GÖBEKLİTEPE

1
GÖBEKLITEPE

• Dr. Vural Yigit
• 10.11.2018

2
GÖBEKLITEPE ÖRENYERI

• Dünyanin Ilk Tapinak toplulugu Göbeklitepe,
  Sanliurfa kentine yaklasik 15 km uzakliktaki bir
  arkeolojik alanda bulunuyor.
• Harran Ovasinin üzerinde bir tepenin üstünde yer
  alan daire ve oval biçimli yapilar dizisinden
  olusuyor.
• Bu yapilar arkeolojik olarak, Çanak Çömleksiz
  Neolitik Döneme tarihleniyor.
• Onu benzersiz kilan, yaklasik on iki bin yil
  önce, MÖ 10.000 dolaylarinda yapilmis
  olmasi.(Neolitik Çag)
• Bu dönemlerde çevrede Natuf ve Tirialetian
  kültürleri yer aliyordu.

3
Natuf ve Trialetian Kültür Alanlari
4
BEREKETLI HILAL

• Yeryüzünde, MÖ 10.900 ve 10.800 yillari arasinda
  bir küresel felaket yasandi. Bu dönemde Buzul
  Çagi sona erdi ve kuzey kürede ve
  Mezopotamyada Bereketli Hilal meydana geldi.
• Klasik tarihte bildigimiz, Sümer, Akat, Asur ve
  Babil gibi eski uygarliklarinin öncesinde
  bilinmeyen bir dönem vardi.
• Bu dönemde üst Mezopotamyada yasayan
  Harranlilar, Günese, Aya ve gezegenlere tapar,
  onurlarina tapinaklar insa ederlerdi.
• Kutup Yildizini Tanrini yönü olarak görür, ve
  her yil festival düzenlerlerdi.

5
YENI BEREKETLI HILAL

• Göbekli Tepe, Basra Körfezi'nden günümüz Lübnan,
  Israil, Ürdün ve Misir'a kadar iliman bir iklime
  ve ekilebilir araziye sahip olan Bereketli
  Hilal'in kuzeyinde ucunda yer aliyor.
• Gobekli Tepe'nin çevresinde kalici olarak ikamet
  edildigine dair hiçbir kanit bulamadigi için,
  bunun daha önce görülmemis bir ölçekte ibadet
  yeri olduguna inaniliyor.
• Simdilerde yapilan bir dönümlük kazi, sitenin
  yüzde 5'inden daha azini kapsamakta.
• Arkeologlarin 50 yil daha burada kazilabilecegini
  söylüyor.
• O günün insanlari basit el aletlerinin bile
  kullanilmadigi bir zamanda, bu tas bloklari orada
  nasil ve neden yaptilar?
• Gezici avci-toplayicilar dünyasinda, bu
  tapinaklarin karmasikligi ve gelismis planlari
  nasil bir gizem olusturuyor?

6
Neolitik (Yeni / Cilali Tas) Çagi

• Insanlik tarihinde, besin üretimi yaninda ilk
  yerlesik toplumlarin kurulmasi ile baslayan dönem
  Neolitik Çag olarak anilmaktadir.
• Neolitik Çag, Çanak Çömleksiz Neolitik(PPNA) ve
  Çanak Çömlekli Neolitik Çag olarak iki bölümde
  ele alinir.

7
NEOLITIK DÖNEM

• Insanlar bir milyon yili askin avci-toplayici ve
  göçebe yasamdan sonra tarim yapmaya, hayvanlari
  evcillestirmeye ve sabit köyler kurmaya basladigi
  Neolitik Çag, degisik asamalardan geçerek 6 bin
  yil gibi uzun bir süreye yayilmistir.
• Bu dönem yalnizca önemli degisimlerin ortaya
  çikmasiyla degil, toplumun yasam biçimi, hayata
  bakisi ve düzeninde de köklü degisiklilerin
  gerçeklestigi bir süreçtir.

8
Neolitik Dönem ve Göbekli Tepenin Kesfi

• Neolitik Çag, yani Cilali Tas Döneminin daha iyi
  anlasilmasi için arkeolojideki dönemlerin
  bilinmesi gerekmektedir.
• Christian W. Thomsen 1836 yilinda ilk defa üç
  çag sistemini kurmus böylece tas, tunç ve demir
  siralamasi günümüze kadar Tarihöncesi
  Arkeolojinin kronolojik omurgasi olmustur.
• Tas Çagi, Eski ve Yeni Tas Çagi yani arkeolojik
  deyimle ifade edecek olursak, Paleolitik ve
  Neolotik Çag olarak bilinir.

9
GÖBEKLITEPE

• Göbeklitepede, Jeomanyetik yöntemlerle yapilan
  arastirmalarda, arkeolojik açidan, Neolitik
  Dönemde tapinak olarak yapildigi anlasilan bir
  alan olarak ortaya çikmisti.
• Blok tastan yapilmis tüm sütunlar, 3 ila 6 metre
  arasinda degisen yüksekliklerde ve T
  seklindeydiler.
• Arkeologlar bu mistik tas dikitlerin üzerinde
  çesitli hayvan figürleri ve soyut sembollerin yer
  aldigini gördüler.
• Dünyadaki benzeri arkeolojik yapilar içinde
  geçmisi bu kadar eskilere dayanan bir yapi yoktu.

10
VE GÖBEKLITEPE 11,600 YASINDA
11
GÖBEKLITEPE M.Ö. 9,600 YASI 11,600
12
MALTA MONOLITIKLERI M.Ö. 3,600 YASI
5,600
13
STONEHEDGE, INGILTERE
M.Ö 3,000 YASI 5,000
14
ILK MISIR PIRAMITLERI M.Ö 2,650
YASI 4,650
15
CHITCHEN ITZA, MAYA M.S 600 YASI 1400
16
INKA MACHI PICHU M.S. 1,450 YASI
550
17
GÖBEKLITEPE BIR PLATO, ÜSTÜNDE 20 YUVARLAK
TAPINAK YANYANA BULUNUYOR , 6 TANESININ ÜSTÜ
AÇILMIS DURUMDA ÇAPLARI, 10 30 m.
18
(No Transcript)
19
ARKEOLOJIK TARIHÇE

• Bu alan, ilk olarak 1960li yillarda Istanbul
  Üniversitesinden Halet Çambel ve Chicago
  Üniversitesinden Robert J. Briadwood tarafindan,
  Güneydogu Anadolu Tarihöncesi Arastirmalari
  Projesi kapsaminda kesfedildi.
• Çevrede bazi kirik kireçtaslari ve höyügün terk
  edilmis bir ortaçag mezarligindan baska bir sey
  olmadigini varsaydilar.
• Ancak Alman arkeolog Klaus Schmidt, 1994 yilinda
  buraya geldiginde farkli bir yer oldugunu anladi.
  
• Schmidt bir yil sonra bes meslektasi ile geri
  döndü ve ilk megalitleri buldular.
• Arkeologlar daha derin kazdikça, daireler halinde
  düzenlenmis sütunlari ortaya çikiyordu.
• Megalit bir yapi veya anit olusturmak amaciyla
  kullanilan bir veya birkaç megalitten olusan
  büyük bir taslardir.

20
(No Transcript)
21
(No Transcript)
22
KLAUS SCHMIDT

• Klaus Schmidt, 11 Aralik 1953 yilinda Almanyanin
  Bavyera eyaletine bagli Feuchtwangen sehrinde
  dünyaya geldi.
• 1974-1983 yillari arasinda FriedrichAlexander,
  Erlangen-Nürnberg ve Ruprecht-Karls-Heidelberg
  üniversitelerinde prehistorya, klasik arkeoloji
  ve jeoloji-paleontoloji egitimi aldi.
• Schmidtin Türkiyeye olan ilgisi, 1978 ve 1979
  yillarinda Elazig Müzesinde Norsuntepe kazisi
  üzerinde yaptigi çalismalarla baslamisti.
  (Basgelen, 2015, s. 32).

23
KLAUS SCHMIDTH

• Klaus Schmidt, özellikle Göbekli Tepede
  gelistirdigi kazi stratejisi ve Çanak Çömleksiz
  Neolitik Dönem üzerine yaptigi çalismalarla
  arkeolojiye önemli katkilar saglamistir.
• Ayrica Göbeklitepe hakkinda, Almanca, Ingilizce
  ve Türkçe gibi farkli dillerde birçok makalesi ve
  kitabi bulunmaktadir.
• 2006 yilinda Almanca yayimlanmis ve 2007
  yilinda, Tas Çagi Avcilarinin Kutsal Alani
  Göbekli Tepe En Eski Tapinagi Yapanlar adiyla
  Türkçeye çevrildi.
• Göbeklitepe gezisine giderken bu kitabi okumali.

24
(No Transcript)
25
2014 yilinda hayatini kaybeden Prof. Dr. Klaus
Schmidt, çalisma arkadasi ve esi Çigdem
Köksal-Schmidt ile birlikte
26
GÖBEKLITEPE KITABI

• Schmidt bes bölümden olusan bu kitabina, Göbekli
  Tepenin kesif hikâyesiyle baslamakta ve
  devaminda kavramsal ve cografi bir zemin
  üzerinden neolitik dönemi, Göbekli Tepeyi merkez
  olarak ele almakta.
• Eserinin üçüncü bölümünde Göbekli Tepeyi ve
  ortaya çikarilan dört yapiyi tanitir.
• Diger bölümlerde, T biçimli sütunlarda bulunan
  betimleme ve sembolleri tanimlamakta ve
  yorumlamaktadir.
• Yazar eserinin son bölümünde ise Göbekli Tepenin
  son dönemlerine iliskin bilgiler yer almaktadir.

27
(No Transcript)
28
DILEK AGACI

• Yöredeki çiftçilerin bu tepede bulup Urfa
  müzesine getirdigi taslari gören Klaus Schimdt,
  buranin yepyeni bir arkeolojik alan oldugunu
  düsündü.
• 1994 yilinda Göbekli Tepe üzerinde bulunan dilek
  agaci tepesine çiktiginda, çevresindeki
  kalintilarin, Nevali Çoride görülenlerle
  benzerlik gösterdigini, dolayisiyla burasinin bir
  Neolitik döneme ait olacagini kesfetti.
• Böylece Bakanlikla imzalanan protokolle,
  Gürcütepe ve Göbekli Tepeyi kapsayan Urfa
  Projesi hayata geçirilmis oldu.

29
ILK KAZILAR BASLIYOR
30
2011 kazi sezonunda
31
Göbekli Tepe, Sanliurfa, A Yapisi ortaya
çikiyor 13 Mayis 2012
32
TAS DEVRI TAPINAKLARI

• Bugüne kadar yapilan kazilarda ve yüzey
  arastirmalarinda toplamda 20 adet oldugu
  belirlenen bu yapilarin, henüz yalnizca alti
  tanesinin gün yüzüne çikarilmis bulunuyor.
• Kazi baskani Prof. Schmidte göre, buluntular
  arasinda yasam kanitlarina rastlanmamasi buranin
  tören için yapildigini gösteriyor.
• Schmidt bu konudaki tezini Kisacasi burasi tas
  devri tapinaklarindan olusuyor sözleriyle
  özetliyor.

33
GÖBEKLITEPE BULUNTULARI

• Göbeklitepede ortaya çikartilan ilginç
  buluntular arasinda çesitli hayvan ve insan
  heykelleri yer aliyor.
• T seklindeki dikitler ve üzerlerinde, kurt ve
  tilki, yaban domuzu, turna, boga, yaban ördegi,
  leylek, yilan, akrep, yabani koyun, aslan ve
  örümceklerin tasvir edildigi bu kabartmalarin
  çakmaktasindan yapilmis aletlerle
  sekillendirildigi tahmin ediliyor.

34
(No Transcript)
35
(No Transcript)
36
GÖBEKLITEPE BULUNTULARI

• Yüz yüze bakar sekilde duran 3 ila 6 metre
  boylarin daki bu sütunlarin her birinin
  agirliginin 15 ila 16 ton arasinda oldugu tahmin
  ediliyor.
• Arkeologlar, ortada bulunan ve üzerlerinde
  kollar, eller ve giysi seklinde kabartmalar
  bulunan bu T biçimli dikilitaslarin stilize
  edilmis insan ve hayvan betimlemeleri oldugunu
  düsünüyor.
• Ilkel el aletlerinden baska bir aletin olmadigi
  kabul edilen bir dönemde, bu büyüklükteki
  sütunlarin nasil tasindigi ve dikildigi ise yanit
  bekleyen sorular arasinda yer aliyor.

37
(No Transcript)
38
Tas Çaginin Kutsal Alani Göbekli Tepe

• Göbeklitepedeki bu yapilar ortaya çikarilma
  siralarina göre, A-B-C-D-E-F-H harfleriyle
  adlandirildi.
• Çember yapilarin her birinin çaplari 10 ile 20
  metre arasinda degismekte ve ortalarinda
  birbirine paralel T seklinde iki büyük dikili tas
  bulunmaktaydi.
• Çemberin etrafini saran tas duvarlarla
  desteklenmisti.
• Bu duvarda ortadakilerine oranla daha küçük olan
  yaklasik 10-12 adet T biçimli tas ortaya
  çikarilmaya basladi.

39
DIKILITAS KONUMLARI

• Günümüze kadar A (1-5), B (6-17), C (23 adet), D
  (18-22, 30-33, 38,41-43, 1 adet daha), E(2),
  F(2) (parantez içindeki sayilar dikilitaslarin
  adedini veya numaralarini gösterir) yedi ana
  yapi incelenmistir.
• Yapilar ya gece kuzey-kuzeybati yönünde batan,
  yada güney-güneydogu yönünde dogan yildizlara
  yönelikti.

40
YAKIN ÇEVRE

• Göbekli Tepeyi diger Neolitik alanlardan ayiran
  farkli bir nokta ise yasam alanlarinda bulunmasi
  gereken objelere rastlanmamasidir.
• Karacadagin etrafinda kümelenen diger eski
  yerlesimlerden Nevali Çori, Çayönü, Sefer Tepe,
  Karahan ve Körtik Tepe gibi Neolitik alanlarin
  tamaminda yasam alanlari tespit edilmisti.
• Bu durum da Göbekli Tepenin etrafinda bulunan
  diger bazi Neolitik toplumlar tarafindan hac
  yeri, ritüel alani veya tapinma alani olarak insa
  edildigi fikrini güçlendirmektedir.

41
INANCIN GÜCÜ

• Göbekli Tepede bulunan 7 metre uzunlugunda,
  toplam 50 ton agirligindaki T biçimli
  dikilitaslarin, tas ocagindan çikarilarak,
  islenmesi ve tasinmasi için oldukça fazla kisiye
  ihtiyaç duyuldugu anlasiliyordu.
• Bu güç ancak inanca dayali bir güdünün etkisi ve
  itkisiyle olmaliydi.
• Zaten Göbekli Tepeyi farkli kilan durum tam da
  burada gizli.
• Göbekli Tepede sasirtici olan Insan
  düsüncesinin yalnizca günlük var olma
  kaygilarindan ibaret olmayip, bunun ötesinde
  onlari oldukça derinden etkileyen mitsel
  konularla ugrasmis olmalaridir.

42
NEOLITIK INANÇ

• M.Ö. 10.000lerdeki ilk Neolitik din, hangi
  deneyimlerle sekillenmis olursa olsun, yeni bir
  yaratimdan daha çok, oldukça eski bir gelismenin
  ürünü olmalidir.
• Dolayisiyla Göbekli Tepedeki mimari yapi, sembol
  ve betimlemeler dogaüstü olaylarla ve yaratici
  bir güçle açiklanamaz.
• Bu durum kuskusuz insanligin süreç içerisinde
  elde ettigi deneyim, gelistirdigi düsünce ve
  gündelik islerin ötesinde önem verdigi/inandigi
  ve ugruna çaba sarf ettigi inanç ile
  açiklanabilir.

43
SIVI ILE YAPILAN TÖRENLER
44
Figür ve Semboller

• Cografi konumu, yabani hayvan betimleri,
  ereksiyon halindeki penis figürü, hayvan ve
  insan kafasi bilesik heykelleri ve diger
  buluntular, Göbekli Tepenin bilinen Tas Çagi
  yerlesimlerinden biri olmadigi kanaatini
  güçlendirmistir.
• Böylece buranin bir yerlesim yeri degil, bir kült
  merkezi oldugu anlasilmistir (Schmidt, 2007, s.
  107).

45
Cinsiyeti belirgin Aslanli Dikilitas
46
Insan ya da hayvan olsun cinsiyeti açik olarak
bilinen betimler arasinda, bir tas tabakasi
üzerinde bulunan, dogum yapan bir kadin
graffitisi.
47
Göbeklitepedeki Dogum yapan toprak ana ve diger
betimlemeler baska kültürlerde de yer aliyor.
48
HAYVAN FIGÜRLERI

• Göbekli Tepede bulunan stellerde
  (Dikilitaslarda), saldirgan hayvan tipleri
  çogunluktadir.
• Betimlenen hayvanlarin görevi insanlari
  kötülüklerden diger bir ifadeyle tehlikelerden
  korumak ve korkutmak oldugu tahmin edilmektedir.
• Bunlar genellikle dikili taslar üzerinde
  yukaridan asagiya bulunmakta ve sürünerek geliyor
  izlenimi vermektedir.
• Ancak Schmidte göre, korunacak olan nedir ?
  sorusunun cevabi verilebilmis degildir (s. 144).
• Peki hayvanlar sadece av hayvani oldugu için mi
  resmediliyordu?

49
HAYVAN FIGÜRLERI

• Turna ve domuz betimlemelerini bu sekilde
  yorumlasak bile tilki ve yilan resimleri de
  vardir.
• Dolayisiyla dikilitaslar üzerindeki hayvan
  rölyeflerini sadece av hayvanlariyla
  iliskilendirmek akla yakin görünmemektedir.
• Burada tespit edilen hayvanlar arasinda neden en
  çok yilan, tilki ve yaban domuzuna
  rastlanmaktadir?
• Ancak bunun disinda akbaba, akrep, böcek, dört
  ayakli sürüngenler, örümcek, ve kus türleri gibi
  bir çok hayvan çesidi de resmedilmistir.
• Bunlar çevrede yasayan ve sikça rastlanan
  hayvanlar olmalidir.

50
GÖBEKLITEPE HAYVANLARI 11.600 YIL
51
(No Transcript)
52
(No Transcript)
53
(No Transcript)
54
(No Transcript)
55
GÖBEKLITEPE TOTEMI
56
Dikilitaslarin üzerinde kimi arkeologlara göre
din adami elleri olan semboller var.
57
TARIMIN BASLANGICI MI?

• Göbeklitepenin kesfi, tarihin akisini
  degistirecek derecede önemli bir önermeyi de
  tartismaya açiyor
• Tarimin kesfi ile insanlarin yerlesik hayata
  geçtigi ve uygarligin gelistigi fikrini alt üst
  ediyor.
• Prof. Schmidt, avci ve toplayici topluluklarin
  Göbeklitepe gibi merkezlerde sürekli olarak bir
  araya gelmelerinin sonucunda yerlesik hayata
  geçildigini öne sürüyor.
• Önemli bir kültür bitkisi olan ve yüzlerce
  genetik varyasyonu bulunan bugdayin atasinin da
  ilk olarak Göbeklitepe eteklerinde yetistirildigi
  de düsünülüyor.

58
GÖBEKLITEPEDE BESLENME

• Göbeklitepede yapilan kazilarda Siyez-eincorn
  türü bugday taneleri bulunmustur.
• Tesbit edilen diger tahil türleri ise yabani
  yerfistigi ve bademdir.
• Bulunan 100.00 hayvan kemiginden buradaki
  insanlarin daha çok etle beslenildigi
  anlasilmaktadir.
• Yapilan genetik arastirmalar, günümüzde ekmek,
  bira, makarna , ve baska ürünlerin yapiminda
  kullanilan altmis sekiz modern tahil ürününün,
  Göbekli Tepeye 80 km mesafede volkanik bir dag
  olan Karacadag yamaçlarinda yetismis oldugunu
  göstermektedir.

59
SOSYAL YASAM

• Hepsi avlamis (evcillestirilmemis) türlere ait
  çok sayida hayvan kemigi burada büyük senliklerin
  düzenlendigine ve hacmi 160 litreye ulasan tas
  kaplarda yapilan kalinti analizleri alkollü
  içkilerin tüketildigine isaret ediyor.
• Sosyal antropolojiden ögrendigimize göre, bunun
  gibi is gücü senlikleri denilen etkinlikler,
  Göbekli Tepe gibi büyük çapli kamusal projeler
  için gerekli insan gücünü çekmek için mükemmel
  bir araç olmaliydi.

60
BILINEN TARIH DEGISIYOR

• Göbekli Tepenin kesfinden önceki yaygin teori
  insanoglunun tarim ve yerlesik hayattan sonra
  tapinaklar yaptigi seklindeydi.
• Böylece, avlanmak ve yiyecek bulmak yerine
  yerlesik hayata geçmek, birlikte üretmek,
  düsünmeye zaman ayirmak mümkün olacakti.
• Oysa yapilan kazilar söz konusu paradigmayi
  çürütmektedir.
• Burada karsilasilan dibekler ise yilin tüm
  dönemlerinde besin hazirlanan yerler olmasinin
  ötesinde, burada agir islerde çalisan insanlar
  için hazirlanmis olabilecegidir.

61
GÖBEKLITEPENIN SONU

• Gerek mimari yapisi ve gerekse sembol diliyle
  oldukça yüksek kültüre sahip olan bu dönem
  ilginç bir sekilde birdenbire sona ermistir.
• Çünkü, insanlik tarihinde büyük bir önem tasiyan
  Neolitik devrim gerçeklesmistir.
• Schmidte göre, avci önemini kaybetmis, böylece
  dini ritüel ve zorlamalar da anlamini yitirmeye
  baslamis, bununla birlikte kült yapilari
  kaybolmustur.
• Ekonomik temeller degistiginden Göbekli Tepe de
  eski gücünü kaybetmistir (s. 284).

62
GÖBEKLITEPE GIZEMLERI

• Göbeklitepe bulgulari ve dikilitaslar üzerindeki
  semboller üzerinde pek çok gizem var.
• Bazi kus simgeleri, eski inançlara, mitlere ve
  astrolojik bulgulara dayandiriliyor.
• Örnegin Italyan arkeo-astronom Giulio Magli,
  Göbeklitepenin Stonehenge gibi, gök cisimlerinin
  hareketlerini takip etmek ve onlara tapinmak için
  yapildigini iddia ediyor.
• Magli, iddiasini yaptigi simülasyonla Göbeklitepe
  insa edildigi dönemdeki gökteki yildizlarin
  konumlarinin tespit ettigine dayandiriyor.

63
GÖBEKLITEPE TAKIM YILDIZLARI
64
(No Transcript)
65
Su çanta seklindeki sembollere bir bakin
66
Meksika, Mezopotamya ve Göbeklitepedeki elinde
çanta tutan heykeller bir rastlanti mi?
67
Göbeklitepe dikilitaslarindaki simgeler, giderek
Tamgalar, pektogrif ve piktogramlari ile sonraki
çaglardaki BALBALLAR ve KURGANLARI izleyerek,
Anadoludaki yerlesik kültürlerden, SÜMER,
HATTILER, HURILER, TRUVA, MITANNI ve URARTULARA
ve diger dönem uygarliklarina ulasiliyor.
68
(No Transcript)
69
Göbeklitepe pek çok sanat gösterisine esin
veriyor. Örnegin Ned Pamphilon tarafindan
düzenlenen Göbeklitepe Sergisi
70
The Mystery of Gobekli Tepe Frakteli, by Rozrr
71
Video izlemeleri
https//www.youtube.com/watch?vzU1gblKNDmY
https//www.youtube.com/watch?vZAsivJsO6pQ https
//www.faceclips.net/video/i7bQw-x0_hI/gobeklitepey
i.html
72
GÖBEKLITEPE PEK ÇOK YAYINDA VENATIONAL
GEOGRAPHIC, HAZIRAN 2011 SAYISINDA YER ALIYOR
73
Kaynakça

• Basgelen, N. (2015). Nevali Çori/Veba Vadisinden
  Göbekli Tepenin Dilek Agacina Klaus Schmidt
  Anisina. Aktüel Arkeoloji, 46, 30-37
• Benedict, P. (1980). Güneydogu Anadolu Yüzey
  Arastirmasi. H. Çambel, R.J. Braidwood (Ed.),
• Braidwood, R.J. (2008). Tarih Öncesi Insanlari
  (B. Altinok, Çev.). Istanbul Arkeoloji ve Sanat
  Yayinlari. 2008
• Schmidt K. Göbeklitepe, en eski tapinagi
  yapanlar. Arkeoloji Sanat yayinevi, 2006

74
DEVAM EDECEK
DEVAM EDECEK