EUSKAL LITERATURA XX. MENDEAN

1
EUSKAL LITERATURA XX. MENDEAN

• GERRAOSTEA ILUNPEETATATIK SORTZEN

2
(No Transcript)
3
Testuinguru sozio-kulturala

• Gerraosteko urte latzak (1945-1957)
• Gerra Zibila (1936-1939)
• Franco jenerala, eskuindarren laguntzaz,
  errepublikaren aurka altxatu
• Izugarrizko kolpe latza gizarte eta
  kulturarentzat (miseria, atzerapauso handia eta
  diktadura)
• Gerraosteko diktadura (1940-1975)
• Etsipena, erbestea, debekuaeuskal kultura,
  ohiturak eta hizkuntzan.
• Bigarren Mundu-Gerra (1939-1945)
• Potentzia totalitarioen (Alemania, Italia,
  Japonia) eta aliatuen (Ingalaterra, Frantzia,
  AEB) arteko gerra.
• Hegoaldeko euskaldunek urrutitik (Francoren
  diktadurapean)
• Iparraldera erbesteratu zirenak, beste gerra bat
  jasan

4
ERBESTEA

• Biziberritzen hasitako euskal kulturaren etena
• Erbestea gertaerarik aipagarriena (Bizk. eta Gip.
  probintzia traidore izendatuak)
• Kartzela eta heriotza saihesteko kulturgile askok
  atzerrira ihes egin behar

Orixe Zaitegi Guatemala
Ibiñagabeitia Venezuela
Eizagirre Kuba
Monzon Mexiko
S. Mitxelena Ekuador
Irazusta Argentina
Barandiaran Labaien Barriola Iparraldea
5
ERBESTEA

• Gerraurreko idazle eta pentsalari
  garrantzitsuenak hilik (Lizardi, Aitzol,
  Lauaxeta) pizkundearen etena
• Proiektu bateratuak argitaratzeko zailtasuna
  (baliabide eskasak eta sakabanaketa)
• Euskal kultura desagertzeko zorian egonik,
  idazleen helburua hizkuntza bera gorde eta
  indartzea
• Euskal kultura biziberritzeko lehen pausoak
  atzerrian

6
ARGITALPENAK

• Gerraostean ere eragin handia.
• Lehen pausoak erbestean
• EKIN argitaletxea (Buenos Aires, 1942)
• Euskal literatura garatzeko esparru bakanetarikoa
• Sortzaileak Andres Mª Irujo eta Ixaka Mendizabal
• Euzko-Gogoa aldizkaria (Guatemala, 1950)
• Sortzailea Jokin Zaitegi (1906-1979)
• Kanpoan eta EHn esperantzarik gabe zeudenen
  arteko zubia
• Belaunaldi eta pentsaera desberdinetako idazleak
  bildu
• Idazle gehienentzako erreferentzia (Orixe,
  Aresti, Mirande, Krutwig)

7
ARGITALPENAK

• Erbestean hasitako ekimenak EH bertan jarraitu
• Apurka-apurka argitalpen batzuk agertu
• Gerraurrekoak berrargitaratzen hasi Karmel,
  Zeruko Argia, Euskera, Gure Herria, Gernika
• 50eko hamarkadaren amaieran idazle gazteagoen
  eskutik sortu Egan (Donostia, 1948) eta Jakin
  (Arantzazu, 1956)

8
NARRATIBA

• Bitartekorik gabe eta errepresio-giroan,
  literatur jarduera gerraostean berandu hasi baina
  kopuru polita argitaratu
• Orokorrean gerraurreko tradizioari eutsi
  (ohitura-nobela)

9
NARRATIBA

• Jon Etxaide (1920-1998)
• Genero guztiak eleberriak, ipuinak, itzulpenak,
  antzerkiak, garaiko aldizkari askotan
  kolaboratzaile
• Eleberri historikorako joera
• Dokumentazio zehatza (errealismoa)
• Hizkuntzarekiko ardura estiloaren perfekzioa eta
  adierazpenaren garbitasuna (argitaratu ondoren
  ere zuzenketak eta moldaketak)
• Alos-Torrea (1950), Joanak joan (1955), Gorrotoa
  lege (1964)

10
NARRATIBA

• Eusebio Erkiaga (1912-1993)
• Genero guztiak landu
• Hizkuntzarekiko kezka (garaiko ezaugarria)
• Euskara batua heltzear, euskalki ezberdinetan
  idatzi
• Garai honetan hiru eleberri
• Arranegi (1958)
• Araibar zalduna (1962)
• Batetik bestera (1962)

11
LIRIKA Lizardi eta Lauaxeta galduta, hasitako
berrikuntza-bidearen etena

• Telesforo Monzon (1904-1981)
• Bergararra jaiotzaz, gerraostean Mexikora ihes
  egin zuen
• Lizardiren lanaren miresle
• Poesia sintetiko eta iradokitzailea
• Naturako irudi sinbolikoetan gorderik aberriaren
  aldeko apologia
• Abesteko idatzi zituen bertsoak oso ezagunak
  Itziarren semea, Lepoan hartu, Euskarari bai

12
LIRIKA

• Salbatore Mitxelena (1919-1965)
• Frantziskotarrak atzerrian burutu zuen lan
  gehiena (Bolibia, Ekuador, Panama, Costa Rica,
  Cuba)
• Zalantza existentziala, ezkortasuna, frustrazioa
• Arantzazu euskal-sinesmenaren poema (1949)
  gerraostean liburu moduan kaleratu zen lehena
  Euskal Herrian
• Poemak eragin handia Arantzazu inguruan sortzen
  ari zen giroan (euskal literatura bultzatu zuten
  idazle asko hemendik)

Bere poemak irakurri eta entzuteko
13
LIRIKA

• Beste poeta batzuk
• Nemesio Etxaniz (1899-1982)
• Lizardiren jarraitzaile sutsua, honen eragin
  handia
• Lur berri bila (1967)
• Jean Marie Diharce Iratzeder (1920)

14
DRAMATIKA

• Labaien
• Gerraurre eta gerraostean euskal teatroaren
  bultzatzaile nagusienetakoa
• Teatro modernoaren izen handiko idazleen lanak
  itzuli zituen (Castelao, Bertol Brecht)
• Pierre Larzabal
• Lan komikoak eta kritika politiko zein sozialak
• Maria Dolores Agirre
• Toribio Alzaga hil zenean, bera arduratu zen
  Euskal Iztundeaz
• Aurreko idazle zahar (Soroa, Alzaga, Barriola)
  eta berrien (Larzabal, Monzon) lanak eszenaratu
  ziren Euskal Iztundearen bidez. Euskararako
  bihurtutako lanak ere bai (Molliere, Lorca, Buero
  Vallejo)

15

• GALDERAK

16
Hona naturako elementuen bidez errealitatea
azaltzen duen T. Monzonen olerkia. Zein da
olerkiaren gaia?Zeren ordez agertzen dira hemen
txoria eta belatza?

• Nornairi diru pixka bat kentze,
• ludian lapurketa izena du.
• Erriai azkatasun ostutze,
• izen gogorragoa bear du...!
• Zugaitzetatik zugaitzetara,
• basoan azke zebil txoria.
• Belatzak eldu, egak atera
• ta utzi zun, ager odol gorria.
• "

• Biotza zion nai dizut ausi.
• Debeka dizut abestea!
• Nai ba'dezu nik abesten utzi,
• zuk artu bear abots nerea!
• Ta nere izkuntzaz oyu egizu
• Gora belatza nere ama...!
• Antziñatik ala dabilkigu
• gure Euskalerria'kin, España...
•  

17
ERANTZUNAK

• Zein da olerkiaren gaia?Alegoria honek euskal
  nortasunaren ukapena du gaitzat.
• Zeren ordez agertzen dira hemen txoria eta
  belatza?
• Txoria EUSKAL HERRIA
• Belatza ESPAINIA

Lirikara itzuli
18
SALBATORE MITXELENA

• Arretaz irakurri S. Mitxelenaren bertsook
• Non ikus daiteke kristau pentsaeraren ikuspegitik
  sortu dela poema?
• Abertzaletasun- kutsuaz gain zer ezaugarri du
  azpimarragarri?

PAKEA Kristau-animak gora du lege Errekatxoak gainbera Euskaldun prankok igo behar du Galtzara ontan aurrera, Birjiña Amari eskerrak eman Ta berriak eskatzera! Santatria-aitza, Artia-gaña, Urrexola, Katabera Lau aldetatik lau probintziak Datoz, bidazti, onera, Jentil-aroko gandu artetik Arantzazu-gallurrera, Mundu-aurrean Iñigorekin Euskal-Garaia irixtera!
19
ERANTZUNAK
Lirikara itzuli

• Non ikus daiteke kristau pentsaeraren ikuspegitik
  sortu dela poema?
• Kristauen aipamena,
• Birjina amari eskerrak ematea (artzain euskaldun
  bati azaltzen zaio),
• Arantzazu saindutegia azaltzea (euskaldunon
  biltoki bihurtuz)
• Abertzaletasun- kutsuaz gain zer ezaugarri du
  azpimarragarri?
• Herrikoitasuna bai doinuz, bai teknikaz
  (bertsolaritza eta erromantze zaharren moldetan
  eratutako poema da).

20

• Egilea Maite Goñi Eizmendi
• Euskaljakintza
• Jakintza Ikastola (Ordizia)
• Euskara, DBHO 2