GERRAURREKO LITERATURA: PIZKUNDEA

1

• GERRAURREKO LITERATURA PIZKUNDEA

2
(No Transcript)
3
Testuinguru sozio-kulturala (1923-1936)
POLITIKA

• Miguel Primo de Riveraren diktadura (1923-1930)
• Abertzale kutsuko alderdi, langile-elkartedebekat
  u. Euskalgintza ezerezera behartu.
• Bigarren Errepublika (1931-1936)
• Mundu mailako 1929ko krisiak behartua, Primo de
  Riverak kargua utzi.
• Herri bozketa bidez, Bigarren Errepublika ezarri
  zen.

4
Testuinguru sozio-kulturala (1923-1936)
POLITIKA

• Lehen Autonomia Estatutua
• Legeak egin nahiz betearazteko gaitasun handiagoa
• Lehenbiziko Eusko Jaurlaritza (1936)
• Errusiako Iraultza (1917)
• Ideologia ezkertiarraren hedakuntza eta alderdi
  sozialista eta komunisten ugaritzea Mendebaldeko
  herrialdeetan.
• TOTALITARISMOA EUROPAN ideologia iraultzaileen
  aurka (Hitler, Franco, Mussolini)
• Egoera honetan kokatu behar dira Gerra Zibila eta
  Bigarren Mundu-Gerra.

5
Testuinguru sozio-kulturala (1923-1936)
KULTURA

• Aurreko belaunaldiekin haustura abangoardismoa
  (arte autonomoa, didaktismoa edo irakatsi morala
  alde batera utziz).
• Literaturan espresionismoa (Brecht), ultraismoa
  (Borges), dadaismoa (Tzara), surrealismoa
  (Breton)
• Arte plastikoetan (pinturan bereziki)
  espresionismoa (Kandinsky), kubismoa (Picasso)
  eta surrealismoa (Dalí)

6
Gerraurrea

• Euskal irakaskuntzaren hastapenak
• Eusko Ikaskuntzaren biltzarra (1918)
  irakaskuntza euskalduntzeko beharra
• Ikastolen sorrera hezkuntza herritarra, klase
  sozial orori irekia, euskalduna, kristaua eta
  pedagogi korronte berrien aldekoa.
• Eusko Ikastolen Batza (1932)
• Lehen eskola-liburuak Umearen laguna (1920),
  Xabiertxo (1925), Martin Txilibitu (1931)

7
Gerraurrea

• Euskalgintzaren eragileak
• Aitzol (1896-1936)
• Prentsako artikulu mordoa idatzi eta eragin
  handia garaiko giro politikoan (1936an fusilatua)
• Berari zor zaio euskal kulturaren sustapena eta
  euskal literaturaren Pizkundea.
• Euskaltzaleak elkartea sortu zuen (1927).
• Euskal Olerti-Egunak
• Euskal Antzerti-Egunak
• Euskal Eleberri-Egunak

8
LIRIKA OLERKIGINTZAREN PIZKUNDEA

• Arlorik landuena eta aberatsena
• Aurreko poeten abertzaletasuna oinarri, baina
  literatura europarraren ildoari jarraitu.

9
LIRIKA OLERKIGINTZAREN PIZKUNDEA

• Gerraurreko idazleen hainbat ezaugarri
• Zuztar erromantikoak
• Galtzen doazen ohituren nostalgia
• Subjektibotasun handia (sentimenduen adierazpena)
• Izadiaren eta itsas zein baserri-giroaren
  erakargarritasuna (hiriari kontrajarriz)
• Euskararen goraipamena baina europar ereduetara
  hurbilduz
• Galdera existentzialak (bizitzaren zentzua)
• Elitismoa (kultura jasoaren jabeei zuzendua)

10
Lirika Xabier Lizardi (1896-1933)

• Jose Mari Agirre Xabier Lizardi (1896-1933)
• Zarautzen jaio eta Tolosan bizi.
• Biotz-begietan(1932). Umezurtz olerkiak (1934)
  hil eta gero.
• Estilo berria zehatz eta trinkoa, elipsiz betea
  (zaildu ulermena)
• Izadiaren (naturaren) pertsonifikazioa izadia
  sinbolo bihurtzen du, errealitatearen metaforak
  egiten ditu.
• Bultzi-leiotik

11
Lirika Esteban Urkiaga Lauaxeta(1905-1937)

• Laukizen jaioa.
• Eguna egunkarian kazetari, atxilotu eta fusilatu
  zuten arte.
• Bi liburu Bide barrijak (1931), Arrats-Beran
  (1935)
• Estiloa
• Izadiaren garrantzia (edertasunaren adierazpen
  gisa)
• Sinbolismoa
• Garbizaletasuna (neologismoak)
• Europako korronte modernoen jarraitzaile (garaiko
  ardura eta kezkak transmititzeko joera).

12
Lirika beste olerkari batzuk

• Nikolas Ormaetxea Orixe (1888-1961)
• Joakin Bedoñakoa Loramendi (1907-1933)

13
Narratiba

• Ez zuen olerkigintzaren arrakasta eta ospea
  lortu.
• Ez zen eleberri askorik idatzi (gehienak garaiko
  aldizkarietan)
• Hainbat idazle
• Agustin Anabitarte Anabi (1891-1981)
• Tomas Agirre Barrensoro (1899-1982)
• Jean Barbier (1875-1931)

14
Dramatika Antzerkiaren Urrezko Aroa

• Olerkigintzarekin batera genero arrakastatsuena.
• Garbizaletasunetik askeago eta egunerokotasunetik
  gertuago
• Antzerti-Egunak (Euskaltzaleak) sariketa bidez
  antzerkigile hasiberriak bultzatzeko
• Denbora-pasarako sortuak, hartzaile-kopuru zabal
  bati zuzendua.
• Nahaspila handirik gabe, irakaskizuna eskaintzera
  bideratuta (jendea hezteko).

15
Dramatika Antzerkiaren Urrezko Aroa

• Antonio Maria LABAIEN (1898-1993) Tolosa.
• Ostegun-Gizena (1930), Euskal-Eguna (1930), Mateo
  Txistu (1932), Irunxeme (1936)
• Testu laburrak (2/3 ekitaldikoak), tonu ludikoa
• Antzerti aldizkariaren sortzaile (1932)
• hilabetekaria, 54 ale argitaratu, egun
  berrargitaratua.
• Antzerki-sorkuntzarako euskarria, berriak,
  kritikak

16
Kazetaritza. Aldizkarien ugaritasuna.

• Hegoaldeko aldizkarigintza
• Yakintza, 1933 (Aitzolen gidaritzapean)
• Kulturaren arlo gehienak jorratu asmoz
• Euskaltzale eta abertzalea
• RIEV, 1907 (Julio Urkijok sortua)
• Kalitate eta maila zientifiko handiko artikuluak
• Bospasei hizkuntzatan (euskal gaiez)
• Euskera, 1919 (Euskaltzaindiaren )
• Zeruko Argia, 1919 (Kaputxinoek sortua)

17
Kazetaritza. Aldizkarien ugaritasuna.

• Iparraldeko aldizkarigintza
• Eskualduna, Baionan (1887) Louis Etxeberrik
  sortua.
• Xede politikoa eta erlijiosoa
• Gure Herria, 1921
• Iparraldeko idazle eta ikerlari nagusiak
• Euskal gaiei buruzko lan interesgarriak (euskaraz
  eta frantsesez)

18
Galdera 1

• Aipa itzazu gerraurreko giro nahasiaren arrazoi
  nagusienak.

19
Erantzuna 1

• Miguel Primo de Riveraren diktadura (1923-1930)
• Bigarren Errepublika (1931-1936)
• Lehen Autonomia Estatutua (1936)
• Errusiako Iraultzaren ondorioak (1917tik aurrera)
• Totalitarismoa Europan

20
Galdera 2

• Zein da garai honetako euskalgintzaren eragilerik
  nagusiena eta zergatik?

21
Erantzuna 2

• Aitzol
• Berari zor zaio euskal kulturaren sustapena eta
  euskal literaturaren Pizkundea.
• Euskaltzaleak elkartea sortu zuen (1927).
• Euskal Olerti-Egunak
• Euskal Antzerti-Egunak
• Euskal Eleberri-Egunak

22
Galdera 3

• Aipa itzazu gerraurreko olerkarien hainbat
  ezaugarri.

23
Erantzuna 3

• Gerraurreko olerkarien hainbat ezaugarri
• Zuztar erromantikoak
• Galtzen doazen ohituren nostalgia
• Subjektibotasun handia (sentimenduen adierazpena)
• Izadiaren eta itsas zein baserri-giroaren
  erakargarritasuna (hiriari kontrajarriz)
• Euskararen goraipamena baina europar ereduetara
  hurbilduz
• Galdera existentzialak (bizitzaren zentzua)
• Elitismoa (kultura jasoaren jabeei zuzendua)

24
Galdera 4

• Zeintzuk dira Lizardiren estiloaren bi ezaugarri
  nagusienak.

25
Erantzuna 4

1. Estilo berria zehatz eta trinkoa, elipsiz betea
   (zaildu ulermena)
2. Izadiaren (naturaren) pertsonifikazioa izadia
   sinbolo bihurtzen du, errealitatearen metaforak
   egiten ditu.

26
Galdera 5

• Hona hemen Lizardiren olerki baten zati bat
• Zeren irudi da asaba zaarren baratza?
• ? Arbasoengandik jasotako ohitura eta
  bizimoduarena.
• ? Arbasoek galtzen utzitako soroarena.
• Zati horretan zertan nabari da sinbolismoa? Ba al
  du erromantizismoaren zantzurik? Zertan?

Asaba zaarren baratza Asaba zaaren baratza Untzadun ormek esia, Eguzkiak leen maitea Otzaldi zoro baten itzuli, Yoka nagokik atea. ()
27
Erantzuna 5

• Arbasoengandik jasotako ohitura eta
  bizimoduarena.
• Alegoria bat da guztia.
• Erromantizismoaren ezaugarrietako batekin badu
  zerikusia iraganaren nostalgia. Amona zaharra
  dugu joatear dagoen mundu baten sinboloa.

28
Galdera 6

• Garaiko antzerkigintzaren ezaugarri nagusienak
  aipatu.

29
Erantzuna 6

• Jendearekiko hurbiltasuna (hizkuntza eta
  estiloan).
• Denbora-pasarako sortuak, hartzaile-kopuru zabal
  bati zuzendua.
• Nahaspila handirik gabe, irakaskizuna eskaintzera
  bideratuta (jendea hezteko).

30

• Egilea Maite Goñi Eizmendi
• Euskaljakintza
• Jakintza Ikastola (Ordizia)
• Euskara, DBHO 2