Unit 1 Kuliah 1 Pengenalan Konsep dan Pengertian Semantik

1
Unit 1 Kuliah 1Pengenalan Konsep dan Pengertian
Semantik
BBM 3206 Semantik
Prof Madya Dr. Zaitul Azma Zainon
HamzahJabatan Bahasa MelayuFakulti Bahasa Moden
dan KomunikasiUniversiti Putra Malaysia
2
Pengenalan Konsep
Pengertian Semantik

1. Pengenalan bidang semantik
   
2. Perkembangan bidang semantik
3. Pengertian makna secara referensial
4. Pengertian makna secara kontekstual

3
Pengenalan Semantik

• Bidang semantik merupakan satu bidang dalam
  kajian linguistik yang mengkaji makna.
• Perkataan semantik berasal daripada perkataan
  Greek sema yang bererti "tanda" (sign) . sema
  juga bermaksud isyarat.
• Seterusnya kata itu menerbitkan kata semaine
  yang bermaksud bererti. Daripada sinilah
  terbitnya istilah semantik yang menamai satu
  bidang ilmu yang mengkaji atau analisa makna.
• Semantik ialah istilah yang merujuk kepada
  kajian makna dan oleh sebab makna itu adalah
  sebahagian daripada bahasa, maka semantik juga
  menjadi sebahagian daripada linguistik. Dalam
  semantik terdapat skop-skop semantik yang
  tertentu.
• Menurut Palmer, Kompson Katz semantik ialah
  as the study of meaning in natural language.

4

• Perkataan semantics telah diperkenalkan oleh
  seorang ahli filologi Perancis, bernama Michel
  Breal pada tahun (1883) dalam makalah beliau yang
  bertajuk, Les Lois Intellectuelles du Langage.
• Dalam makalah ini, Breal telah memberi tanggapan
  bahawa semantik mempunyai kedudukan tersendiri di
  luar bahasa, misalnya bentuk perubahan makna,
  latar belakang perubahan makna, hubungan
  perubahan makna dengan logika dan hubungan makna
  dengan psikologi. (Aminuddin,198516).
• Semantik teori makna atau teori erti (Verhaar,
  1983)

5

• Manakala SIL Glossary of Linguistic Term
  mentakrif semantik sebagai satu kajian makna yang
  berdasarkan ekspresi linguistik.
• (Semantics is, generally defined, the study
  of meaning of linguistic expressions.)
• Semantik merupakan satu bidang yang bukan sahaja
  mengkaji makna sesuatu perkataan, frasa, ayat
  tetapi turut mencari bagaimana untuk menerangkan
  makna sesuatu perkataan, frasa, ayat .
• Semantik juga merupakan salah satu cabang
  linguistik yang mengkaji hubungan ujaran
  linguistik yang berbeza-beza seperti homonim,
  sinonim, antonim, polisemi, homonim dan hiponim.
• Kajian semantik juga melibatkan kajian peranan
  semantik, makna dan rujukan, syarat benar dan
  analisis wacana. Ilmu semantik mempunyai beberapa
  tahap perkembangan. Tahap permulaan ilmu semantik
  ialah semantik falsafah. Manakala tahap yang
  kedua ialah semantik linguistik.

6

• Dalam kajian linguistik, bidang semantik dianggap
  sebagai bidang yang paling sukar untuk diterokai.
  Ini kerana, untuk mengkaji makna, sama ada pada
  "peringkat perkataan atau ayat, pengkaji
  seharusnya mempertimbangkan sama aspek-aspek yang
  bukan linguistik, seperti kebudayaan konteks
  perkataan atau ayat itu diujarkan atau digunakan,
  aspek-aspek psikologi penutur, alam pemikirannya,
  hubungan sosial antara penutur dan pendengar,
  tajuk perbincangan, dan sebagainya.
• Perkara-perkara ini semuanya mempengaruhi makna.
  Oleh yang demikian, untuk memberikan makna yang
  paling tepat bagi sesuatu perkataan,
  perkara-perkara di atas mestilah diambil
  perhatian.

7
Perkembangan Bidang Semantik

• Pengkaji bahasa pada awal abad ke-19 misalnya
  berminat sekali dalam mengkaji makna, khususnya
  dari aspek perubahan makna, pengelasan makna dan
  sebab-sebab berlakunya perubahan kepada makna
  sesuatu perkataan. Semantik juga selanjutnya
  telah dijadikan sebagai dasar untuk penghuraian
  bahasa oleh ahli linguistik tradisional.
• Pada pertengahan dan akhir abad ke-20 pula,
  bidang ini semakin mendapat perhatian, khususnya
  apabila munculnya golongan linguistik
  transformasi. Golongan ini beranggapan bahawa
  makna adalah satu aspek yang penting dalam
  bahasa, sama pentingnya dengan kajian terhadap
  struktur bahasa

8
Plato

• Peringkat Pertama
• Plato (429 347 SM)
• Bunyi-bunyi bahasa secara implisit mengandung
  makna tertentu. Dalam bukunya yang bertajuk
  Crafylus, Plato telah menggunakan perkataan
  'semainein'. Katanya, "... bunyi bahasa secara
  tersirat, mengandungi makna" (Aminuddin 198515).
  
• Kata dasarnya ialah 'sema' yang bermaksud
  'isyarat' atau 'tanda' dan 'semainein' sebagai
  kata terbitan bermakna 'memperlihatkan' atau
  'menyatakan'.

9
Aristotle

• Salah seorang murid Plato yang terkenal ialah
  Aristotle (384-322 S.M.) (Harimurti Kridalaksana
  198214). Aristotle menghalusi falsafah metafizik
  dalam karangannya Filsafat Pertama.
• Menurut Aristotle, kata adalah satuan terkecil
  yang mengandung makna. iatu (1) makna yang hadir
  dari kata itu sendiri secara otonom (makna
  leksikal), dan (2) makna yang hadir akibat proses
  gramatika (makna gramatikal). (Ullman 19773)
• Beliaulah yang mula-mula melahirkan fahaman
  'logika'. Logika atau lojik akal menurut beliau
  merupakan pewujudan daripada lambang yang telah
  ditakrifkan maknanya. Dengan fahaman logika,
  perkataan yang samar-samar atau tidak pasti
  maknanya dan perkataan yang tidak terbatas
  maksudnya, dihindari.

10

• Memang ada perbezaan pendapat antara Plato dan
  Aristotle Plato mempercayai tentang adanya
  hubungan bererti antara kata (bunyi-bunyi bahasa)
  dengan rujukannya. Sedangkan Aristotle,
  berpendapat bahawa hubungan antara bentuk dan
  erti kata adalah soal perjanjian antara
  pemakainya (Moulton 1976 3).
• Namun kajian terhadap bahasa tidaklah terhenti
  selepas Aristotle (yang mengutamakan makna),
  sebaliknya kebanyakan kajian yang kemudiannya
  lebih tertumpu pada fonetik/fonologi, morfologi
  dan sintaksis yang tidak mengutamakan makna.
• Namun, gagasan yang dikemukakan oleh C. Chr.
  Reisig (1820-1925) ahli bahasa Jerman tentang
  nahu bahasanya, iaitu (1) semasiologi, (2)
  sintaksis, dan (3) etimologi (Aminuddin 198515)
  telah menimbulkan semula peranan makna.

11
C. Chr. Reisig (1825)

• Konsep baru mengenai gramatika Gramatika
  terdiri dari tiga unsur utama, iaitu a)
  Semasiologi kajian tentang tandab) Sintaksis
  kajian tentang susunan kalimat/ayatc) Etimologi
  kajian tentang asal usul kata,
• perubahan bentuk kata, dan perubahan makna

12

• Peringkat Kedua
• Micheal Breal kajian semantik dikaitkan dengan
  unsur di luar bahasa itu sendiri.
• Misalnya
• Perubahan makna
• Makna yang berhubungan dengan logika
• Makna yang berhubungan dengan psikologi

13
Ferdinand de Saussure

• Peringkat Ketiga
• Perbincangan semantik menjadi rancak semula.
  Ramai ahli bahasa menekuni bidang ini sama ada
  kerana keperluan linguistik itu sendiri atau ilmu
  lain yang memerlukan semantik.
• Salah seorang daripada mereka ialah Ferdinand de
  Saussure (bangsa Swiss) yang berpendapat bahawa
  bahasa merupakan satu kesatuan yang terdiri
  daripada beberapa bahagian yang berhubung kait
  antara satu dengan yang lain. Beliau juga
  berpendapat bahawa ilmu bahasa merupakan salah
  satu cabang semasiologi.
• (Abu Bakar Hamid 1978152).

14
Jost Trier

• Jost Trier (bangsa Jerman) mengembangkan pendapat
  de Saussure dengan mengambil kira pandangan
  budayawan Jerman, iaitu J.G. von, Herder (1772)
  dan sarjana bahasa dan ahli falsafah Jerman W.
  von Humboldt (1836) berkenaan dengan makna,
  sehingga lahirlah gagasan Medan Makna.
• Medan Makna yang dimaksudkan oleh Trier di sini
  ialah perkataan yang pada mulanya mempunyai makna
  yang bertumpang-tindih akhirnya memiliki makna
  masing-masing secara khusus.

15

• Untuk gagasan ini beliau mengambil contoh bahasa
  Jerman pada tahun 1200, iaitu perkataan kunst dan
  list. Kedua-dua perkataan ini maknanya tercakup
  dalam perkataan wisheit yang mengandungi makna
  'pengalaman keagamaan'.
• Satu abad kemudian, iaitu pada tahun 1300
  didapati ketiga-tiga perkataan tersebut telah
  memiliki maknanya sendiri. Perkataan kunst
  mengandungi makna 'pengetahuan', perkataan list
  yang berubah menjadi wizzen mengandungi makna
  'seni' dan perkataan wisheit mengandungi makna
  'pengalaman keagamaan' (Aminuddin 1985108).

16
Bronislaw Malinowski

• Bronislaw Malinowski seorang ahli antropologi
  telah membuat kajian terhadap sekelompok
  masyarakat yang hidup di Pulau Coral (di Lautan
  Pasifik).
• Beliau mendapati bahawa pertuturan masyarakat di
  pulau tersebut mempunyai hubungan dengan keadaan
  pekerjaan mereka. Masyarakat petani misalnya
  mempunyai pertuturan yang agak berbeza daripada
  pertuturan masyarakat nelayan.
• Daripada hasil kajiannya ini beliau menyimpulkan
  satu gagasan yang kemudiannya dikenali sebagai
  context of situation (keperihalan keadaan) (M.
  Yunus Maris 197865-166).

17

• Leonard Bloomfield, 1887-1949 (bangsa Amerika)
  berpendapat bahawa dalam kajian semantik, yang
  utama ialah behavior (kebiasaan berbahasa).
  Kebiasaan berbahasa ini menurut beliau erat
  hubungannya dengan perlakuan manusia yang
  tertakluk pada stimulus (rangsangan) dan
  response (tindak balas). Dengan demikian, bahasa
  ialah data yang didengar. Data yang diperoleh
  ini kemudian disusun dan diklasifikasikan. Hasil
  cerakinan inilah yang kemudian disebut nahu.

Leonard Bloomfield
18
John Rupert Firth

• John Rupert Firth, 1890-1960 (bangsa Inggeris)
  seorang sarjana linguistik telah tertarik dengan
  dapatan Malinowski. Jika Malinowski memandang
  bahasa dari sudut antropologi, Firth pula
  memandang bahasa dari sudut ilmu bahasa itu
  sendiri. Beliau menyimpulkan bahawa bahasa
  merupakan kesepakatan sesuatu masyarakat yang
  dipengaruhi oleh keperihalan keadaan dan diterima
  oleh masyarakat tersebut.
• Gagasan ini kemudian dikenali sebagai Teori
  Semantik Kontekstual. Teori ini sangat bermanfaat
  untuk menghuraikan makna bahasa yang terdapat
  dalam sesuatu masyarakat kerana setiap pentafsir
  makna akan dikaitkan dengan budaya masyarakat
  pengguna bahasa itu sendiri. Dari sinilah juga
  timbulnya istilah 'kata pusat' dan 'ungkapan
  pusat'. Antara buku Firth yang terkenal ialah The
  Tongue of Man and Speech (1984) dan Paper in
  Linguistics (1974).

19

• Charles Kay Ogden dan I. Amstrong Richard atau
  lebih dikenali sebagai Ogden Richards
  berpendapat bahawa berlaku hubungan timbal balik
  antara gagasan dengan rujukan serta gagasan
  dengan lambang bahasa (lisan/bertulis) manakala
  lambang bahasa dengan rujukan hubungannya tidak
  langsung (Mansoer Pateda 198936). Perhatikan
  rajah yang berikut ini
• 
  G
• LB
  R
• Petunjuk
• G gagasan
• LB lambang bahasa
• R rujukan

20

• Pendapat Ogden Richards telah dikritik oleh
  Stephen Ullmann (1972) dengan hujah bahawa
  'rujukan' sebenarnya di luar bidang bahasa. Hujah
  berikutnya beliau kemukakan bahawa takrifan
  'lambang bahasa-gagasan-rujukan' sangat sukar
  untuk dijelaskan dan difahami. Oleh yang
  demikian, Ullmann memberikan beberapa kemungkinan
  hubungan 'maksud' dengan 'perkataan'.
• Jika satu perkataan (P) mengandungi satu maksud
  (M), ia dapat digambarkan seperti rajah yang
  berikut

21

• 
  Nama
• 
  Makna
• 
  cantik
• M1
  M2
  M3
  
• segak ayu
  jelita

22
Hashim Hj. Musa

• Mengikut Hashim Hj. Musa, (199444), bunyi ucapan
  dan coretan tulisan yang merujuk hal tentang
  makna merupakan sejenis tanda atau sign. Tanda
  atau sign ialah sesuatu yang mewakili atau
  melambangkan sesuatu yang lain.
• Semiotik/semiologi kajian ke atas sistem tanda
  dan terbahagi kepada tiga bahagian, iaitu
  semantik- tentang pemaknaan tanda, sintaktik
  tentang kombinasi tanda-tanda, dan pragmatik-
  tentang asal usul, pengguaan dan pengaruhnya
  dalam perlakuan yang dihubungkan dengan tanda itu
  (Ullmann, 196215).

23

• Nor Hashimah Jalaluddin (19921) pengkajian
  makna pada peringkat semantik belum dapat
  memberikan makna sepenuhnya sebagaimana yang
  dihajati oleh penutur.
• Pengkajian makna seharusnya melibatkan ilmu
  pragmatik, iaitu ilmu penginterpretasian makna
  yang melibatkan faktor linguistik dan bukan
  linguistik. Gabungan antara kedua-dua faktor
  linguistik dan bukan linguistik ini dapat
  membantu pengkajian makna yang lebih berkesan.

Nor Hashimah Jalaluddin
24
Makna Referensial dan Non-referensial

• Sebuah kata bermakna referensial kalau ada
  referensnya, atau acuannya dalam dunia nyata.
  Misalnya kata kuda, merah, dan gambar. Sebaliknya
  kata-kata seperti dan, kerana tidak mempunyai
  referens.
• Kata-kata yang acuannya tidak menetap pada satu
  maujud, melainkan dapat berpindah dari maujud
  satu ke maujud lain disebut kata-kata deiktik.
• Yang termasuk kata- kata deiktik adalah kata-kata
  ganti nama (dia, saya, kamu), kata-kata yang
  menyatakan ruang, misalnya di sini, di sana
  kata-kata yang menyatakan waktu, seperti
  sekarang, besok kata-kata yang disebut kata
  penunjuk, seperti ini dan itu

25
Makna dan Jenisnya Geoffrey Leech (1974)

• Geoffrey Leech (197426) menggolongkan makna
  kepada tujuh jenis
• Terdapat juga makna lain seperti
• 1. Makna denotasi.
• 2. Makna konteks.

1 Makna konsepsi makna kognitif.
2 Makna konotatif makna kata yang berlainan daripada makna asal makna tersirat atau makna tambahan makna emotif atau makna evaluatif.
3 Makna Stilistik makna berdasarkan situasi pengucapan.
4 Makna Afektif makna untuk menimbulkan kesan kepada pembaca dan pendengar.
5 Makna Refleksi makna yang pelbagai untuk sesuatu kata.
6 Makna Kolokasi makna berdasarkan hubungannya dengan kata lain.
7 Makna Tematik makna yang ditekankan dalam ayat.
26
Kesimpulan

• Semantik ialah kajian tentang lambang atau tanda
  yang menyatakan makna, hubungan antara satu makna
  dengan makna yang lain serta pengaruh makna
  terhadap masyarakat.
• Semantik lahir daripada falsafah dan sehingga
  kini bahasa masih dibayangi terus oleh falsafah.
  Daripada perkembangan semantik yang telah
  diperlihatkan jelas bahawa antara falsafah dengan
  bahasa dan antara bahasa dengan semantik tidak
  dapat dipisahkan.