As mulleres na ciencia

1
As mulleres na ciencia

• UNHA HISTORIA DE ATRANCOS, REPRENSIÓN, REPRESIÓN,
  EXCLUSIÓN, DESCONSIDERACIÓN, INVISIBILIDADE,
  DESAUTORIZACIÓN, MAIS...

2
Nunca de pasivo victimismo

• As mulleres desenvolveron múltiples estratexias
  para acceder á actividade científico-técnica,
  mais... cómo buscar as súas contribucións

3
As que accederon á ciencia oficial mulleres
invisibles

• Escribiron baixo seudónimo, non escribiron ou
  sobreviviron camuflándose
• Se acadaron recoñecemeno oficial, foron
  desautorizadas pola historia posterior
• Non puideron incorporarse ás institucións
• As súas obras foron plaxiadas ou usurpadas por
  científicos varóns

4
As que traballaron fóra da ciencia oficial
anónimas

• As súas contribucións non se recoñecen
• Moitas foron acusadas de bruxería queimadas ou
  duramente castigadas menciñeiras, alquimistas
• Non escribiron
• Os seus coñecementos transmitíanse oralmente

5
Máis problemas da investigación

• A historia das mulleres na ciencia non se pode
  construír cos mesmos parámetros cos que se
  caracterizan os períodos históricos
• A Idade Media, o Renacemento, a Ilustración, o
  século XIX e a institucionalización da ciencia
  cuantitativa ...., non significaron o mesmo para
  os homes que para as mulleres

6
A necesidade de buscar unha xenealoxía feminina

• Un claro exemplo
• Houbo moitas alquimistas pero como localizalas
  se a propia alquimia é un paradigma
  desprestixiado?
• Tampoco se trata de facer a historia das figuras
  heroicas porque este enfoque deixa as mulleres
  sen tradición, xa que unicamente hai excepcións

7
As metodoloxías, outro problema

• As correntes positivistas deíxannos sen pasado
• A historia das ideas ou a das comunidades
  científicas non serve porque as mulleres foron
  excluídas das institucións ata o século XX

8
Ademais...

• É preciso ter en conta
• O acceso das mulleres á educación
• A opinión da sociedade e da ciencia sobre as
  mulleres e o significado de ser muller, que ten
  variado amplamente ó longo da historia a muller
  luxuriosa e insaciable, o anxo do fogar, a muller
  submisa e pasiva, a superwoman....

9
A interpretación dos textos

• Non se deben ler á luz dos coñecementos actuais
• Tampouco cabe dicir, unicamente, que erraban nas
  súas conclusións
• Que eran loucas, extravagantes ou histéricas
• Que, talvez, elas non escribiron os textos

10
Onde podemos investigar?

• Na ciencia oficial é ben difícil pero...
• Podemos facelo nos saberes excluídos da ciencia
  oficial
• No ámbito do traballo doméstico e artesanal
  agricultura, cerámica, alimentación, téxtil,
  medicina, botica...
• Mais, cando estes coñecementos pasan á industria,
  as aportacións das mulleres ocúltanse

11
A situación actual

• Gran número de mulleres no ensino, nas
  universidades, nos grupos de investigación
  pero... non ocupamos postos relevantes e non
  estamos presentes nas porcentaxes debidas nos
  ámbitos de decisión, avaliación e asignación de
  recursos da actividade científico-técnica

12
Informe ETAN 2000 da UE

• Alerta sobre a escaseza de mulleres en postos
  relevantes da ciencia e da investigación
• Tenta establecer as causas desta situación
• Desvela casos flagrantes de diferente valoración
  dos traballos científicos de homes e de mulleres

13
Algúns datos do informe ETAN

• Porcentaxe de investigadoras en Europa 23
• Profesoras titulares de universidade 14
• Catedráticas 5

14
Representación na Asemblea Europea de Ciencia e
Tecnoloxía
15
Las científicas y su historia en el aula.

• Autoras
• Mari Álvarez-Lires Univ. Vigo
• Teresa Nuño Angós- UPV
• Núria Solsona Pairó- Grupo ICE U.A.Barcelona
• Editorial Síntesis, Madrid, 2003

16
Baseado nos Estudos de Xénero

• Resultado de experiencias e investigacións en
• Grupos de traballo e equipos de investig.
• Cursos institucionais profesorado e responsables
  de educaciòn de todos os niveis, mestrados,
  postgraos, doutoramento
• Práctica cotiá nas aulas

17
Qué ofrece de novidade?

• Datos e textos do século XX (case todos os libros
  sobre o tema rematan no s, XIX)
• Introduce actividades en todos os capítulos para
  traballar nas aulas
• Son materiais abertos para que cada docente os
  utilice onde considere oportuno

18
Contidos do libro por capítulos

• 1. A coeducación nas ciencias experimentais
• 2. Pioneiras na construcción do coñecemento
  filósofas, boticarias, médicas e bruxas,
  alquimistas, artesanas, naturalistas

19
Contidos do libro por capítulos

• 3. O papel das mulleres na construcción da
  ciencia moderna físicas, químicas, filósofas,
  naturalistas
• 4. O século XX pioneiras en ciencia nuclear
• Curie
• Cadro do resto de pioneiras
• Cadro de descubrimentos

20
Contidos do libro por capítulos

• 5. Científicas Premios Nobel de Física e Química
  (ademais de M. Sklodowska Curie
• Mulleres merecentes do Nobel que non o recibiron

21
Contidos do libro por capítulos

• 6. Biólogas e xeólogas do século XX
• Científicas Premios Nobel de Físioloxía e
  Medicina
• Bibliografía

22
Pioneiras na construcción do coñecemento

• Desde a Antigüidade á Idade Media
• Filósofas nas escolas gregas
• Alquimistas
• Médicas
• Boticarias
• Escolas artesanais

23
As filósofas (s. VII e VIII a. d. e.)

• Sabedoría ligada á relixión e á mitoloxía
• Escolas filosóficas comunidades
  político-relixiosas
• As fillas de familias pertencentes a elas
• Educadas nun ambiente culto e brillante

24
A escola pitagórica

• A paideia mellora dos seres humanos a través da
  percepción dos sentidos, observando formas
  bellas, escoitando boas melodías e estudiando
  matemáticas
• A muller debía ser intelixente e culta para
  desenvolver mellor o seu papel de esposa e nai

25
As pitagóricas

• Teano, fillas e condiscípulas (Pitágoras)
• Perictione (nai de Platón)
• Phyntis
• Melissa
• Mya (filla de Pitágoras)
• Aseara de Lucania
• Consérvanse textos de todas elas pero tamén se
  sabe de dezasete máis cos seus nomes

26
Escola cínica e Xardín epicúreo

• Hiparquia Temista e Leontio

27
Hipatia de Alexandría (370-415)

• Explicaba filosofía e matemática publicamente
• Fixo escola de homes e de mulleres
• Autoridade indicutible no seu tempo
• Lapidada e descuartizada por unha multitude
  cristiana fanática alentada polo bispo Cirilo no
  seo dun conflicto entre este e o poder civil
• Desde o século XIX ata hai 20 anos desapareceu da
  historia da ciencia

28
Mulleres e ciencia na I. Media

• A partir do século XI, conxunción do cristianismo
  coa filosofía grega que produce o florecemento
  das escolas monacais e e catedralicias
• Os avances tecnolóxicos comezan a poñer en dúbida
  a desconsideración do traballo manual
• Os conventos son un refuxio de acceso á cultura
  para as mulleres de clase alta

29
As abadesas Hildegarda

• Hildegarda de Bingen (1098-1179)
• Respectada, admirada e consultada por príncipes e
  papas
• Viaxou predicando (transgresión)
• Escritura mística-visións estratexia de
  autoridade?
• Obras de medicina con atención especial ás
  enfermidades das mulleres

30
Hildegarda

• Obras de historia natural segundo o paradigma
  hermetista da alquimia e da observación dos
  mixtos
• Visión do universo
• Preparación de remedios e medicamentos

31
Médicas e boticarias

• Mosteiros femininos como centro destas
  actividades
• A escola salernitana Trótula (século XI)
• Passionibus Mulierum Curandorum, Trotula Maior,
  Trotula Minor
• Trotula Maior foi o libro mais copiado e
  transcrito daqueles tempos, pero a partir do
  século XIII se atribúe a autores masculinos

32
La sage femme ou a bruxa

• As mulleres foron as primeiras médicas,
  parteiras, anatomistas da historia occidental as
  primeiras farmacólogas no estudio e uso de herbas
  medicinais
• Médicas sen título por transmisión oral
• A partir do século XIII créanse as Primeiras
  Escolas de Medicina e o conflicto está servido

33
A caza de bruxas

• As Igrexas, as Universidades, o poder real, crean
  un conflicto de autoridade polo control da
  medicina
• Nas universidades, vedadas ás mulleres, non se
  ensinaban saberes experimentais
• Prohíbese ás mulleres o exercicio da medicina
• Comeza a caza de bruxas ( acusadas de posuír unha
  sexualidade feminina, poderes máxicos, de estar
  organizadas e de ter a ousadía de curar)

34
A tradición alquimista

• Buscaba a perfección material e a salvación
  espiritual
• María a Hebrea (s. I e II)
• Alambiques, aparellos de destilación, fornos de
  fundición para metais...
• O balneum Mariae, o tribikos, o kerotakis
• Só se conservan fragmentos das súas obras

35
María a Hebrea

• Sentou moitas das bases da alquimia helenística
• Amplamente citada por autores da tradición árabe
  e europea
• Ponse en dúbida a súa existencia!
• DESAUTORIZACIÓN, UNHA VEZ MÁIS

36
Marie Meurdrac

• Escribe La Chymie charitable et facile en
  faveur des dames (1666)
• Un dos doce tratados de química escritos no XVII
  desde a tradición alquímica
• Receitas medicinais, principios, aparellos e
  técnicas de laboratorio, táboas de pesos...
  Traducida ó italiano e amplamente difundida
• Esquecida pola historia da ciencia

37
Maria Sybilla Merian (1647-1717)

• Nacida en Francfort, filla dun artista e gravador
  famoso
• Aprendeu pintura e gravado
• Naturalista, trasladouse a Amsterdam despois de
  separar do seu marido
• Ós 52 anos viaxou a Surinam (colonia holandesa)
  para observar a natureza

38
Maria Sybilla Merian (1647-1717)

• Publicou diversas obras con gravados en cobre,
  describindo os ciclos de bolboretas,
  escarabellos, abellas, moscas... As metamorfoses
• Moveuse entre o obradoiro doméstico e a academia
• As súas obras foron amplamente citadas na
  entomoloxía do XVIII, publicándose dezanove
  edicións delas

39
A desautorización de Merian

• Prodúcese no ano 1834, en forma dunha edición das
  súas obras realizada polo reverendo Guilding, que
  afirma que o libro está cheo de erros, que os
  debuxos son rudos e que Merian se deixara
  engaiolar por uns taimados negros.
• Até datas ben recentes non se recuperou o seu
  traballo pero o seu nome non aparece

40
O papel das mulleres na nova ciencia dos
séculos XVII e XVIII

• La querelle des femmes Cristine da Pizzano
  (século XV)
• A ciencia moderna
• A ciencia ilustrada e as mulleres
• As Academias, os salóns
• O acceso das mulleres á ciencia (a botánica e a
  divulgación)

41
Mulleres de ciencia do XVII e XVIII

• As astrónomas E. Hevelius, C. Herschel
• A vacina da variola Lady Mary Montagu
  (1689-1762)
• Filósofas, físicas e matemáticas
• Gabrielle Émilie du Breteuil, marquise du
  Châtelet (1706-1749)
• Laura Bassi (1711-1778) Bologna

42
O SÉCULO XIX

• O ANXO DO FOGAR
• Mary Sommerville (1780-1872)
• Ada Byron Lovelace (1815-1852)
• Sofia Kovalevskaia (1850-1891)

43
O século XX pioneiras en ciencia nuclear

• Factores que propiciaron o acceso femino
• As loitas pola igualdade e o acceso á educación
• Mantiveron contactos persoais e científicos
  (probados na correspondencia que mantiveron)
• Contribuíron a darse e recoñecerse autoridade

44
Papel dos grandes personaxes

• Propiciaron o acceso das mulleres
• M. Curie (1867-1934) Rutherford (1871-1937)
• Tiveron unha actitude tolerante ou paternalista
• Thomson (1856-1940) ou Soddy (1877-1956)
• Obstaculizaron o seu acceso e traballo
  Fischer(1852-1919) Planck (1858-1947), Otto Hahn
  (1879-1968)

45
Maria Göppert-Mayer (1906-1972)

• Despois de Marie e Irène Curie...
• Estudou matemáticas e física en Gottingen
• Petenceu ó círculo intelectual de Fermi,
  Oppenheimer (director do proxecto da bomba
  atómica), Pauling e Teller (pai da bomba de
  hidróxeno)
• Casou e trasladouse a EEUU por mor do traballo do
  seu home

46
Maria Göppert-Mayer (1906-1972)

• Investigou a separación de isótopos do uranio e
  utilizou a teoría cuántica nas súas
  investigacións
• Traballou nunha institución que contribuiu ó
  proxecto Manhattan pero parece que as súas
  contribucións non foron decisivas para a
  fabricación da bomba atómica

47
Maria Göppert-Mayer (1906-1972)

• Traballou tamén no Laboratorio Nacional dp Dpto
  de Enerxía atómica de EEUU
• Realizou investigacións sobre a utilización
  pacífica da enerxía nuclear
• Desenvolveu un novo esquema de clasificación dos
  núcleos atómicos e das súas propiedades máis
  importantes

48
Máis sobre Göppert- Mayer

• En 1936 recibiu o Premio Nobel de Física con Hans
  Jensen polo modelo de capas do núcleo atómico
• En 1959 accedeu, por primeira vez, a un posto
  académico remunerado como profesora de física
• A Sociedade Americana de Física instituiu un
  premio que leva o seu nome para premiar a
  mulleres relevantes no campo da Física

49
Lise Meitner (1878-1968)

• Nacida en Viena, de orixe xudía
• Conseguiu entrar na Univ. de Viena en 1901, dous
  anos despois da apertura desta ás mulleres, para
  estudiar física e matemáticas
• En 1905 consigue doutorarse en Física (a segunda
  muller en Viena)

50
Lise Meitner

• Despois de moitas penurias, de vencer as
  resistencias de Fischer que sentía aversión polas
  mulleres no laboratorio, obtivo unha praza de
  axudante de Planck na Universidade de Prusia
• En 1918 foi nomeada codirectora con Otto Hahn dun
  Departamento do Instituto Kaise Wilhelm de Berlín

51
Lise Meitner

• Traballa na sección de Física nuclear
• En 1938 tivo que fuxir da Alemaña nazi e
  trasladouse a Suecia onde ensinou no Instituto
  Nobel de Estocolmo
• Mantén correspondencia con Hahn e Strassmann
  sobre as investigacións do bombardeo de uranio
  con neutróns

52
Lise Meitner

• Suxírelle ós seus colegas a interpretación do
  fenómeno que ela denominou fisión do uranio
• En 1943 rexeita participar no proxecto Manhattan
  pois pensaba na utilización da fisión para fins
  pacíficos
• En 1944, Otto Hahn recibe el Nobel de Química
  polo descubrimento da fisión nuclear nin unha
  soa mención a Lise Meitner

53
Lise Meitner

• Despois de 1949 foi admitida en diversas
  sociedades científicas de prestixio
• Recibiu premios e honores, pero...
• Aínda que foi proposta dúas veces para o premio
  Nobel polas súas contribucións nunca chegou a
  conseguilo
• Desautorización, apropiación, desconsideración....

54
Ida Tacke Noddack (1896-1979)

• Alemana educada en Berlín. Estudou Enxeñería
  Química
• Descubriron o elemento Renio
• Postulou a fisión do Uranio pero nin Otto Hahn
  nin Lise Meitner tiveron en conta esta proposta
• Investigou sobre os elementos transuránidos

55
Wu Chien-Shiung (1912-1997)

• Nacida nunha familia chinesa de ideas
  progresistas, estudou na Universidade de Nanjing
• En 1936 trasladouse a EEUU e investigou no
  laboratorio de radiación da universidade de
  California
• Traballou no Proxecto Manhattan

56
Wu Chien-Shiung

• Investigou sobre a desintegración ? dos núcleos
  radiactivos e deseñou experimentos para
  investigar os electróns que atravesaban láminas
  de espesor uniforme
• Confirmou diversas teorías gracias ós seus
  experimentos

57
Wu Chien-Shiung

• Lee e Yang recibiron o Premio Nobel de física
  polos seus traballos sobre o comportamento de
  partículas subatómicas, pero aínda que o deseño,
  realización e confirmación experimental destes se
  debeu a Wu, nunca recibiu o Nobel

58
Wu Chien-Shiung

• Foi amplamente galardoada
• Aplicou o seu traballo á medicina
• Chegou a ser catedrática da Univ. de Columbia
• Preocupouse do papel das mulleres nas ciencias e
  impartía conferencias animando ás mozas a
  estudiar carreiras científicas

59
Un camiño por andar

• As organizacións científicas son masculinas por
  tradición
• Unha muller soa é presa fácil
• A muller activa e intelixente é unha ameaza

60
Así pois, precisamos

• A recuperación da xenealoxía feminina
• Constituír redes de mulleres
• A solidariedade entre mulleres nas institucións e
  nos centros de traballo