Slajd 1

1
Podstawy receptury kosmetycznej (PRK) Dla
zrozumienia wykladu PRK konieczne jest
korzystanie z wykladów z chemii kosmetycznej,
gdzie podane sa wzory zwiazków chemicznych
stosowanych w kosmetykach. Wyklad jest
wspomagany nastepujacymi podrecznikami Alicja
Marzec Chemia kosmetyków, wyd. Dom
Organizatora,Torun 2005, ISBN 83-7285-069-0 Wlady
slaw Brud, Ryszard Glinka Technologia
kosmetyków, Lódz 2001, ISBN 83-906839-7-0 Janina
Marcinkiewicz-Salmonowiczowa Zarys chemii i
technologii kosmetyków, skrypt Politechniki
Gdanskiej , Gdansk 1995 Wieslaw Malinka Zarys
chemii kosmetycznej, Wolumed, Wroclaw 1999, ISBN
83-87804-05-3
2

• 1.
• Technologia perfumerii
• Technologia perfumerii obejmuje dwa zagadnienia
  technologie wytwarzania kompozycji zapachowych
  przeznaczanych do nadawania zapachu innym wyrobom
  oraz technologii wyrobów perfumeryjnych
  przeznaczonych do nadawania zapachu cialu
  czlowieka.
• Wyroby perfumeryjne to te kosmetyki, których
  glównym lub jedynym zadaniem jest nadanie skórze
  lub otoczeniu czlowieka zapachu
  charakterystycznego dla zawartej w nim kompozycji
  zapachowej tzn. perfumy alkoholowe , olejowe, w
  kremie lub w sztyfcie, wody toaletowe, saszetki,
  pomady, olejki zapachowe, plyny i proszki do
  kapieli, odswiezacze powietrza itp.
• Kompozycja zapachowa to mieszanina naturalnych
  i syntetycznych substancji zapachowych dobranych
  tak, by srodek zapachowy byl odpowiednio lotny,
  trwaly i bezpieczny dla skóry.

3

• Skladniki kompozycji zapachowych
• Szacuje sie, ze skladników zapachowych jest
  ponad 4 tysiace. Ich liczba nie jest znana, bo
  syntezuje sie nowe i jest to utrzymywane w
  tajemnicy przez producentów. Ponadto stosuje sie
  mieszanki o skladzie utrzymywanym w tajemnicy ze
  wzgledu na fakt, ze jest to rynek bardzo
  konkurencyjny. Analizy skladu sa mozliwe i latwe.
  Tajemnica kosmetyku lezy jednak w procedurze
  otrzymywania.
• Skladniki zapachowe klasyfikuje sie wedlug
  zródel pochodzenia
• Skladniki kompozycji zapachowych
• naturalne substancje zapachowe roslinne
• olejki eteryczne (a), konkrety (b), absoluty
  (c), zywice (d), pomady (e),
• izolaty (f)
• naturalne substancje zapachowe zwierzece
  nastawy (g), tinktury (h),
• ekstrakty (j)
• syntetyczne substancje zapachowe
• PN-A-86947

4
(a) Olejek eteryczny (essentials oil, huile
essentielle) otrzymywany z roslin przez
destylacje z para wodna lub z woda, wytlaczany
lub destylowany na sucho. Wodny roztwór po
destylacji wodnej nazywa sie woda aromatyczna
(rózana, lawendowa, neroli). (b) Konkret to
ekstrakt ze swiezej rosliny niewodnym
rozpuszczalnikiem, który potem jest odparowany
(konkret rózany, fiolkowy, lawendy) (c) Absolut
to produkt obróbki konkretu (ekstrakcja
alkoholem, filtracja i odparowanie alkoholu) (d)
Zywice (resinoidy) to ekstrakty suchego surowca
roslinnego niepolarnym rozpuszczalnikiem (e)
Pomady to olejowe ekstrakty kwiatów (na zimno lub
goraco) chemicznie sa to tluszcze (f) pojedyncze
skladniki izolowane droga destylacji (np. eugenol
z olejku gozdzikowego) (g) nastawa (patrz
tinktura) otrzymana przez maceracje na mokro
(tinktura waniliowa, bobu tonka) (h) tinktura lub
nalewka to roztwór otrzymany przez maceracje
surowca w obecnosci rozpuszczalnika (zwykle
alkoholu)
5
Do produkcji tych surowców uzywa sie
nastepujacych czesci roslin Cale rosliny
(bazylia, lawenda, mieta, rozmaryn) Kwiaty
(neroli kwiat pomaranczy, rózy,
ylang-ylang) Paki kwiatowe (gozdzik) Liscie
(cynamon, drzewo herbaciane, eukaliptus,
petigrain pomarancza) Kora (cynamon) Drewno
(cedr, drzewo rózane, sandal) Cetyna (igly z
galazkami kosodrzewina, pumil, sosna,
tuja) Korzenie i klacza (arcydziegiel, imbir,
irys, lubczyk, wetiwer) Owoce, nasiona (anyzek,
galka muszkatulowa, jalowiec, koper,
pieprz) Skórka owoców (bergamota, cytryna,
grapefruit, mandarynka, pamarancza)
6
W przeszlosci stosowano surowce pochodzenia
zwierzecego. Ambra wydzielina zoladka wieloryba
w postaci nalewki alkoholowej Pizmo wydzielina
gruczolów jeleni w postaci rozcienczonej
tinktury Cywet wydzielina kotów etiopskich,
uzywany w formie absolutu Castoreum wydzielina
bobrów
7
Syntetyczne srodki zapachowe to wiele róznych
zwiazków Przyklady Weglowodory aromatyczne
(difenylometan), chlorowcopochodne
(?-bromostyren), alkohole alifatyczne
(n-undekanol), alkohole aromatyczne
(?-fenyloetylowy), aldehydy alifatyczne
(metylo-n-nonylooctowy, MNA), aldehydy
aromatyczne (amylocynamonowy), ketony alifatyczne
(etylo-n-amylowy), ketony aromatyczne
(p-metoksyacetofenon), acetale (dwumetylowy
acetal aldehydu fenylooctowego, PADMA), estry
alifatyczne (octan izobutylu), estry aromatyczne
(salicylan benzylu), laktony (?-n-undekalakton),
etery i fenole (eter etylowy ?-naftolu
(bromelia), 1-propenylo-4-metoksybenzen), zwiazki
wielofunkcyjne (aldehyd 3-etoksy-4-hydroksybenzoes
owy (etylowanilina), 2,6-dimetylo-2-hydroksy-oktan
al-8 (hydroksycytronellal)), terpeny (mirce,
limonen, cytral, octan linalilu), pizma (muskon,
egzaltolid, fantolid, androsten-16-ol-3) i inne.
8
Typy kompozycji zapachowych (w zaleznosci od
zastosowania) Perfumeryjne, kosmetyczne,
toaletowe, szamponowe, mydlarskie, chemii
gospodarczej, techniczne. Zawartosc kompozycji
zapachowych i rodzaj alkoholu w wyrobach
perfumeryjnych
9
Zawartosc kompozycji zapachowych w wyrobach
perfumeryjnych w aerozolu
10
Zawartosc olejków eterycznych w róznych typach
wyrobów
11
2. Technologia toników, lotionów, mleczek i
maseczek 2.1. Toniki i lotiony Toniki i
lotiony sa to klarowne roztwory do zmywania i
odswiezania skóry. Pierwowzorem ich byly wody
kwiatowe i kolonskie. Toniki maja jednak
charakter pielegnacyjny. Sa silnie
perfumowane. Toniki sluza do wtórnego
oczyszczania skóry. Usuwa sie nimi rozpuszczalne
w wodzie zanieczyszczenia. Stosuje sie je po
uzyciu srodków oczyszczajacych opartych na
olejach (np. po demakijazu) a przed nalozeniem
kremu, w celu oczyszczenia i nawilzenia skóry.
Toniki dobiera sie w zaleznosci od rodzaju skóry.
12
Rozpuszczalniki toników to glównie woda i
alkohol (do 25 - etanol i/lub izopropanol ten
drugi ma lepsze wlasciwosci dezynfekujace i
lepiej rozpuszcza tluszcze). Toniki zawieraja tez
srodki powierzchniowo-czynne i srodki wtórnie
natluszczajace jak oksymetylenowane monoglicerydy
i pochodne lanoliny. Innymi skladnikami waznymi
sa srodki nawilzajace gliceryna, glikole,
pochodne glukozy, sole aminokwasów, hydrolizaty
protein. Do cery tlustej i porowatej stosuje
sie substancje sciagajace (adstringenty), jak np.
ekstrakty z hamamelisu lub sole glinu. Odczyn
toników obojetny lub slabo kwasny. Do cery
suchej nie powinno sie stosowac alkoholi, które z
drugiej strony sa koniecznymi rozpuszczalnikami
dla kompozycji zapachowych, wiec w konsekwencji
toniki do cery suchej sa zwykle bezzapachowe.
13

• Przyklady receptur
• P.2.1. Tonik dla cery normalnej
• alkohol 15
• gliceryna 3
• wyciag rumiankowy 10
• kwas cytrynowy 0,05
• woda rózana 30
• woda ad 100
• Opis procedury Zmieszac wyciag rumiankowy z woda
  rózana. Rozpuscic kwas cytrynowy w niewielkiej
  ilosci wody i ten roztwór dodac do wyciagu
  rumiankowego z woda rózana. Nastepnie dodac wode
  i gliceryne. Calosc wstrzasnac.

14

• P.2.1. Tonik dla cery normalnej
• alkohol 15
• gliceryna 3
• wyciag rumiankowy 10
• kwas cytrynowy 0,05
• woda rózana 30
• woda ad 100
• Opis procedury Zmieszac wyciag rumiankowy z woda
  rózana. Rozpuscic kwas cytrynowy w niewielkiej
  ilosci wody i ten roztwór dodac do wyciagu
  rumiankowego z woda rózana. Nastepnie dodac wode
  i gliceryne. Calosc wstrzasnac.

15

• P.2.3. Tonik do cery suchej, zwiotczalej
• (tonik ogórkowy)
• sok ogórkowy
• alkohol
• 2 lyzki gliceryny
• Opis procedury Sok ogórkowy zmieszac z równa
  iloscia alkoholu i pozostawic na tydzien w
  zamknietym szklanym naczyniu. Przecedzic i
  wycisnac sok z miazszu, do calosci cieczy dodac
  równa ilosc destylowanej wody i 2 lyzki gliceryny.

16

• P.2.4. Lotion sciagajacy do cery tlustej z
  lojotokiem
• 0,25 litra spirytusu
• 0,5 szklanki soku poziomkowego
• 0,5 szklanki soku ogórkowego
• Opis procedury Soki zalac spirytusem i stosowac
  do przemywania twarzy

17

• P.2.5. Tonik do cery tlustej
• Alkohol 20,0
• Gliceryna 2,0
• Wyciag z melisy 10,0
• Alun glinowo-potasowy
• Kwas cytrynowy 0,1
• Woda lawendowa 20,0
• Woda destylowana ad 100
• Opis procedury Rozpuscic alun glinowo-potasowy i
  kwas cytrynowy w niewielkiej ilosci cieplej wody
  i dodac wyciag z melisy. Wode lawendowa
  rozcienczyc alkoholem i dodac do pierwszego
  roztworu, po czym uzupelnic woda destylowana.

18
2.2. Wody to twarzy Wody do twarzy i lotiony
bezalkoholowe odswiezaja, ozywiaja i stymuluja
gojenie sie skóry. Mozna je szybko przygotowac z
surowców roslinnych (soki z marchwi, swiezych
ogórków, truskawek, pomidorów lub ogórków do
cery tlustej) i zwierzecych (maslanka do cery
suchej). Dodatek ziól zapewnia dlugotrwale
dzialanie.
19

• Przyklad receptury
• P.2.6. Plyn rumiankowo-ogórkowy zmiekczajacy
• i wygladzajacy
• 75 ml naparu z kwiatów rumianku
• 350 g swiezego ogórka
• 6 lyzeczek gliceryny
• Opis procedury Wycisnac sok z pokrojonego w
  plasterki ogórka. Cieply napar z rumianku
  zmieszac z gliceryna i polaczyc z sokiem
  ogórkowym, mieszajac. Przechowywac w obnizonej
  temperaturze (4C)

20
2.3. Plyny to twarzy Mleczka i smietanki
kosmetyczne oraz lotiony i toniki sluza do
demakijazu. Mleczka i smietanki kosmetyczne
stosowane sa do cer suchej i normalnej, natomiast
lotiony (zawierajace alkohol) sa przeznaczone dla
cery tlustej. Wsród plynów do twarzy wyróznia sie
plyny czyszczace (zmywajace) oraz
sciagajace. Mleczka sa emulsjami typu w/o lub
o/w, dzieki temu skladowi usuwaja
zanieczyszczenia rozpuszczalne w obu
rozpuszczalnikach. Mleczka maja charakter
obojetny, nie alkalizuja skóry. Zawieraja rózne
skladniki pochodzenia roslinnego (wyciagi z
rumianku, lipy, aloesu, nagietka, krwawnika,
rdestu ptasiego) i wody kwiatowe (z kwiatów
pomaranczy, rózy, lawendy), srodki sciagajace,
olejki eteryczne i alkohol.
21
Ogólnie plyny oczyszczajace nazywa sie tonikami.
Zalicza sie do nich takze wody po goleniu. W
sklad toników wchodza rózne wyciagi z roslin
obok wymienionych uzywa sie miety (chlodzi i
odkaza skóre), melisy, szalwii, macierzanki,
rozmarynu. Do toników dodaje sie oleje roslinne
(awokadowy, lub woskowy olej jojoby) w celu
wytworzenia emulsji. Jako zapachowe i lecznicze
srodki uzywa sie wód aromatycznych rózanej (do
cery suchej i normalnej), kamforowej (dla cery
bladej, ziemistej i zmeczonej),
lawendowo-rozmarynowej (dla cery tlustej o
rozszerzonych porach), oczarowej (dla cery z
rozszerzonymi zylkami) oraz olejki eteryczne
(rózany, neroli, cytrusowy, herbaciany). Plyny
sciagajace (adstringent lotions) obecnie
zawieraja mniej niz 40 alkoholu. Ich
odswiezajacy efekt daje 0,1-0,5 mentolu lub
olejku mietowego. Dodaje sie takze skladniki
odkazajace (kwas borny, cytrynowy, kamfore lub
olejek drzewa herbacianego). Dzialanie sciagajace
uzyskuje sie dzieki garbnikom z wyciagów
roslinnych (kora i liscie oczaru kanadyjskiego).
22
Dla cery suchej produkuje sie plyny sciagajace
bez alkoholu uzywa sie roslinne wyciagi wodne
lub olejowe z rumianku, lipy, nagietka, kwiatów
malwy, korzeni i lisci prawoslazu, ziela skrzypu,
rdestu ptasiego, lisci rozmarynu, lisci i kory
oczaru). Szczególna pozycje zajmuja ekstrakty z
aloesu, które nawilzaja i odzywiaja skóre.
Emulsje i toniki z aloesem sa szczególnie
polecane po opalaniu i morskiej kapieli.
23

• 2.4.
• Maseczki
• Maseczki, w zaleznosci od zastosowania, postaci i
  efektów mozna podzielic na nastepujace typy
• Maski-zele
• Maski-kremy
• Maski podwójne
• Maski oczyszczajace
• Maski peel-off
• Peelingi
• Maski pianowe

24
Maski-zele oparte sa na polimerach, które tworza
przezroczysty i elastyczny film na skórze. Maski
takie przeciwdzialaja odparowaniu wody z
powierzchni skóry. Woda gromadzi sie pod warstwa
polimeru i uelastycznia skóre. Ponadto zawieraja
one szereg skladników, których celem jest kwas
hialuronowy (czynnik nawilzajacy), wyciagi z
ziól, alantoine i olo-panthenol (substancje
lagodzace). Maski-kremy sa emulsjami typu w/o i
maja strukture kremu nocnego. Zawieraja srodki
odzywcze i regenerujace. Sa nimi zwykle suche
ekstrakty roslinne, aminokwasy, oleje roslinne i
witaminy. Pod maska temperatura skóry jest nieco
podwyzszona, co wywoluje lepsze ukrwienie i
intensyfikacje wymiany tlenowej. Maski takie
mozna stosowac takze jako podklad pod makijaz.
Stosuje sie je glównie dla cery suchej (2-3 razy
w tygodniu).
25
Maski podwójne stanowia polaczenie zelu i kremu.
Sa produkowane w tubach, zawierajacych oddzielne
skladniki, które mieszaja sie przy nakladaniu.
Ich celem jest jednoczesnie nawilzenie jak i
natluszczenie skóry. Aktywnymi skladnikami sa w
nich kwas hialuronowy, mukopolisacharydy,
proteiny zbozowe, a dzialanie regenerujace
zapewniaja wyciagi z migdalów lub rumianku. Mozna
je stosowac codziennie. Maski oczyszczajace o
konsystencji kremowej zawieraja zwykle bentonit,
kaolin, tlenek tytanu lub/i cynku, muly morskie i
wyciagi ziolowe. Sa szczególnie przydatne dla
cery tlustej, poniewaz rozpuszczaja i usuwaja
wydzieline lojowa, zwezaja rozszerzone pory skóry
i dzialaja aseptycznie. Nalezy przy ich
nakladaniu omijac okolice oczu i ust (cynk jest
trujacy).
26
Maski peel-off zawieraja polimery o skladzie tak
dobranym aby po wyschnieciu utworzyc elastyczna
blone, która po usunieciu razem z obumarlymi
warstwami naskórka i wydzielina lojowa delikatnie
usuwa zbedne zanieczyszczenia, eksponujac swieza
skóre. Peeling-maski sluza do glebokiego
oczyszczenia skóry. Maski rozprowadza sie
pedzelkiem kolistymi ruchami i po zaschnieciu po
5 minutach usuwa sie je zmywajac ciepla
przegotowana woda. W sklad maski wchodza czastki
kaolinu, polietylenu, celulozy, ziemi okrzemkowej
lub mielonych pestek owoców (brzoskwinie, morele,
migdaly kasztany). Sa to maski bardzo intensywnej
kuracji i dlatego moga byc stosowane tylko do
cery mniej wrazliwej. Maski pianowe sa
przeznaczone do szybkiego nawilzania skóry,
poprzez specznienie komórek naskórka (po 2
minutach uzykuje sie efekt wygladzenia skóry). Sa
to maseczki porannej kosmetyki, przed makijazem.
Maseczki te zawieraja witamine E, kolagen, aloe
vera, soki z owoców, wyciagi ziolowe, olejki
eteryczne. Nalezy je stosowac na skóre twarzy i
dekoltu.
27

• ZASADY STOSOWANIA MASECZEK
• Surowce do maseczek musza byc swieze
• Przed nalozeniem maseczki wskazane jest otwarcie
  porów skóry przez ogrzanie para lub mokrym
  recznikiem (5 minut)
• Z maseczka na twarzy nalezy calkowicie wylaczyc
  mimike twarzy
• Maseczki nalezy stosowac wielokrotnie
• Cieple maseczki nalezy zakryc suchym recznikiem
  umozliwiajacym podtrzymanie temperatury maseczki
• Przy stosowaniu maseczki cieplej, nie
  wysychajacej, na maseczke nalezy polozyc wate
  bawelniana nasaczona oliwa
• Przy nakladaniu maseczki koniecznie nalezy unikac
  kontaktu z oczami, nosem i ustami

28

• Przyklady receptur
• P.2.7. Maseczka leczniczo-upiekszajaca
• 1 lyzeczka siemienia lnianego
• 1/2 lyzeczki ziela skrzypu
• 1/2 lyzeczki ziela macierzanki
• 1/2 lyzeczki korzenia zywokostu
• 1/2 lyzeczki korzenia prawoslazu
• 1/2 lyzeczki kwiatu chabru
• 1/2 lyzeczki kwiatu nagietka
• 1/2 lyzeczki nasienia kozieradki
• 1/2 lyzeczki ziela bratka
• 1/2 lyzeczki platków kwiatu dzikiej rózy
• Opis procedury Rozgotowac nasiona lnu i dodac 3
  lyzeczki otrab pszennych i po dokladnym
  wymieszaniu dodawac po pól lyzeczki
  rozdrobnionych ziól. Ciepla papke nakladac na
  twarz. Po 20 minutach zmyc naparem rumiankowym.
  Stosowac raz w miesiacu (w wieku gt 30 lat).

29
P.2.8. Maseczka do cery suchej 1 lyzka platków
owsianych 3 lyzki miodu Opis procedury Platki
owsiane zemlec w maszynce do miesa, zalac goracym
miodem i rozetrzec na mase. Nalozyc na 15-20
minut, po czym zmyc ciepla woda.
30
3. Technologia kremów i zeli kosmetycznych 3.1.
Zele Zele sa to niejednorodne mieszaniny
ciala stalego zdyspergowanego w cieczy. Pomiedzy
czasteczkami fazy cieklej i stalej wystepuja
oddzialywania (sily van der Waalsa lub wiazania
wodorowe), które powoduja, ze w calej objetosci
zelu powstaje trójwymiarowa struktura, która jest
cialem stalym, ale elastycznym. Zele moga byc
przezroczyste, metne, mleczne, bezbarwne lub
barwne.
31
Zdolnosc do tworzenia zeli maja koloidy
liofilowe, których trwalosc zalezy od stopnia
solwatacji (hydratacji). Zele otrzymywane z wody
jako osrodka dyspergujacego nosza nazwe
hydrozeli, a otrzymywane z innych
rozpuszczalników nazwe organozeli. Zol to
roztwór koloidalny zawiesina ciala stalego w
cieczy. Mozna go przeprowadzic w zel poprzez
ochlodzenie. Znane sa zele substancji
nieorganicznych, np. bentonitu (magma), ale zele
wielkoczasteczkowych substancji organicznych sa
stosowane powszechnie i okresla sie je mianem
liozeli lub galaretek. Stezenie, przy którym
nastepuje przeksztalcenie roztworu koloidalnego
(zolu) w zel zalezy od wielu czynników, ale
dominuje powierzchnia styku miedzy substancja
zdyspergowana a rozpuszczalnikiem.
32
Zele suche (kserozele). Maja postac proszku, ale
otrzymuje sie je przez czesciowe odparowanie fazy
dyspergujacej, a powstale cialo stale ma
charakter gabki, której kanaliki wypelnione sa
rozpuszczalnikiem. Suchy zel mozna przeprowadzic
latwo w mokry (pecznienie). Pecznienie suchego
zelu powoduje znaczne zwiekszenie objetosci. Tak
zachowuje sie np. skrobia ziemniaczana. Istnieja
takze suche zele nie zmieniajace objetosci
podczas wchlaniania cieczy. Przykladem jest zel
krzemionkowy, otrzymywany z kwasu krzemowego
SiO2xnH2O. Suchy zel krzemionkowy jest bardzo
higroskopijny i jest stosowany jako srodek
osuszajacy. Suche zele naturalne i pólsyntetyczne
(agar, skrobia, pektyny, zelatyna, pochodne
celulozy (metyloceluloza i karboksymetyloceluloza)
sa wykorzystywane jako surowiec wyjsciowy do
otrzymywania roztworów koloidalnych i kleików
(Mucilagines) a nawet pólstalych liozeli
plastycznych.
33
3.1. Otrzymywanie i cechy liozeli Metoda
otrzymywania liozeli polega na rozrzuceniu
suchego zelu na powierzchni rozpuszczalnika
(zwykle woda), ogrzaniu z ciaglym mieszaniem. Gdy
otrzymuje sie liozel z substancji o ograniczonym
stopniu specznienia, to mozna uzyc nadmiar
rozpuszczalnika, ale po specznieniu zelu odstawia
sie mieszanine do opadniecia liozelu na dno, a
nadmiar rozpuszczalnika zlewa sie znad liozelu.
Otrzymane zele pozostawia sie na pewien czas, w
celu uzyskania przez nie trwalosci. Zele mozna
przeprowadzic z powrotem w zol przez zwykle
rozcienczenie lub ogrzanie. Proces ten, nazywany
synereza zachodzi tylko wtedy, gdy liozel zawiera
mniej niz 10 fazy rozproszonej. Synereza moze
przebiegac samorzutnie, w wyniku przemian
chemicznych podczas starzenia.
34

• Istnieja zele sprezyste (odksztalcajace sie
  odwracalnie pod wplywem przylozonej sily) oraz
  zele plastyczne (odksztalcajace sie
  nieodwracalnie), oraz takie, które wykazuja
  zjawisko tiksotropii (przemiany zelu w zol pod
  wplywem bodzca mechanicznego wstrzasanie lub
  mieszanie).
• Przyklady receptur
• P.3.1. Zel do wlosów z ekstraktem fiolka
• Nipagina M
• Poliquaterium-10
• Kwas mlekowy
• Olej rycynowy
• Baza zapachowa
• Ekstrakt fiolka
• Opis procedury Ogrzac wode, dodac Niapagine i
  Poliquaterium i mieszac do konsystencji zelu.
  Dodac kwas mlekowy i olej rycynowy podczas
  mieszania. Zmieszac srodki zapachowe i dodac do
  calosci.

35
3.2. Rodzaje kremów i charakterystyka Kremy
oczyszczajace (cleaning cream) wywodza sie z
koldkremów. Koldkrem sklada sie z róznych
proporcji wosku, olejku migdalowego, boraksu i
olbrotu. Jest stosowany do oczyszczania i
odzywiania. Jako odzywka jest wklepywany w skóre,
co zapewnia dlugotrwale dzialanie. Kremy te
zawieraja tluszcze roslinne. Obecnie stosuje sie
emulsje o/w lub w/o, jako mleczka lub smietanki.
Ich funkcja jest usuwanie resztek makijazu, loju
skórnego i zanieczyszczen zewnetrznych (kurz).
Kremy takie zastepuja mydla dla skóry wrazliwej
na mydla (wysokie pH). pH tych kremów wynosi 5.5,
co jest naturalne dla skóry.
36
Kremy odzywcze i zmiekczajace maja rózne
okreslenia kremy odzywcze (skin foods, nutritive
cream), kremy nocne (night cream), kremy
wygladzajace (lubricating cream), kremy
zmiekczajace (emolient cream). Z zalozenia sa
stosowane na noc. Zapobiegaja utracie wody,
odnawiaja i odzywiaja naskórek. Sa one zwykle
emulsjami w/o z duza zawartoscia oleju, stale lub
miekkie. Emulsja jest stabilizowana cholesterolem
lub lecytyna. Skladniki aktywne to witaminy,
aminokwasy, fitohormony (z roslin), pszczele
mleczko, ekstrakty z glonów. Zwykle jest w nich
takze obecny kwas ?-linolenowy (z oleju
wiesiolkowego, z ogórecznika, lub z grzybów
hodowanych biotechnologicznie). Ostatnio
intensywnie bada sie naturalny czynnik
nawilzajacy (NMF), który jest uwalniany z jader
komórek w trakcie rogowacenia komórek naskórka.
Sklad jego nie jest znany, ale wiadomo, ze w w
sklad NMF wchodza aminokwasy (40), kwas
piroglutaminowy (PGA, 12), mocznik (7), kwas
moczowy, glikozoamina, kreatynina, sód, wapn,
potas, magnez, fosforany, chlorki, mleczany,
cytryniany, mrówczany i niezidentyfikowane
substancje w sladowych ilosciach. Wiekszosc tych
skladników jest zawarta w kremach odzywczych.
37
Ostatnio stosuje sie oleje z Avocado, kielków
pszenicy i tluszcz z jojoby i lanoline. Aktywnym
skladnikiem jojoby jest skwalen. Skwalen jest
jednak nietrwaly i dlatego uzywa sie skwaleny
modyfikowane chemicznie. Skwalen i jego pochodne
przyspieszaja przenikanie substancji lipofilowych
przez warstwe rogowa oraz przez mieszki wlosowe i
gruczoly lojowe. Ogromny wplyw na elastycznosc
skóry maja wlókna kolagenowe, które stanowia ok.
72 suchej masy skóry wlasciwej. Sa one zbudowane
z niejednorodnego bialka kolagenu, którego
glównym skladnikiem jest aminokwas
hydroksyprolina. Ponadto drugim skladnikiem
decydujacym o elastycznosci skóry sa wlókna
sprezyste. Przestrzen pomiedzy nimi jest
wypelniona substancja zawierajaca
mukopolisacharydy, a najwazniejszym z nich jest
kwas hialuronowy. Wobec powyzszego istotnymi
skladnikami kremów sa kolagen i elastyna oraz
kwas hialuronowy. Istotnymi skladnikami sa
równiez ?-hydroksykwasy (mlekowy, jablkowy,
cytrynowy, glikolowy), które przyspieszaja
regeneracje naskórka.
38
Kremy regenerujace (regenerative cream) i
przeciwzmarszczkowe (antirides creams) maja na
celu glebokie wnikniecie skladników do wnetrza
skóry i wywolanie naturalnych fizjologicznych
procesów regeneracji naskórka produkcji kolagenu
i elastyny. Wsród aktywnych skladników
stosowanych ostatnio sa kwasy nukleinowe DNA i
RNA (Yves Rocher i Edelle) glutation (zmiatacz
rodników) witamina A (retinol), E i B6 koenzym
Q10 (antyutleniacz) biokonjugat kolagenu i
kwasów tluszczowych (ten biokonjugat jest zarówno
hydrofilowy jak i lipofilowy), liposomy
(wspomagaja wnikanie bialek), elastyna, ciekle
krysztaly zawierajace witaminy A i E.
39
Kremy dzienne (day cream) krem matowy szybko
wchlaniajacy sie krem ochronny, nadaje skórze
matowosc, chroni przed wiatrem i pylem krem
podklad stosowany pod makijaz, glównym
skladnikiem sa emulsje kwasu steraynowego moga
zawierac takze czynniki nawadniajace i
koloryzujace (3-10 barwników) Kremy
nawilzajace (moisturizers) zawieraja skladniki
nawilzajace skóre oraz tworzace nieprzepuszczalne
bariery, która zapobiegaja parowaniu (woski,
weglowodory, wazelina, olej parafinowy, oleje
silikonowe, olbrot i wosk pszczeli, alkohol
cetylowy, i wnikajace glebiej w skóre lanolina,
sterole, estry mirystyniany, palmityniany,
linoleniany, lecytyna, skwalen i skwalan). Srodki
wiazace wode zewnetrzna (higroskopijne) to
gliceryna i glikole etylenowy i propylenowy,
sorbitol, oraz NMF. Kremy ochronne (protective
cream) chronia skóre, w zaleznosci od skladu
przed woda, tluszczami, promieniowaniem (zwykle
sa to kremy ochronne do rak)
40
4. Technologia szamponów i odzywek do
wlosów Mydla sa znane od bardzo dawna
opieraly sie one na solach sodowych kwasów
tluszczowych pochodzenia zwierzecego lub
roslinnego i byly otrzymywane przez gotowanie
(wazenie) tluszczów z lugiem sodowym (NaOH), z
dodatkami kalafonia i krzemianami. Po
odparowaniu wody i oddzieleniu gliceryny, do
suchego, surowego, rozdrobnionego mydla dodawano
srodki zapachowe i prasowano je w kostki
(peloteza). Obecnie klasyczna receptura mydla
toaletowego zawiera nastepujace skladniki
41
Przyklad receptury P.4.1. Mydlo
toaletowe Mydlo sodowe z kwasów tluszczowych
loju ok. 60 Mydlo sodowe z oleju
kokosowego 10-27 Chlorek sodu 0,5 Substan
cje kompleksujace 0,3 Preciwutleniacze 0,1
Kompozycja zapachowa 0,5-2,0 Barwniki 0
,1 Inne dodatki i woda add 100
42
Mydla sa miekkie, gdy jest duza zawartosc oleju
kokosowego (lub innych surowców roslinnych oleju
palmowego, z oliwek, sojowego). Rola
przeciwutleniacza (palmitynian askorbylu, wit. E,
BHT). Kompleksony dodaje sie celem wiazania
jonów metali przejsciowych, które katalizuja
procesy autooksydacji. Rola innych dodatków jest
zapobieganie odtluszczeniu skóry stosuje sie w
tym celu kwasy tluszczowe, alkohole tluszczowe,
lecytyne, oleje roslinne. W mydlach leczniczych
znajduja sie inne substancje, np. dezynfekujace,
przeciwgrzybiczne, przeciwpotowe, dezodorujace,
nawilzajace. Mydla przezroczyste na etapie
produkcji maja dodawane gliceryne, sorbitol,
cukier lub etanol.
43
Obecnie produkuje sie mydla zawierajace inne
srodki obnizajace napiecie powierzchniowe
(detergenty), jak pochodne trójetanoloaminy.
Typowa procedura mydla zawierajacego detergenty
jest podana ponizej. P.4.2. Mydlo
syntetyczne Sól sodowa siarczanowanych kwasów
tluszczowych ok. 30 Sól sodowa izotionianu
kwasów tluszczowych ok. 15 Sól sodowa monoestru
kwasu sulfobursztynowego ok. 10 Alkohole
tluszczowe ok. 10 Kwasy tluszczowe ok.
10 Skrobia ok. 10 Kompozycja
zapachowa ok. 1 Dodatki specjalne, barwniki,
woda add 100
44
P.4.3. Mydlo plynne Glikol propylenowy 4 Wod
orotlenek potasu 3 Fenyloetanol 0,3 Pol
ioksymetylenowany monosteearynian 1 Laurylosiarc
zan sodowy 10 Kwasy tluszczowe oleju
kokosowego 10 Woda add 100
45
Zele sa stosowane coraz czesciej. W ich sklad
wchodza glównie detergenty syntetyczne. P.4.4.
Zel pod prysznic Sulfobursztynian
disodowy 17,3 C8-10 Betaina 17 Poliglik
ozyd laurylowy 14 Ester eteru
poliglikolokokosowego i gliceryny 5 Kompozycja
zapachowa 0,1 Woda add 100
46
Preparaty do kapieli (sole i proszki, tabletki i
galki, olejki, emulsje i mleczka, plyny i zele)
zawieraja glównie srodki zapachowe oraz pieniace,
srodki natluszczajace (oleje roslinne, awokado,
jojoba i lanoline kosmetyczna) i
nawilzajace. Przyklady receptur P.4.5. Sól do
kapieli Chlorek sodu 87 Siarczan
sodu 4 5 roztwór akoholowy
mocznika 3 Glikol dwupropylenowy 3 Kompoz
ycja zapachowa 4
47
P.4.6. Sól do kapieli pieniaca Chlorek
sodu 83 Siarczan sodu 2 Laurynosiarc
zan sodowy 10 Kompozycja zapachowa 5 P
.4.7. Olejek plywajacy (nierozpuszczalny) daje
efekt natluszczenia ciala Lanolina 8 Olej
mineralny lub roslinny 30 Mirystynian
izopropylu 53 PEG-40 oleinian
sorbitanu 2 Mleczan alkoholi
C12-15 2 Kompozycja zapachowa 5
48
P.4.8. Olejek rozpuszczalny z solubilizatorem
(srodek powierzchniowo-czynny) Olej mineralny
lub roslinny 65 Mirystynian
izopropylu 20 Eter PPG-15 stearylowy 10
Kompozycja zapachowa 5 P.4.9. Pieniacy
plyn do kapieli Siarczan sodowy eteru
laurylowego 16 Dwuetanoloamid kwasów
tluszczowych oleju kokosowego 3 Ester
poliglikolowy kwasów tluszczowych 3 Kompozycja
zapachowa 1 Konserwanty, kwas cytrynowy,
chlorek sodu, woda add 100
49
5. Technologia dezodorantów i pudrów Rola
dezodorantów jest zmniejszenie ilosci potu oraz
usuniecie zapachu, który jest nastepstwem
bakteryjnego rozkladu potu. Stosuje sie garbniki
(adstringenty z kory debowej, szalwii, tymianku,
rozmarynu) lub zwiazki glinu. Adstringenty
sciagaja skóre i zmniejszaja pocenie. Bakterie sa
zwalczane przez srodki bakteriobójcze. Dezodoranty
sa produkowane jako plyny, sztyfty i aerozole.
50
5.1. Aerozole Propelent jest nosnym gazem
uzywane sa podtlenek azotu, dwutlenek wegla,
azot, argon i butan. Dawniej stosowano takze
freony (chlorowe i fluorowe pochodne metanu lub
etanu obecnie zabronione, bo reaguja z
ozonem). W sklad preparatów wchodza skroplone
propelenty oraz sole metali z nizszymi kwasami
tluszczowymi lub kwasy tluszczowe. Zwiazki czynne
w aerozolach przygotowywane sa w nastepujacych
postaciach a. jako zwiazki niskoczasteczkowe,
utrzymujace sie dlugi czas w powietrzu
(dezodoranty powietrza) b. do stosowania na
powierzchnie skóry (np. lakiery do wlosów) c. w
postaci piany (dezodoranty do ciala), w których
propelent jest czesciowo zemulgowany z aktywnym
skladnikiem d. w postaci niezmienionego produktu
(pudry w aerozolu, w opakowaniach pod cisnieniem)
51
Przyklady receptur P.5.1. Hydrozel
przeciwpotny Karboksymetyloceluloza 2 Ekstra
kt glikolowy rozmarynu 5 15 roztwór chlorku
glinu w alkoholu etylowym 7,5 Nipagina M
0,1 Kompozycja zapachowa 0,05 Opis
procedury rozpuscic w 10 czesciach wody ekstrakt
rozmarynu, chlorek glinu i nipagine i dodac do
hydrozelu (rozpuszczona karboksymetyloceluloza w
wodzie) i mieszac do uzyskania konsystencji
hydrozelu.
52
5.2. Pudry W pudrach stosuje sie proste zwiazki
nieorganiczne krzemiany (talk, kaolin), weglany
(wapniowy i magnezowy), tlenki metali (tlenek
cynku i tytanu), sole kwasów organicznych
(stearynian cynku i magnezu), policukry (skrobia,
dekstran). Dobra adhezje (przyciaganie przez
powierzchnie) wykazuja dzieki dodatkowi
stearynianów (w szczególnosci cynkowego pudry
tluste), kaolinu koloidalnego, wazeliny, alkoholu
cetylowego, lanoliny lub ciezkich olejów
mineralnych. Nosnikami glównymi sa kaolin,
bentonit, weglan wapnia lub/i magnezu i skrobia
(ryzowa). Sliskosc pudru uzyskuje sie dzieki
talkowi (uwodniony krzemian magnezu). Barwniki
stosowane w pudrach sa zwiazkami nieorganicznymi
tlenki zelaza (zólte, czerwone i brazowe), lub
organicznymi (ultramaryna zielone i
niebieskie). Pudry powinny miec wlasciwosci
maskujace, zdolnosc absorbowania wody i tluszczów
i poslizg.
53
Konsystencje pudrów pudry prasowane (nie
rozsypuja sie), pudry w kremie (daja sie
rozprowadzic cienka warstwa, stosowane pod
makijaz), plynne ( w roztworach
wodno-glicerynowych). Przyklady
receptur P.5.2. Puder lekki Talk 80 Tl
enek cynku 5 Stearynian cynkowy 5 Skr
obia ryzowa 10 Kompozycja zapachowa i
barwniki male ilosci
54
P.5.3. Puder dobrze kryjacy Talk 30 Tlene
k cynku 24 Stearynian cynkowy 6 Wegla
n wapniowy lub skrobia ryzowa 40 Kompozycja
zapachowa i barwniki male ilosci Ogólna
procedura wymaga rozdrobnienia skladników do
rozmiarów ziaren o srednicy mniejszej niz 0,5 mm.
Uzyskuje sie to przez mielenie w mlynach kulowych
lub tarczowych. Mieszanie skladników prowadzi sie
grawitacyjnie przez ok. 2 godz.
55

• 6.
• Technologia kosmetyków kolorowych
• 6.1.
• Kredki do warg (szminki)
• W sklad pomadki wchodza oleje (np. rycynowy,
  jako rozpuszczalnik barwników), woski (Karnauba i
  Candelila), tluszcze (maslo kakaowe), substancje
  zapachowe i barwniki naturalne.
• Pomadki dzieli sie na
• niescierajace (suche) z mala iloscia tluszczów, a
  duza iloscia wosków i barwników
• plynne tworza trwala powloke, dzieki skladnikom
  zywicowym, plastyfikatorom i alkoholowi
• ochronne zawieraja oleje mineralne, woski i
  skladniki roslinne dla zwiekszenia przyczepnosci
  do skóry

56
6.2. Róze Róze suche odpowiadaja skladowi
pudrów ale maja wieksza ilosc barwnika, dzialaja
wysuszajaco, zmywa sie je ciepla woda i mydlem
lub zmywaczem tluszczowym. Róze tluste
produkowane sa na podlozu bezwodnym lub jako
emulsje z woda. Zawieraja kaolin i krochmal
(skrobia) lub surowce syntetyczne.
57
6.3. Kosmetyki do oczu Uzywane sa tusze do
brwi i rzes (maskara), cienie na powieki (eye
shadows), tusze do robienia kresek na powiekach
(eye liners) oraz olówki do brwi (eye brow
pencil). Barwniki uzywane do tych preparatów sa
albo pochodzenia roslinnego (henna) albo
nieorganicznego. Powszechnie stosowanymi
barwnikami sa sadza (czern), tlenki zelaza
(brazy), ultramaryna (kolor niebieski), tlenki
chromu (zielen), polysk srebrny lub zloty
(sproszkowane zloto, braz lub glin).
58
6.4. Pielegnacja paznokci Lakiery maja jedna
zasadnicza ceche odrózniajaca je od innych
kosmetyków sa nanoszone na paznokcie jako
roztwory polimerów, które po odparowaniu
rozpuszczalnika utwardzaja sie. Z punktu widzenia
chemii kosmetycznej sa to wiec mieszaniny
reaktywne.
59
Przyklad receptury P.6.1. Lakier do
paznokci Octan etylu 40,69 Octan
butylu 20,06 Nitroceluloza
11,85 Alkohol izopropylowy
4,56 Bezwodnik ftalilo-trimellitowy
7,29 Kopolimer glikolowo ftalanowodibutylowy
4,56 Kopolimer akrylowy 0,91 Kamfora
0,91 Benzofenon 0,36 Barwniki gt1
Octan tokoferylu 0,03 Palmitynian
retinylu 0,03 Zwiazki krzemoorganiczne 8
,22
60
6.5. Pielegnacja oczu Tusze do rzes pelnia
funkcje wydluzania i wygladzania dzieki obecnosci
chityny pochodzenia morskiego. Innymi waznymi
skladnikami sa ceramidy i prowitaminy
B5. Ogólna receptura P.6.2. Tusz do
rzes Woda 70,95 Kopolimer
PV/VA 18,1 Barwniki 6 Alkohol
izopropylowy 1,8 Glikol butylenowy 1,7 ED
TA 0,6 Kokamidylopropylo betaina 0,2 Wegl
an sodowy 0,1 Mieszanina fenoksyetanol,
Aseptiny 0,5
61
6.6. Pielegnacja twarzy Podklad nawilzajacy
zapewnia odpowiedni poziom nawilzenia przez
zastosowanie ekstraktów z aloesu, miodu, witamin
A i E. Podklad zawiera takze czesto filtry UVA i
UVB. Przyklad receptury
62
P.6.3. Podklad do makijazu Woda
73,4 Gliceryna 7,2 Poliakrylan/glikol
propylenowy 7,2 Adypinia dioktylu 5,0 Poli
etylen 2,8 Mika 1,44 Dwutlenek
tytanu 1,3 Akrylany alkilowe 1,0 Kopolim
er akrylanowy 0,7 Trietanoloamina 0,69 Tl
enek zelaza 0,65 Fenoksyetanol 0,6 Bento
nit 0,4 Mannitol 0,36 Trioleinian
sorbitylu 0,3 Imidazolinylomocznik 0,25 Me
tylparaben 0,25 Laurylolizyna 0,24 Tlene
k tytanu (mikroczastki) 0,2 Zel z
aloesem 0,2 Dimetikon 0,2 Sorbitol
0,12 Propylparaben 0,1 Octan
tokoferylu 0,1 Baza zapachowa 0,2 Woda
add 100
63

• 6.7.
• Barwniki
• Barwniki pochodzenia naturalnego izolowano z
  roslin. Naleza one do nastepujacych grup
  zwiazków
• Antocyjany
• Flawony
• Katechiny
• Ksantyny
• Ketony i chinony
• Barwniki pirolowe
• Karotenoidy
• Barwniki fenolowe

64
7. Regulacje prawne Ustawa o kosmetykach z dnia
30 marca 2001 Ustawa definiuje nastepujace
pojecia Kosmetyk (Art. 2 Ustawy) W rozumieniu
ustawy kosmetykiem jest kazda substancja
przeznaczona do zewnetrznego kontaktu z cialem
czlowieka skóra, wlosami, wargami, paznokciami,
zewnetrznymi narzadami plciowymi, zebami i
blonami sluzowymi jamy ustnej, którego wylacznym
celem jest utrzymywanie ich w czystosci,
pielegnowanie, ochrona, perfumowanie lub
upiekszanie.
65
Producent (Art.3 Ustawy) Przedsiebiorca, który
wytwarza, wprowadza do obrotu, a takze
przedstawiciela oraz kazda osobe, która wystepuje
jako wytwórca, umieszczajac na produkcie badz
dolaczajac do niego swoje nazwisko, nazwe, znak
towarowy badz inne odrózniajace oznaczenie za
producenta uwaza sie równiez kazdego, kto
prowadzac dzialalnosc gospodarcza moze wplywac na
bezpieczenstwo kosmetyku.
66
O opakowaniu (Art. 6 Ustawy) Opakowanie
jednostkowe kosmetyku powinno byc oznakowane w
sposób widoczny, czytelny i trwaly. Ma ono
zawierac nastepujace informacje Nazwe i
kategorie Imie nazwisko i adres
producenta Zawartosc kosmetyku ( w gramach lub
jednostkach objetosci) Termin trwalosci Numer
serii ulatwiajacej identyfikacje Wykaz skladników
(w gramach) wedlug kolejnosci ich dodawania
(skladniki w ilosci ponizej 1 moga byc podawane
w dowolnej kolejnosci, po skladnikach o masie
gt1), numery barwników.
67
System informacji o kosmetykach (Art. 8 10
Ustawy) Role te przejmuje Glówny Inspektor
Sanitarny. Nadzór spelnia Inspekcja Sanitarna i
Inspekcja Handlowa. Dopuszczenie do obrotu (Art.
18 Ustawy) Kosmetyk zglasza sie do Panstwowego
Zakladu Higieny, który wydaje swiadectwo
dopuszczenia do obrotu.
Alicja Marzec Chemia kosmetyków, str. 345 - 357