Otizm Nedir

1
Otizm Nedir

• Otizm iletisim ve sosyal gelisim alanlarindaki
  kisitlilikla seyreden ve çocugun gelisimini
  önemli derecede olumsuz etkileyen bir
  bozukluktur. Dogustan gelen bir bozukluk olmasina
  ragmen, belirtiler bebeklik ve erken çocukluk
  döneminde belirmeye baslar. Konusmanin gecikmesi
  veya gelismemesi, ilgi alanlarinda sinirlilik,
  insanlar ile iliski kurma yerine cansiz
  nesnelerle ilgilenme, oyuna ilgi duymama,
  yasitlariyla oyun oynamama ve tekrar edici
  basmakalip davranislarda bulunma gibi özellikler
  ile kendini gösterir

2
Otistik çocuklarda normalden sapan davranislar 4
grupta toplanir.

• 1.Sosyal etkilesimde yetersizlikGözlerinize
  bakmazlar, Kayitsizdirlar, Ismi ile
  çagrildiginda çogu kez aldirmazlar, Duymuyormus
  gibi davranirlar, Yasitlari ile oyun oynamazlar
  Tek baslarina kalirlar,

3

• Baskalarinin duygularini ve düsüncelerini
  anlamakta güçlük çekerler ya da uygunIletisimde
  ve oyunda yetersizlikKonusma gecikir, dil
  gelisimi geride kalir,Konusmayi bir iletisim
  amaci ya da araci olarak kullanmazlar Beden
  dilini kullanmada ya da anlamada zorlanirlar
  Oyuna ve oyuncaga ilgisiz kalirlar Rol
  yapmazlar, hayali oyunlari yoktur.

4

• 3. Takintilar Nesne takintilari vardir,
  herhangi bir nesneyi özellikle sert nesneleri
  ellerinde tutarlar, tasirlar. Çevirerek,
  döndürerek izlerler ya da koklarlar El çirpma,
  sallama, sallanma, kosma, dönme gibi yineleyen
  davranislari vardir, Sadece bir ya da birkaç
  kisitli konu ile ilgilenirler, Günlük yasamda
  belli isleri, belli sekillerde yapma konusunda
  asiri israr ederler . Düzen degisikliklerine ya
  da aksamalara karsi asiri tepkide bulunurlar.
  Genellikle degisime direnç gösterirler .
  Aynilikta israrlari vardir

5

• Diger belirtiler Görme, isitme, tat, koku ya da
  dokunma duyularinin bazilarinda ya da tümünde
  asiri duyarlik gösterirler, Aciya karsi
  duyarsizdirlar. Düstüklerinde, yaralandiklarinda
  caninin yandigina iliskin tepki göstermezler,
  Asiri hareketlilik ya da hareketsizlik
  gösterirler, Tehlikeler karsisinda
  duyarsizdirlar. Bu belirtilerin birkaçi ya da
  çogu bir arada gözlenebilir

6
Otistik çocuklarda dikkat edilmesi gerekenler

• Otistik çocugu olan aileler için en önemli soru,
  kendilerini nelerin bekledigi ve çocuklarini
  ileride nasil olacagidir. Özellikle çok erken
  yaslardaki duruma bakip çocugun ileride hangi
  noktaya gelecegini ve nasil bir gelisim
  gösterecegini kestirmek zordur. Aileler
  çocuklarinin öncelikli olarak konusup
  konusamayacagini sonra, okula gidip
  gidemeyecegini giderse ne tür güçlüklerle
  karsilasacaklarini bilmek isterler. Çocugun
  içinde bulundugu durumun erken fark edilmesi ve
  egitim aldigi sürece çocugun izlenmesi, güçlü ve
  zayif taraflarinin ortaya çikarilmasi aileye ve
  egitimciye yol gösterir. Otizmde ilerisi için
  umudu artiran etkenlerden birincisi erken tanidir

7

• Çocugun yasi ve gereksinimi göz önüne alinarak
  bireysel tedavi uygulanmalidir.

8

• Otistik çocuklarin kendi haline birakilmamasi
  gerekir. Bu nedenle belirli bir düzen içinde
  egitim ve ögretim olanaklarindan yararlanmasi
  saglanmalidir.

9

• Otistik çocugun gelisimini etkileyen bir diger
  faktör de çocugun için de bulundugu çevredir.
  Otistik çocuklarin da tüm çocuklar gibi bol
  uyarana gereksinimleri vardir. Çocugun uyaranlari
  kabul derecesine göre çevresi düzenlenmelidir.
  Çocuga ? dokunmak ? onunla konusmak ?
  çevresinde olup biteni onun anlayabilecegi gibi
  sade bir dille ona anlatmak, yasadiklarini,
  birlikte geçirdikleri anlari çocuga anlatmak, ?
  masal ve hikaye okumak, ? resimli kitaplara
  bakmak ve ? günlük kullanim alani içindeki
  esyalarin adini, islevini ögretmek önemlidir.
  Oyun alani, oyuncaklar, yasitlariyla birlikte
  olma, sosyal yasamin bir parçasi olma çocugun
  gelisimini hizlandirir.

10

• Otistik çocuklarla ilgilenirken birinci adim
  çocukla iliski kurmaktir. Çocukla iliski
  kurarken, eger çocugun tercih ettigi bir iliski
  ya da oyun varsa, öncelikle onun seçilmesi ve
  sürdürülmesi gerekir. Çocugun iliski biçimi ya da
  oyunu tek düze olsa bile, bu oyun ya da iliski
  sekli, yetiskin tarafindan zaman içinde
  zenginlestirilebilir. Ancak otistik çocuklarin
  çogu iliski aramaz, kendi basina yineleyici
  davranislar yaparlar. Bu durum da anne babayi
  ümitsizlige düsürür ve çabuk pes etmelerine neden
  olabilir. Bu durumda iliski kurmanin çesitli
  yollari denenmeli ve pes etmeden uygun olan yol
  bulunmalidir. Genellikle her çocuk gidiklanma,
  hoplatma, kucakta yüz yüze oturarak sallanma ve
  sarki söyleme gibi oyuncaksiz oynanabilen
  oyunlardan keyif alir. Çocukla iliski kurmaya
  çalisirken ve oyunlar oynanirken - çocukla yüz
  yüze ve göz göze gelmeye çalisilmalidir -
  çocukla oynayan kisinin oyunlara keyifle ve
  içtenlikle katilmasi önemlidir. Mekanik ve ödev
  gibi yapilan oyunlara çocuklar da içtenlikle
  katilmazlar. Çabuk geri çekilirler.

11

• Iliski kurma yollarindan bir digeri de, hayali
  oyunlarin gelistirilmesidir. Otizmi olan
  çocuklarin temel belirtilerinden bir tanesi de
  kendiliginden hayali oyuna baslamamalari ya da
  katilmamalaridir. Bu tür oyunlar için, evcilik
  oyuncaklari gibi hayali oyunlar oynayabilecegi
  oyuncaklar gerekir. Günlük yasamini
  anlayabilecegi ve anlamlandirabilecegi yeme
  yedirme, uyku, alisveris ve piknige gitme gibi
  oyunlarin oynanmasi yararlidir. Oynanan oyunlar
  çocugun ilgisini çekmiyormus gibi görünse bile
  oyun sürdürülmelidir. Oyuna ilgi çekebilmek için
  önce oyuncagin islevi gösterilir sonra çocugun
  yasantisiyla ilgili önemli olaylar
  oyunlastirilir. Bütün çocuklar için yemek yemek,
  yedirmek, uyumak ve uyutmak, banyo yapmak berbere
  gitmek, doktora gitme önemli olaylardir. Hayali
  oyunlar çocugun belleginin gelismesini, hayal
  kurmasini, olaylari akilda tutmasini saglar.
  Yasam olaylari, günlük yapilan faaliyetler kisa
  hayali oyun senaryolari haline getirilip, 2-3
  cümlelik oyunlar seklinde oynanabilir. Eger oyun
  çocugun ilgisini çekmediyse 4-5 dakika sürdürülür
  ve belirli sonuç bölümüyle sonlandirilir. Bu
  oyunlar esnasinda öncelikle çocugun ilgilendigi
  oyun üzerinden ve onu izleyerek oynamaya dikkat
  edilmelidir.

12

• Etkinlikler çocugun gelisimsel düzeyine,
  dikkatini toplama süresine, bellek kapasitesine
  ve el becerisine uygun olmalidir. Çocugun gelisim
  düzeyinin üstündeki etkinlikler onu basarisiz
  hissettireceginden hevesini azaltacaktir.

13

• Çocukla iliski kurulurken ve egitimde kullanilan
  dil çocugun düzeyine uygun olmalidir. Iletisim
  problemi olan çocuk için kisa ve net cümleler
  kullanmak önemlidir. ? Çocugun oyun ve egitim
  saatlerini tek ve uzun bir sürede yapmaktansa
  kisa sürelerde sik sik tekrar ekmekte yarar
  vardir. ? Çocuk ile konusurken onun göz
  seviyesine egilmek ve ona bakarak konusmak
  gerekir. ? Çocuktan bir sey yapmasi istenirken
  kisa ve net cümleler kullanilmalidir, örnegin
  buraya gel gibi ve vurgulanarak söylenmelidir.
  ? Çevrede çocugun dikkatini dagitacak uyaranlar
  olmamasina özen gösterilmelidir. ? Oyun
  kurulacak malzeme ile çocugun önceden serbestçe
  oynayip kesfetmesi çocugun oyuna merakini
  arttirir. ? Çocugun dikkatini toplamasini
  kolaylastirmak için abartili mimikler, tonlamalar
  yapmak etkili olacaktir. Iliski kurma asamasinda
  zorluk çekilen davranislar arasinda göz göze
  gelme adiyla çagrildiginda bakma, selamlasma,
  anlama, taklit, istekleri yerine getirme,
  farkindalik davranislari sayilabilir. Göz göze
  gelme ve adi söylendiginde bakma saglandiktan
  sonra, iliski kurma boyutunda çok önemli bir
  mesafe kaydedilmis

14
Otistik çocuklarin ögrenme özellikleri

• Organizasyon Güçlügü otistik çocuk için
  organizasyon karmasik, birbiriyle baglantili ve
  soyut bir durumdur. Sistematik aliskanliklar ve
  çalisma rutini olusturulmasi bu güçlüklerin
  giderilmesinde etkili olur. Bu amaçla
  organizasyon güçlükleri için beceri kontrol
  listeleri hazirlanabilir. Görsel programlar ile
  çocuklara neyi tamamlamis olduklari bundan
  sonraki asamada yapilmasi gereken seylerin neler
  oldugu ve ne sekilde devam edilecegi gösterilmis
  olur.

15

• Dikkatin Kolaylikla Dagilmasi otistik çocuklarin
  dikkatleri bir biçimde dagiliyor olsa da,
  dikkatlerini dagitan unsur çocuktan çocuga
  farklilik gösterir. Bu durumda çocugun dikkatini
  dagitan unsur belirlenmeli ve ona uygun bir çevre
  düzenlemesi yapilmalidir.

16

• Otistik çocuklar yapmalari gereken islerin
  sirasini siklikla unuturlar. Siralamalar var olan
  iliskilerin fark edilmesini gerektirdiginden
  egitimci tarafindan genellikle göz ardi edilir.
  ? Genelleme güçlükleri yasarlar, belirli bir
  ortamda ögrendiklerini diger bir ortama
  aktarmakta güçlük yasarlar. Uygun genellemeler
  yapilabilmesi siralamalar için gereken ilkelerin
  anlasilmasini ve benzer durumlarda uygulanmasini
  gerektirir. Genelleme becerilerinin
  gelistirilmesi için anne babalarla uzmanlarin
  dayanisma içinde olmalari, benzer yaklasimlari
  benimsemeleri ve benzer becerilerin
  gelistirilmesine odaklanmalari gerekir.

17
Acaba otistik kisiler zihinlerini açmayan kisiler
midir?

• Otizm duygusal bir bozukluk degil, az çok
  yetistirilme çevresine ve ev ortamina zihinlerini
  kapatan ve psikolojik bir hastaliktir. Bu
  demektir ki otistik çocuklarin zihinlerini kres
  ve egitim ile açtiramazsiniz. Su kesindir ki,
  bilgi girdisi ve bilgiyi isleme gibi dogustan
  gelen sorunlarindan dolayi, otistik çocuklar ile
  siradan yollarla iletisim kurmak bizim için
  zordur. Dil ögrenme zorlugu gibi onlarin dogustan
  gelen iletisim sorunlari onlari uygunsuz
  davranislara yöneltir, ama bu uygunsuz
  davranislar bizim tutumlarimizin sonucudur.
  Örnegin, bebeklik çaginda çocuklarin konusmamasi
  hakkinda saga sola danisip aldiginiz tavsiye
  üzerine çocugu konusmaya çok zorlamak, onun daha
  çok kafasinin karisarak dilinizi anlamamasina
  sebep olur. Mesela dilini bilmediginiz yabanci
  bir ülkeye gittiginizi düsünün. Yabancilar size
  hizli ve bagirarak konusuyor. Iste otistik
  çocuklar için de bu yabancilar biz büyükler
  olabiliriz.

18
. Ailelere ve uzman otistik çocuk egitimcilerine
söylenecek iki önemli sey vardir.

• 1- Otistik çocuklari daha kolay anlamak için
  iletisim araçlari yapmak zorundayiz.
• Bir çok otistik çocuk görsel bilgiden
  etkilenirler.Bu onlarin görerek düsündüklerini
  gösterir. Sizin görsel örnekler göstermeniz
  önemlidir. Bunun yeterliligi otistik çocugun
  görsel gücünün karakterine baglidir. Resim gibi
  araçlarin otistik çocuklarin konusma islevini
  gelistirdigi hakkinda bir çok arastirmalar vardir.

19

• 2-Otistik çocuklarin iletisim becerilerini
  gelistirmek zorundayiz.
• Ilk islerimizden biri konu ögrenme dir. Çünkü
  daha çok animsama kabiliyeti gelistirmek daha çok
  iletisim becerisi gelisimini saglar. Örnek
  olarak, renk, sekil vs. ögreniminden sonra Dada,
  panik duygusu olmadan, duygularina öncekinden
  daha çok hakim oldu. Dadanin, dünyasini aklinda
  düzenlemis oldugunu anlayabiliyorduk. Dadaya
  çesitli deneyimler de verdik. Hem konu ögrenimi
  hem de bos zaman etkinligi olarak resim yapma,
  paten kayma vs. gibi çesitli deneyimlerin
  isbirligiyle yürüyecegini görüyoruz.
• Bireysel olarak, çocuklarin gereksinimleri
  hakkinda düsünün.

20
Otistik Çocuklar için Sesle Dikkat Toplama
Noktalari

• Otistik çocuklar dil güçlügü çekerler. Çok kelime
  bilseler bile, cümleleri düzenlemek onlar için
  hala güçtür. Belki de bu sebeple konusmalari
  anlamak onlar için zordur. Sonuç olarak, onlarin
  kolaylikla anlamalarini saglayacak yolu bulmak
  zorundayiz.
• Bunun içinde,

21

• Açik ve Kisa Cümleler
• Örnegin,odayi kirlettiklerinde asagidaki
  cümleleri kullanmamalisiniz. Odaya çöp
  atmamalisin. Oda kirleniyor. Bundan herkes nefret
  eder, bunun için çöpleri topla ve temizce çöpe
  at. Bu uzun ve kibar cümleleri otistik
  çocuklarin anlamasi çok zordur. Dahasi ,otistik
  çocuklarin herkesin kim oldugunu nefret
  etmenin ne oldugunu anlamalari zordur. Bu
  durumda çöpleri topla demek otistik çocugun
  anlamasi için kolay ve basittir ve de temizce
  kelimesi de onlar için zor bir kelimedir. Otistik
  çocuklarin soyut kelimeleri anlamasi çok güçtür.
  Öyleyse otistik çocuklara bunu nasil anlatalim?
  Daha somut bir biçimde açiklamaliyiz. Mesela,
  Çöpe at. Otistik bir çocuga çöpleri çöpe atma
  yi bir resimle göstermek iyi bir yoldur

22
Olumlu cümleler kullanin () uygun olmayan ifade
(?)Uygun ifade

• Kapiyi kapatmadan odaya giriyor.
• Kapiyi açik birakma. ()
• Kapiyi kapat.( ?)
• Elisi dersinde kili atiyor.
• Kili atma. () Kili siraya koy. (?)
• Tuvaletten sonra pantolonunu çekmeden sinifa
  geliyor.
• Böyle yapilmaz, çok ayip. ()
• Pantolonunu çek. (?)

23
Istemediginiz seyleri () ile gösterin

• Su ile oynamayi seven bir çok otistik çocuk
  vardir. Dada beklenmedik bir sekilde muslugu
  kapatip bizi kizdirdi. Azarlamanin faydasi
  olmadi. O anda oynamayi kesti ama sonra yine
  yapti. Muslugun üzerine Dokunma yazan ve büyük
  kirmizi bir bulunan bir kart koymak fayda
  sagladi. Yasaklama karti azarlamaktan daha
  iyidir. Dada karti okuyarak uslandi. Suyla
  oynamaya gelince, biz Dadanin suyla oynama
  istegini ev islerine yönlendirdik. Mesela yemek
  pisirmek ve bulasik yikamak gibi. Dada basarma
  duygusunu hissediyor gibi görünüyor, çünkü ona
  övgüler yagdiriyoruz.

24
Beklenti Gereksinimleri

• Otistik çocuklarin zaman kavramini anlamalari
  zordur. Otistik çocuklar belirsiz zaman akisini
  iyi algilayamazlar. Gelecek her zaman umutlari
  kapsar, öte taraftan gelecek bilinmeyendir ve bir
  çok endiseyi de beraberinde getirir. Biz bir sey
  yapmadan önce aklimizda canlandiririz.
  Deneyimlerden elde ettigimiz ipuçlariyla,
  olabilecekleri tahmin ederek hareket edebiliriz.
  Otistik çocuklar gelecegi öngöremezler. Otistik
  çocuklar kavrami anlamakta iyi degildirler, bu
  sebeple toplundaki neden-sonuç iliskisini
  anlayamazlar. Otistik çocuklar bazen iyi, bazen
  kötü mü gittiklerini algilayamazlar. Neticeyi
  bilmek onlari rahatlatir. Böylece ayni kaliptaki
  davranislari yapmak isterler.

25
Iyi Davranislar Kazandirmak

• Çocuk büyütürken onlari azarlamamak bizim için
  zordur. Bazen tehlikelerden kendilerini
  korumalari için onlari uyarmak zorundayiz.
  Otistik çocuklarin iletisim ve sosyal gelisim
  sorunlari vardir. Kelimelerin anlamlarini,
  toplundaki neden-sonuç iliskisini anlayamazlar.
  Onlarin duyumlarina göre davranislarini
  degistirmeleri çok zordur. Iyi derecede konusma
  diliyle iletisim kuran otistik çocukta bile bu
  böyledir. Yetistirmek için bize göre iyi
  davranislar kazandirmak gereklidir.

26
Dünyamizda çok fazla Bunu yapma kelimeleri
vardir Sen beni hiç anlamiyorsun. () Hiç
yapmadigini söyledin()

• . Otistik çocuklar sözlü dili kendi zihinlerinde
  görsel dile çevirerek sesleri anlarlar. Otistik
  çocuklar yüksek sesten son derece rahatsiz
  olabilirler. Bir düsünsenize, bunu yapma,
  yanlis yol, X gibi dönütleri tekrar tekrar
  gözünüzün önüne getiriyorsunuz, hem de gürültülü
  bir sesle. Otistik çocuklari sadece ölümcül bir
  kazayi önlemek veya ahlaki bir yasaklama
  durumunda yüksek sesle uyarabilirsiniz. Nadir
  durumlarda yüksek sesle uyarmak onlarin
  anlamalari için etkili olacaktir.

27

• Otistik çocuklara somut örnekler vermeliyiz ve
  sonra bir seyler elde ettiklerinde onlari
  kutlamaliyiz. Dada okuluna 45 dakika yürüyerek
  ulasiyor. Yolda kanal ilgisini çeker ve sik sik
  kanalin içine iner. Ona kanaldan disari çik
  deriz, kanalin içine inme demeyiz. Dada
  kanaldan çiktiginda hemen onu kutlariz. Kanalin
  içine inmek gibi yanlis bir davranis sergileyen
  otistik bir çocuga sert bir tepki vermek iyi
  olmaz.Tehlike yoksa sakince gözünüzle onu takip
  edebilir ve uygun bir zamanlamayla, kanaldan
  disari çik, diyebiliriz. Otistik çocuklarin
  sagdan mi, yoksa soldan mi yürüyeceklerini
  bilmeleri zordur. Ona soldan yürüme, demeyiz,
  sagdan yürü, deriz. Eger Dada sag tarafa
  geçerse onu kutlariz sagdan yürüyebiliyorsun,
  seninle gurur duyuyoruz, deriz.

28
Iyi Davranista Bulunmak

• . Baslangiçta düzenli olarak iyi davranis
  gösterdiginde övmelisiniz ve daha sonralari, eger
  otistik çocuk kanala inmeyi biraktiysa, sag
  taraftan yürüyorsa, bu gibi olumlu davranislari
  gösterdiginde övmeyi birakabilirsiniz. Spor
  antrenörleri bu teknigi kullanir. Ilk zamanlar
  bir çok hata yapabilirsiniz. Eger dogru
  zamanlamayla överseniz basarili olursunuz,
  kendinizi iyi hissedersiniz ve basariya tekrar
  ulasirsiniz. Öte taraftan eger otistik bir çocuk
  öncekinde daha fazla hata yapsa bile, onu tekrar
  övebilirsiniz.
• Neyi Kuvvetlendirebiliyorsunuz?
• Mesela Matematik dersinde otistik çocuk ben
  matematik yapmam, dedi ve siz de ona uydunuz ve
  sonra beraber kagittan bir ev yaptiniz. Kagit ev
  çok güzel oldu ve bunun için onu övdünüz. Onu
  sen yaptin, bu harika oldu. Bu yöntem yanlistir,
  çünkü siz onun kaçis davranisini övmüs olursunuz.

29
Bos Zamanlari Nasil Degerlendirebilir?

• Otistik insanlar bos zamanlari degerlendirmede
  basarili degildirler. Bos zamanlari oldugunda ne
  yapacaklarini bilemezler, sasirirlar. Bos zaman
  onlari sikintiya sokar, çünkü ne yapmalari
  gerektigini bilemezler. Tekrarlanan vücut
  hareketleri, sorun davranislar vb. sik sik bu bos
  zamanlardan ötürü ortaya çikar. Arastirmalar
  otistik insanlarda duragan günlük iki önemli
  nokta oldugunu söylüyor.
• Bunlar ev isleri ve bos zaman. Kendilerinin
  becerisi ve zengin bos zaman otistik insanlar
  için çok önemlidir. Bunun için otistik çocuklar,
  çocukluklarinda hazirlanmalidir.

30
Ev Isi

• Sadece hayatta kalmak için kendilerine bakmak
  degil, ayni zamanda bir ailenin bir üyesi olarak
  bazi roller üstlenmek onlarda da çok önemlidir.
  Birine yardim etme hissi, insanoglu için
  gereklidir. Mesela sabahlari gazeteyi getirmek,
  ninesine aksam yemeginin hazir oldugunu söylemek
  gibi. Temizlik, bulasik, yemek pisirme bile
  hayatindaki bir rol iken, bunlar otistik
  çocuklara gelecekteki bagimsizliklarini getirir.
  Bos zamanlarda yemek yapmaktan zevk alir.

31
Resim Çizme

• 4 yasina kadar Dada hemen hemen hiç resim
  çizmedi.
• Dada kalem tutamazdi ve çizmek için annesinin
  kolunu vinç gibi kaldirirdi.Simdilerde Dada resim
  çizmeyi çok seviyor. Dada her zaman kalemini ve
  resim defterini yaninda getirir. Dadanin
  pratikte hiç kelimesi yok. Annesi, Dada en
  azindan resin yapabildigi için umutlu. Dada küçük
  bos bir yeri bile boyayabildiginde annesi onu,
  mesela Onu sen yaptin gibi sözlerle övdü. Dada
  tren resmini, çizgilerin üzerinden geçerek
  annesinin yardimiyla çizdi. Zamanla Dada
  çizgilerin üzerinden gitmekte isteksiz olacakti
  ve kendi resimlerini çizecekti. Resim hobisi
  Dadayi hayatinda mutlu etti ve bize de yardim
  etti. Çünkü doktor danismasinda sirasini
  beklerken, disarida yemege gittigimizde de Dada
  resim yapiyor.

32
Bizi Ilerleten Sözler

• Mutlulugun anlamini bilmiyorum. (Dr. Temple
  Grandin)
• Geçen yaz konferansta ögrendigimiz sözler bizi
  ilerletti. Dr. Temple Grandin hayvancilik
  becerileri uzmani ve Kolorado Eyalet
  Üniversitesinde Hayvan Bilimleri Profesörü. O,
  yüksek fonksiyonlu bir otistik bir kisi.
  Mutluluk, baris, vb. gibi kelimeleri anlamak onun
  için bile zordur. Mutluluk her insanda farkli
  görüntülere neden olur. Bazisi borsada basariyi
  görebilir, bazisi plajda uzanmayi, bazisi sevdigi
  müzigi dinlemeyi, bazisi sicak tatli yemeyi, vs.
  Örnegin satir aralarini okumak gibi bu çesitli
  görüntülerden dolayi kesin olmayan bölümleri
  baskalarina anlatabilirsiniz. Birbirimizle
  belirsiz mutlulugun paylasimini
  hissedebiliriz.Çünkü kendi yasantilarimizdan
  gerekli açiklamayi, durumu anlatan gerekli
  kelimeleri bulabiliriz. Bunu otistik insanlar
  yapamazlar. Otistik insanlar görüntüleri
  kelimelere kadar genisletemezler ama somut
  resimlerle kelimeleri bagdastirabilirler.

33
Resimlerle Düsünme

• Bu gösteriyor ki, daha somut görsel bilgiyi ve
  degisken kelimeleri resimlerle anlamak kolaydir.
  Otistik insanlar kavramlarla degil resimlerle
  düsünürler. Bu konu hakkinda bir çok kabul görmüs
  fikir vardir. Biz Dadanin resimlerle düsündügü
  kanaatindeyiz. Dada her zaman ayni yoldan gitmek
  ister veya ayni durumda ayni seyleri yapmak
  ister. Bu bize onun resimleri ezberledigini
  gösterir. Hatta süpermarkete gidecegimizi
  söylersek, Dada süpermarkete farkli yollardan
  gidildigi için endiseye kapilir. Bazen Dada sanki
  sözlü konusmaya anlamiyor. Dada harflerle veya
  resimlerle kolayca anlayabilir. Becerilerin
  genellestirilmesindeki zorlugu anliyoruz, diger
  bir degisle Dada farkli durumlarda becerilerini
  kullanamiyor .Bu da Dadanin bireysel, somut
  görsel durumlarla becerilerinin baglantisini
  gösteriyor. Dada somut resimlerde mutluluk,
  sevgi gibi kavramlari dahi düsünebiliyor.

34
Günlük Yasantiyi Gelistirme

• Rutinler günlük hayatta yaptigimiz düzenli
  islerdir. Günlük hayatta bir çok rutinlerimiz
  vardir. Mesela, kalktiktan sonra yüz yikamak, dis
  firçalamak, giyinmek. Aslinda rutinler günlük
  hayati sekillendirir. Otistik çocugun yararli
  rutinleri arttirmasinda günlük hayatinin düzenli
  olmasi etkilidir.Uygulamasi zor gibi gelse de,
  zor degildir. Neyi, nasil yapacagini resimlerle
  ve somut seylerle otistik çocuklara ögretirseniz,
  yapabilirler. Eger rutinlere bir defa alisirlarsa
  her zaman görevmis gibi yapacaklardir. Rutinleri
  artirmak otistik çocuklarin önceden ne
  yapacaklarini bilmelerini, günlük yasantilarinin
  kolaylasip düzenlenmesini saglayacaktir.Günlük
  hayat faaliyetlerinin ritmi degismezse sorunlu
  davranislar azalir ve disarida yeni bir ise
  baslamayi kolaylastirir.

35
Küçük Adimlari Unutmayin

• Ilk adim olarak otistik çocuga isi ögrettiginizde
  ,küçük adimlari düsünmelisiniz. Mesela eger
  otistik çocuga haydi dis firçalayalim,
  derseniz, yapmaz. Dis firçalamak dis macununu
  eline almak, kapagi açmak, dis firçasini almak,
  dis firçasini dislerin üzerine koymak, firçayi
  asagi yukari hareket ettirmek, firçayi
  asagi-yukari hareket ettirmek, öne arkaya
  firçalamak, saga sola firçalamak ,muslugu
  kapatmak dis firçasini yikamak bardaga su koymak
  ve düzgün bir sekilde gargara yapmaktir. Otistik
  çocuklara adim adim ve küçük adimlarla bu yollari
  anlatmaniz gerekir.Bazilari otistik çocuklar için
  kolaydir, bazilari degil. Ama övgülerle, adimlari
  asamali olarak ögrenirler. Bölünmüs faaliyet
  süreci, kazanma duygusunu kolaylikla verebilir ve
  kazanma duygusu otistik çocuklarin toptan
  kazanmalarini saglar. Süreçlerin sözlü
  açiklamasi, talimatlar için zordur ve otistik
  çocukla,r bilindigi gibi sözlü iletisim zorlugu
  çekerler. Bu yüzden otistik kisilerin düsünmesini
  resimlerle saglayabilirsiniz. Otistik çocuklara
  bir seri süreçlerin sirali resimlerini
  gösterebilirsiniz Ilk anda isi resimlerle
  yapabilir. Daha sonra isi otomatik olarak
  yapabileceklerdir.

36
Ögretme Tekniklerinin Düzenlenmesi

• Otizmi olan çocuklarla çalisirken ögretme
  tekniklerinin de görsel ve sistemli hale
  getirilmesi gerekir. Bu düzenlemede göz önünde
  bulundurulmasi gereken 3 temel nokta söyledir
• 1. Çalisma materyellerinin "soldan saga"
  sistemiyle düzenlenmesi gerekir. Hem bagimsiz
  çalismada, hem de ögretmenle bireysel çalisma
  sirasinda çalisilacak materyeller çocugun
  solunda, tamamlanmis materyellerin içine konmasi
  için kullanilacak olan "bitti sepeti" de çocugun
  saginda yer almalidir. Böylece çocuk saginda
  duran materyeller çalisilip bitti sepetine
  koyuldugunda çalismanin bittigini daha kolay
  anlayabilir.

37

• 2. Otizmin getirdigi en önemli güçlüklerden biri
  alici dil güçlügü oldugu için, bu çocuklarla
  konusurken kisa cümlelerle ve net bir sekilde
  konusmaya özen gösterilmelidir. "Simdi senden bu
  aktiviteleri bitirip ondan sonra oyun oymani
  istiyorum" gibi uzun bir cümle kullanmak yerine
  "önce çalis, sonra oyna" gibi kisa ve net bir
  komut onlar için çok daha anlasilabilir olur.
  Ayrica konusurken bu çocuklarin görsel
  ipuçlarindan yaralandigi da unutulmamalidir.
  Söyleyeceklerimiz ayni zamanda isaretle
  gösterildiginde daha anlasilabilir hale
  gelecektir

38

• 3. Egitim sirasinda kullanilan ödül ve
  pekistireçler çocuklarin motivasyonunu artiracak
  sekilde ve bireysel olarak seçilmelidir. Bunlar
  bazi çocuklar için sevdikleri bir yiyecek,
  bazilari için favori bir materyel, bazilari
  içinse sterotipik davranislarina, örnegin bir
  pazilin parçalarini yan yana dizmeye bir süre
  izin vermek olabilir.

39

• Asagida okuyacaginiz yazi otizm kültürü
  felsefesini ve otizmi olan kisilerin yerine
  kendimizi koyarak onlari daha da iyi
  anlayabilmemiz için bize bir yol gösterici
  olmalidir

40

• .......Kendinizi söyle çevresel sartlarda
  düsünün Kendi seçiminizin disinda, hiç
  bilmediginiz, dilini bile anlamadiginiz ve
  konusamadiginiz bir ülkeye getirip sizi
  birakiyorlar ve bu ülkede yasamini sürdürmek
  zorundasin diyorlar.
• Bu ülkenin öncelikle dilini bilmiyorsunuz veya
  yalnizca bir kaç kelime konusabiliyorsunuz.
  Insanlar ancak çok yavas ve kisa cümlelerle
  konusurlarsa anlayabiliyorsunuz. Etrafinizdaki
  insanlar bunu bilseler de hizli ve karmasik
  cümlelerle konusmaya devam ediyorlar ve sizden
  kendilerini anlamanizi bekliyorlar. Onlarla
  iletisim kuramamak ve beklentilerini anlayamamak
  sizi üzüyor ve kaygilandiriyor. ( Konusma ve
  iletisim güçlügü )
• Bu ülkede bulundugunuz yer çok kalabalik ve çok
  gürültülü. Sokaklarda insaatlar var. Saticilar
  oradan buradan bagiriyorlar. Insaat gürültüsü ve
  saticilarin bagirmalari arasinda yasamak sizin
  için çok zor, çünkü hem gürültüye tahammülünüz
  yok, hem de bu gürültüler arasinda bir türlü
  dikkatinizi toparlayip konsantre olamiyorsunuz.
  Sanki gürültüler kafanizin içinde yankilaniyor. (
  Uyarici bombardimani, sese karsi asiri
  duyarlilik, dikkat daginikligi

41

• Bu ülkenin kültürü hakkinda hiç bir bilginiz yok.
  Insanlarin beklentilerini anlayamiyorsunuz. Hangi
  hareketleri yaparsaniz insanlarin beklentilerine
  yanit verebilirsiniz, hangilerini yaparsaniz
  garip karsilanir bilmiyorsunuz. Sizin için çok
  normal olan bir yasam tarzi ve ilgi alanlariniz
  bu ülkede kabul gören bir yasam tarzi midir
  bilmiyorsunuz. ( Beklentileri anlayamama,
  sosyallesme güçlügü )
• Ayrica bu ülkenin parasini kullanmayi da
  bilmiyorsunuz. Parasini kullanmayi bilmediginiz
  gibi, alis veris nasil yapilir, hangi ihtiyaciniz
  nerede satilir, bir dükkana girdiginizde ne
  söylemeniz gerekli bilmiyorsunuz. Ulasim nasil
  yapilir, bilet nereden alinir, neye binip, nereye
  gidilir bilmiyorsunuz. ( Toplumsal becerileri
  ögrenme güçlügü )
• Bu ülkede insanlar zaman kavramini nasil
  algiliyorlar bilmiyorsunuz. Is kaçta baslar,
  kaçta biter hafta içi ve hafta sonu kavramlari
  insanlar için ne ifade ediyor bilmiyorsunuz. Yani
  yarin ne olacak hafta sonu ne gibi aktiviteler
  sizi bekliyor bilmiyor ve sezemiyorsunuz. (
  Olaylarin siralamasini ve Yakin gelecegi
  sezememe,planlayamama )

42

• Bunlara ek olarak söyle bir fiziksel yapiniz var
  ki insanlara dokunmaktan ve kendinize
  dokunulmasindan hiç hoslanmiyorsunuz. Ama bu
  ülkede insanlar hep birbirlerine dokunarak
  konusuyorlar. Insanlara dokunulmaktan
  hoslanmadiginizi anlatamiyorsunuz ve bu sizi daha
  da kaygilandiriyor. ( Duyusal problemler )
• Iste böyle çevresel sartlarda yasamak zorunda
  birakilsaniz ne gibi duygular içinde olurdunuz?
  Herhalde yardim alarak ortama uyum saglayana dek
  sürekli bir belirsizlik ve kaygi içinde yasama
  devam ederdiniz. Iste otizmi olan çocuklar da
  böyle sürekli bir kaygi ve belirsizlik içinde
  yasamaktadirlar. Dilimizi ve beklentilerimizi
  anlayamiyorlar yani alici dil güçlügü yasiyorlar
  ancak onlarla kisa ve net cümlelerle
  konusulmadikça dikkatlerini toplayip konsantre
  olamiyorlar çünkü etraftaki uyaricilar, sesler,
  görüntüler, ayrintilar çok fazla toplumsal
  becerileri yerine getiremiyorlar ancak teker
  teker ögretilmedikçe zaman kavramlari yok,
  olaylarin siralamasini sezip yakin gelecekle
  ilgili plan yapamiyorlar ancak hayatlari
  yapilandirilip belirli bir düzene
  oturtulmadikça.........

43
OTISTIK ÇOCUKLARIN EGITIMI
44

• . Öncelikle çocugun varolan performansi
  belirlenir ve hangi alanlarda beceri eksikliginin
  oldugu saptanir.
• 2. Beceri eksiklikleri belirlendikten sonra bu
  beceriler kendi içinde alt basamaklara ayrilir..

45
Yasitlarindan farkli özellikler gösteren birçok
çocuk için egitimin amaci

• Yetersizliklerin üstesinden gelmelerini saglamak,
  
• - Davranis problemlerini azaltmak,
• - Öz bakim becerilerini gelistirmek,
• - Akademik beceriler kazandirmak,
• - Yasamdan mümkün oldugu kadar zevk almalarini
  saglamak olarak siralanabilir.
• Bu amaçlar dogrultusunda, egitime mümkün oldugu
  kadar erken baslanmasi, çocugun birçok temel
  beceriyi bir an önce kazanarak aile ve toplum
  yasantisina uyum saglamasini kolaylastirmasi
  açisindan yararli olacaktir.

46
Çocukla çalisirken çalismalara nereden ve nasil
baslamaliyiz?

• 1. Ögrenmeye Hazirlik Becerileri
• Her çocugun yeni becerileri ögrenmesi için bazi
  temel becerileri ögrenmesi gerekmektedir. Biz bu
  temel becerilere Ögrenmeye Hazirlik Becerileri
  diyoruz. Bunlar
• Göz Kontagi Kurma
• Oturma
• Gel, Otur
• Basit emirlere uyma olarak siralanabilir.
  Çocukla çalismaya baslarken onun bu becerileri
  kazanip kazanmadigi kontrol edilmeli, eger
  kazanmamissa bu becerileri kazandirmak ana
  hedefimiz olmalidir.

47

• Göz Kontagi Kurma, çocuga her bana
  bakdendiginde çocugun yetiskinin gözüne bakma
  becerisidir. Eger çocuk hiç göz kontagi
  kurmuyorsa-bir rastlanti sonucu da olsa-bize
  baktigi her zaman onu ödüllendirerek ise
  baslayabiliriz. Daha sonra çocugun bize bakmasini
  istedigimiz zaman, çenesini tutarak, yüzünü
  kendimize çevirerek göz kontagini kurmasini
  saglayabiliriz. Çocuk bu beceriyi çevresindeki
  diger kisilerle yineleyene ve artik herhangi bir
  kimseyle kendiliginden göz kontagi kurmaya
  baslayana kadar, çalismalarimiza devam etmemiz
  gerekmektedir.

48

• Oturma, çocuktan oturmasi istendigi zaman, onun
  birkaç saniye bile olsa, sandalyede ellerini
  dizlerinin üstüne koyarak oturma becerisidir.
  Çocuga otur dedigimiz zaman, hiçbir tepki
  vermiyorsa, kollarindan tutarak onun sandalyeye
  oturmasini saglamali ve sonrada
  ödüllendirmeliyiz. Kollarindan tutma seklinde
  yapacagimiz yardimi, yavas yavas azaltmaliyiz.
  Çocuk belli bir süre masa basinda oturmayi
  ögrendigi zaman, hem yeni beceriler ögrenmesi
  kolay olacak, hem de masa basinda ailece yapilan
  birçok etkiligi paylasabilecektir.

49

• Ögrenmeye hazirlik becerilerinin üçüncüsü de,
  basit emirlere uyma becerisidir. Çocuga Gel
  emrini verdigimizde hiçbir tepki göstermiyorsa,
  ona yardim ederek elinden tutmali, istedigimiz
  yere getirerek ödüllendirmeliyiz. Bir süre sonra
  çagrimiza uymasi için elimizle gel isareti
  yapmamiz yetecektir.
• Çocugu ismi ile çagirdigimiz zaman, bizimle
  birlikte masa basinda oturuyor ve istedigimiz
  zaman bizimle göz kontagi kuruyorsa, artik yeni
  birçok beceriyi kazanmak için hazir durumda
  demektir.

50
2. Özbakim Becerileri

• Özbakim becerilerini ögretirken, her bir beceriyi
  kolaydan zora giden basamaklara, asamalara
  ayirarak ögretmemiz gerekmektedir. Her beceri
  için en iyi yöntem, en kolay olan en son olan
  asamayla baslamak, sondan basa dogru
  ilerlemektir. Ayrica bu beceriler kendi
  aralarinda kolaydan zora dogru siralanmali, en
  kolayindan baslanarak zora dogru ögretilmelidir.
  Örnegin yemek yemek ile ilgili beceriler,
• Bardaktan su içmek,
• El yikamak,
• Kasikla yemek,
• Çatalla yemek,
• Biçak kullanmak seklinde siralarsak, baslangiç
  olarak
• Bardaktan su içmek becerisini ögrenmek
  gerekmektedir.
• Ayrica, özbakim becerilerini tamamen ögrenmis
  bile olsa, kazandigi becerileri her zaman
  kullanmasi için çocugu cesaretlendirmeli,
  desteklemeliyiz.

51
3. Tuvalet Egitimi

• Tuvalet egitiminin tamamlanmasi çok uzun zaman
  alabilir bu cesaretimizi kirmamalidir. Burada en
  önemli nokta, çocuk altina kaçirdigi zaman hemen
  altini degistirmek, düzenli olarak tuvalete
  götürmektir. Böylece islak durmaya alismasi
  önlenerek, islak oldugu zaman rahatsiz olmasi
  saglanmaya çalisilmalidir.
• Çocugu tuvalete götürmek, tuvalete oturtmak,
  korkuyorsa sarilmak, kucaklamak, ödüllendirmek,
  tuvalet egitiminin temel noktalaridir. Eger
  altini kirletmisse izleyecegimiz yol, hiç tepki
  göstermeden giysisini degistirmek olmalidir

52
4. Konusma Egitimi

• Otistik özellikteki çocuklarin konusma
  becerilerini gelistirmek için sesleri,
  kelimeleri, zaman zaman da cümleleri taklit
  ettirmek uygun bir yoldur. Bunun için
  çalismalarimizi iki grupta toplayabiliriz.
• 1. Çocugun kelime hazinesini gelistirmek için
  öncelikle kelimeleri taklit ettirmeliyiz. Bu
  kelimeler
• a. Özel isimler (kedi adi, anne-baba adi,
  yasadigi sehir vs.)
• b. Çevresinde gördügü nesnelerin isimleri (çatal,
  kasik gibi mutfak esyalari, hayvanlarin,
  tasitlarin isimleri vs.)
• c. Fiiller (uyumak, kosmak, yürümek vs.)
• d. Sifatlar (güzel, çirkin iyi, kötü vs.)

53

• 2. Çocugun konusmayi bir iletisim araci olarak
  kullanabilmesini saglamak için sorulan sorulari
  anlamak ve cevap verme becerisini
  gelistirebilmek.
• a. Ne, Kim, Ne yapiyor sorulari
• b. Nerede sorusu ve içinde, altinda,
  üstünde gibi cevaplar
• c. Niçin, Neden sorusu ve Çünkü... ile
  baslayan cevaplar çalismalarimizin temelini
  olusturabilir.

54
DAVRANIS PROBLEMLERININ AZALTILMASI

• Otistik çocuklarda görülen öfke nöbetleri bagirma
  kendine veya çevresine zarar verme gibi
  davranislari çocugun,
• -çevresine uyumu zorlastirir
• -yeni beceriler ögrenmesini engeller
• -birlikte yasadigi kisileri rahatsiz etmesine yol
  açar . Problem davranislari degistirmek, azaltmak
  veya ortadan kaldirmak oldukça güç bir istir.

55
DAVRANIS PROBLEMLERININ AZALTILMASI

• Davranis problemleri ile çalismaya baslarken
  dikkat edilmesi gereken nokta, davranisin
  nedenini ve hangi ortamlarda ortaya çiktiginin
  fark edilmesidir. Çocuk hangi zamanlarda öne
  arkaya sallaniyor? En çok hangi zamanlarda öfke
  nöbeti geçiriyor? Bir istegi yapilmadigi zaman
  mi, yoksa hiç kimsenin onunla ilgilenmedigi zaman
  mi ellerini isiriyor? Öncelikle bu tip bilgileri
  her problem davranis için bir araya getirmeliyiz.

56
- DAVRANIS PROBLEMLERININ AZALTILMASI

• Herhangi bir sekilde ödüllendirdigimiz davranisin
  çocuk tarafindan yinelendigi, ödüllendirilmeyen
  davranisin ise azaldigini veya ortadan kalktigini
  hatirimizdan çikarmamaliyiz. Çocugun herkese
  tükürmesi karsisinda, ona bagirmamiz, hatta onu
  dövmemiz bile onun için istemedigimiz bir ödül
  olabilir. Oysa problem davranisi görmezlikten
  gelmeye çalismamiz, olumlu veya olumsuz hiçbir
  karsilik vermemiz ve bunu tutarli bir biçimde
  sürdürmemiz ile davranis azalacaktir. Kuskusuz
  birçok davranisi görmezlikten gelmek oldukça
  güçtür.

57

• Çocuklarin problem davranislarinin yerini almak
  üzere, bazi olumlu davranislar ögretilebilir.
  Oyun oynamak, televizyon seyretmek, resim yapmak
  gibi çocugun hoslanacagi etkinlikler, baslamis
  bir davranisi durdurmaz, ancak davranisin ortaya
  çikmasini engelleyebilir.
• d. Eger çocugun davranisi ile ilgili bir önlem
  alindiysa, davranis ortaya çikar çikmaz
  uygulanmaya baslanilmalidir.

58
Kendi kendine zarar veren davranislar

• Ellerini isirma, basini vurma, kendini tirmalama
  gibi davranislar, hem çocuga fiziksel zarar
  vermekte, hem de anne-babalari saskina
  çevirmekte, endiselendirmektedir. Bu tür
  davranislar azaltilmasi, degistirilmesi en güç
  davranislardir.
• Simdi çocugun bu tür davranislari karsisinda ne
  tür tepkiler gösterdigimizi düsünelim. Bazen
  kiziyor, bagiriyor ve onu durdurmaya çalisiyoruz.
  Aslinda kaçinilmasi çok zor olan bu tepkiler,
  zaman zaman çocugun davranisini sürdürmesinde
  önemli rol oynamaktadir. Çünkü, davranisi
  sonucunda çevresindeki herkes ona kosmakta, onu
  durdurmaya çalismaktadir. Böylece çocuk, çevrenin
  tüm ilgisini çekmis olmaktadir.
• Bu tip davranislar karsisinda ilk denememiz
  gereken yo, davranisi görmezlikten gelmektir.
  Aslinda anne-babalar için çocuga seyirci kalmak
  oldukça güçtür ancak bu yol bazi davranislarin
  azaltilmasinda oldukça yararli olmaktadir.

59
-Kendi kendine zarar veren davranislar

• Çocugun kendisine zarar verdigi bu davranislarin
  genellikle korku,
• kizginlik, endise, engellenme, yeni bir beceriyi
  ögrenme ve basarisizlik durumunda ortaya çiktigi
  gözlenmektedir. Birçok anne-baba davranisin
  ortaya çikacagi zamani hisseder. Bu durumda
  davranisin ortaya çikmasini engellemek ve çocugun
  içinde bulundugu ortami degistirmek yararli
  olabilir.
• Çocuga fiziksel zarar veren bu davranislarin
  azaltilmasinda etkili bir yöntemin de ceza oldugu
  düsünülmektedir. Burada ceza, çocugun hiç
  hoslanmadigi bir davranis olabilir. Burada dikkat
  etmemiz gereken nokta, çocuk problem davranisi
  baslatir baslatmaz seçtigimiz cezayi hemen
  uygulamaktir. Ayrica kullandigimiz cezanin ne
  kadar etkili oldugunu gözlemek, etkisiz kaliyorsa
  degistirmek yöntemin bir baska temel noktasidir.

60
-Kendi kendine zarar veren davranislar

• Kendiliginden Baslayan Hareketler Oturdugu yerde
  öne arkaya sallanma, kollarini çirpma, dönme,
  parmaklarini gözünün önünde hareket ettirme gibi
  davranislarin, çocugun bos kaldigi zamanlarda
  ortaya çiktigi gözlenmektedir. Ayrica, sinirli
  sosyal becerileri olan çocugun yasitlariyla ve
  yetiskinlerle iliski kuramamissa da çocugu bu tip
  davranislara yöneltebilir. Bu davranisi önlemek
  için anne-babanin yaklasimi, çocuga yeni olumlu
  davranislar ögretmek olmalidir. Çocugu sarki
  söylemek, televizyon seyretmek, bir oyuncakla
  oynatmak gibi etkinliklere yönelttigimiz zaman
  istemeyen davranislari azaltacaktir.

61
-Kendi kendine zarar veren davranislar

• -Öfke Nöbetleri ve Bagirmalar Çocuk çiglik atmaya
  basladigi zaman neler yapiyoruz? Onu durdurmaya
  ugrasiyor, istedigini hemen yapiyor, bazen de
  vuruyoruz. Daha önce açikladigimiz gibi bu tür
  tepkiler davranisin tekrarlanmasini
  önleyemeyecektir. Eger istedigini yerine
  getiriyorsak, bundan sonra istediklerini elde
  etmek için hep bagiracak, çigliklar atacaktir.
  Vuruyorsak, ilk zamanlarda çiglik atmaktan
  vazgeçecek, ancak zaman geçtikçe vurmamiza
  alisacaktir

62

• Burada gözden kaçirilmamasi gereken önemli nokta,
  çocugun bu tür davranislarla dikkatimizi
  çekmesine firsat vermemek ve farkinda olmadan
  dikkatimizle ödüllendirmemektir. Istedigimiz
  davranislari gösterdigi zaman onu ödüllendirmeye
  çalismaliyiz.