ARASTIRMA Y

1
ARASTIRMA YÖNTEMLERI TDO, 3. Kis Okulu, 22 Ocak
2003, Ankara Banu Çakir, MD, MPH, PhD Hacettepe
Üniversitesi Tip Fakültesi Halk Sagligi A.D.

2
(No Transcript)
3

• Türkiyede KOAH prevalansi nedir?
• Astim için risk faktörleri nelerdir?
• Spirometrik ölçümlerle KOAH tanisi koymada
  geçerlilik (validite) hangi FEV1/FVC degeri için
  en yüksektir?
• 2-yönlü akciger grafisinin akciger kanseri tanisi
  koymadaki geçerlilik ve güvenilirlik degeri
  nedir?
• Tüberküloz tedavisinde DOTS uygulamasinin
  maliyet-yarar (cost-effectiveness) düzeyi nedir?

4
EPIDEMIYOLOJI

• Toplumlarda veya toplumun alt
• gruplarinda saglik ve hastalik
• durumlarinin dagilimini, hastaliklarin risk
• faktörlerini ve olasi müdahale yöntemlerini
• tespit etmek ve etkililiklerini incelemekte
• kullanilan yöntem bilimdir

5

• GERÇEK ?

6
(No Transcript)
7
ARASTIRMA YAPMANIN TEMEL ILKELERI

• katilan kisilere maddi/manevi zarar vermemeli
• kisiler uygulamalardan haberdar edilmeli ve
• izin alinmali
• toplanan bilgiler amaci disinda
• kullanilmamali
• arastirmanin tüm asamalari tarafsiz olarak
• yürütülmeli
• sonuçlar sadece arastirmanin uygulandigi
• gruba genellenmeli

8
ARASTIRMA YÖNTEMLERI

• KALITATIF
• (NITEL)
• Sosyal Bilimler
• Alaninda
• SAGLIK

• KANTITATIF
• (NICEL)
• Fen Bilimleri
• Alaninda
• BILIMLERI

9
I - NITELIKSEL ARASTIRMALAR

• Tanimi
• Insan davranislarini, içinde bulundugu
• ortamda arastirmayi ve çok yönlü
• açiklamayi amaçlayan yöntemlerdir
• Odak grup tartismalari
• Derinlemesine görüsmeler

10
NITELIKSEL ARASTIRMALAR

• Amaci
• Derinlemesine betimleme, yorumlama ve
• katilanlarin düsünce ve davranislarini
• anlayarak, kuramlar olusturma ve
• modellemedir

11
NITELIKSEL ARASTIRMALAR

• Yöntemleri
• NITELDIR
• Gözlem
• Görüsme
• Döküman Analizi

12
NITELIKSEL ARASTIRMALAR

• Esnek ve Bütüncül Yaklasim
• Katilan Bireylerin Görüsleri/Deneyimleri
• Önemli
• Disiplinler Arasi Anlayis/Yaklasim

13
NITELIKSEL ARASTIRMALAR

• Örnekleme Yöntemleri
• Asiri ya da Aykiri Durum Örneklemesi
• Maksimum Çesitlilik Örneklemesi
• Benzesik Örnekleme
• Tipik Durum Örneklemesi
• Kritik Durum Örneklemesi
• Dogrulayici ve Yanlislayici Durum
• Örneklemesi

14
NITELIKSEL ARASTIRMALAR

• Olasiliga dayanmayan örnekleme
• kullanilir (kota-ölçüt örnekleme,
• kartopu)
• Örnek genellikle küçüktür
• Sonuçlar toplumun tümüne genellenemez

15
II - NICELIKSEL ARASTIRMALAR

• Ölçüme dayanan, gruplar arasi objektif ve
  sayisal karsilastirmalar yapilabilen, çogu zaman
  belirli bir hipotez test etmeye yönelik
  arastirmalar

16
NICELIKSEL ARASTIRMALARIN SINIFLANDIRILMASI

• KONU/ ALANINA GÖRE
• YÖNTEM/STRATEJILERINE GÖRE

17
KANTITATIF (NICELIKSEL) ARASTIRMALARIN
SINIFLANDIRILMASI

• KONU/
• ALANINA GÖRE
• Klinik
• Cerrahi
• Farmakolojik
• Deneysel
• Demografik
• Saha/toplum tabanli
• Epidemiyolojik

• STRATEJI/
• YÖNTEMINE GÖRE
• GÖZLEMSEL
• (tanimlayici, analitik)
• MÜDAHALE
• (klinik, saha)
• METODOLOJIK
• (geçerlilik, tutarlilik)

18
NICELIKSEL ARASTIRMALAR

• Hangi tip arastirmalar var?
• Veri kalitesi ve sonuçlarin güvenilirligi
• açisindan hangileri daha avantajli?
• Dezavantajlari var mi? Neler?
• Hangisini seçmeli?
• Bu arastirmanin tipi ne?
• Sonuçlari nasil degerlendirmeli?

19
NICELIKSEL ARASTIRMALAR

• I - GÖZLEMSEL ARASTIRMALAR
• TANIMLAYICI Arastirmalar
• ANALITIK Arastirmalar
• II - DENEYSEL ARASTIRMALAR
• III - METODOLOJIK ARASTIRMALAR

20
(No Transcript)
21
U.S. Preventive Services Task Force - KANITIN
KALITESI

• I En az bir düzgün planlanmis randomize
  kontrollü klinik çalisma
• II-1 Randomize olmayan, düzgün planlanmis klinik
  arastirma
• II-2 Tercihan birden çok merkez ya da
  arastirma grubunun yaptigi kaliteli kohort
  veya vaka-kontrol çalismalar
• II-3 Müdahale olan veya olmayan çalismalar
• III Uzman panelleri, uzman görüsü, klinik
  deneyime dayali gözlemler, tanimlayici
  arastirmalar

22
I - TANIMLAYICI ARASTIRMALAR

• Amaci
• Tanimlama
• Olasi Risk Faktörleri Hakkinda Ipuçlari
• Elde Etme
• Etiyolojiye Yönelik Hipotezler Üretme

23
TANIMLAYICI ARASTIRMALAR

• NE Hastalik Belirtileri / Tani Kriterleri
• KIM Hastalarin Kisisel Özellikleri
• NEREDE
• Hastalarin Yasadiklari Yer/Ortam
• Özellikleri
• NE ZAMAN Hastaligin Zaman Özellikleri

24
TANIMLAYICI ARASTIRMALAR

• Türleri
• Vaka Sunumlari
• Vaka Serileri
• Toplum Tabanli Tanimlayici Arastirmalar
• Ekolojik Çalismalar

25
II - ANALITIK ARASTIRMALAR

• Amaci
• Hastalik Nedenlerine Iliskin Hipotezler Test
• Edilir
• TIPLERI
• Kesitsel (taramalar/prevalans)
• Vaka-kontrol
• Kohort

26
KESITSEL ARASTIRMALAR

• Hastalik görülme sikligini (prevalans)
• bulmak için kullanilir
• Etken ile hastaligi ayni anda ölçer
• Ucuz, kolay, insangücü düsük
• Kayitlara dayali olarak yapilabilir
• Tanimlayici ya da analitik özelligi
• baskin olabilir

27
VAKA-KONTROL ARASTIRMALAR
28
VAKA-KONTROL ARASTIRMALAR

• Ucuz, kolay, çabuk
• Sonuç nadir görülen bir durum oldugunda ya da
  sonuca kadar geçen süre uzun oldugunda tercih
  edilir
• Insidans hesaplanamaz, tahmini risk
  hesaplanabilir
• Sonuç nadir olan durumlarda (lt5-10) tahmini
  rölatif risk, rölatif risk yerine kullanilabilir

29
KOHORT TIPI ARASTIRMALAR
30
(No Transcript)
31
KOHORT TIPI ARASTIRMALAR

• AVANTAJLARI
• Hastaligin dogal seyri, insidans, yasamda kalma
  (survival) çalismak için en uygun
• Zamansal (temporal) iliski çalisilabilir
• Hipotez test etmeye yönelik
• Tek etken maruziyetine ait degisik ve çok sayida
  sonuç olusabilen durumlar için ideal
• Etkene maruziyet nadir ise ideal
• Yasamda kalmaya bagli taraf tutma minimum

32
KOHORT TIPI ARASTIRMALAR

• DEZAVANTAJLARI
• Seçime bagli taraf tutma olabilir
• Nadir görülen veya olusma süresi uzun hastaliklar
  için uygun degildir
• Takipte kayip olasi ve sik görülür
• Etkene maruziyet durumu takip süresinde
  degisebilir

33
III - MÜDAHALE ARASTIRMALARI(Interventional
studies, Clinical Trials)

• Amaci
• Bir Uygulamanin (Egitim, Asi, Ilaç,
• Ameliyat vb.) Etkililigini ve Güvenligini
• Belirlemek
• TIPLERI
• Klinik Arastirmalar
• Saha Arastirmalari

34
MÜDAHALE ARASTIRMALARI

• Yöntemleri
• Kontrol Grupsuz
• Kontrol Gruplu
• Randomize Olmayan
• Randomize Olan
• Tek/Çift/Üçlü Kör Randomize Kontrollü
  Müdahaleler
• Dönüsümlü (cross-over)

35
MÜDAHALE ARASTIRMALARI

• ÖZELLIKLER
• RANDOMIZASYON
• FARKINA VARDIRMAMA
• PARAMETRE SEÇIMI (marker, sonuç)
• (insidans, yan etkiler, yasam olasiligi,
• prognoz, yasam kalitesi)
• IZLEME

36
MÜDAHALE ARASTIRMALARI

• SORUNLAR
• Etik Sorunlar
• Devamsizlik
• Tedaviye Uyum Sorunlari
• Polifarmasi
• Sosyo-ekonomik-kültürel yapi

37
IV - METODOLOJIK ARASTIRMALAR

• GEÇERLILIK (VALIDITE)
• Internal Validite
• External Validite

38
METODOLOJIK ARASTIRMALAR

• GEÇERLILIK (VALIDITE)
• Internal Validite
• Bir tani yönteminin dogru tani koyma
• yetenegidir
• SENSITIVITE (DUYARLILIK)
• SPESIFISITE (SEÇICILIK)
• PREDIKTIF DEGERLER (POZITIF, NEGATIF)

39
METODOLOJIK ARASTIRMALAR

• GEÇERLILIK (VALIDITE)
• External Validite
• Bir arastirmanin sonuçlarinin temsil ettigi
• topluma genellenebilme özelligi

40
METODOLOJIK ARASTIRMALAR

• TUTARLILIK / TEKRAR EDILEBILIRLIK
• (Consistency, Repeatability)
• Ayni kosullarda, ayni yöntmelerle, ayni
• bilgi-beceri düzeyindeki kisi/kisilerce
• tekrarlanan gözlem ve ölçümlerde
• ayni/yakin sonuçlari alma boyutu
• Gözlemci-içi Gözlemciler-arasi

41

• BIR ARASTIRMA YAPARKEN...

42
BIR ILISKI BULUNDUGUNDA

• Sans olabilir mi ? (random hata)
• Sistematik hata yapilmis olabilir mi ? (bias)
• Karistirici faktörlerin rolü var mi ?
• Iliski nedensel tipte midir ?

43
RANDOM (TIP 1) HATA

• GERÇEK
• Fark YOK Fark
  VAR
• --------------------------------------------------
  ------
• ARASTIRMA
• Fark YOK ? Tip 2 (?)
  hata
• Fark VAR Tip 1 (?) hata ?

44
ARASTIRMALARDA TARAF TUTMA (BIAS) / YANILGI /
YANLILIK

• Tanim
• Arastirmanin Örneklemi, Veri Toplama
• Yöntemleri, Verilerin Analizleri ve
• Sonuçlarin Yorumlanmasina Iliskin,
• Bilerek ya da Bilmeyerek Yapilan Hatalar
• Nedeniyle Sonuçlarin Gerçek Durumu
• Yansitmamasidir

45
TARAF TUTMA/YANILGI (BIAS) TÜRLERI

• SEÇIM (SELECTION) YANILGISI
• YANIT (RESPONSE) YANILGISI
• BILGI / ÖLÇÜM
• (INFORMATION / MEASUREMENT)
• YANILGISI
• ANALIZLERDEN KAYNAKLANAN YANILGILAR
• YAYINLAMADA (PUBLICATION) TARAF
• TUTMA

46
TARAF TUTMA/YANILGI (BIAS) TÜRLERI

• I - SEÇIM (SELECTION) YANILGISI
• Örnek Büyüklügü, Yöntemi, Temsil Gücü
• Katilim Boyutu
• Izlemelerdeki Kayip

47
TARAF TUTMA/YANILGI (BIAS) TÜRLERI

• II - YANIT (RESPONSE) YANILGISI
• Yönlendirici Sorular
• Duyarli Konular / Sorular
• Iletisim Sorunlari
• Yanit Vermeme

48
TARAF TUTMA/YANILGI (BIAS) TÜRLERI

• III - BILGI /ÖLÇÜM
• (INFORMATION/ MEASUREMENT)
• YANILGISI
• Hafiza/Hatirlama
• Ölçüm Hatalari (Random, Sistematik)
• Geçerlilik, Tutarlilik

49
TARAF TUTMA/YANILGI (BIAS) TÜRLERI

• IV - ANALIZLERDEN KAYNAKLANAN
• YANILGILAR
• Uyarlama (Adjustment) Yapilmamasi
• Siniflandirma Hatalari
• Yanlis Istatistiki Yöntemler-Yorumlar

50
KARISTIRICI FAKTÖRLER (CONFOUNDING)

• Etken ile sonuç arasindaki iliskiyi karistiran,
• oldugundan farkli gözlenmesine neden olan
• faktörler
• 1. Etken ile iliskisi var
• 2. Sonuca neden olur
• 2. Etken ile sonuç arasindaki yolda degildir
• MUTLAKA KONTROL EDILMELIDIR

51
NEDENSELLIK KRITERLERI

• Iliskinin gücü (RR, OR)
• Diger çalismalar ile tutarlilik
• Doz-cevap iliskisi (biological gradient)
• Zamansal (temporal) sekans
• Iliskinin spesifisitesi
• Biyolojik açiklanabilirlik (biologic
  plausability)
• Mevcut bilgiler ile uyumluluk
• Deneysel kanit
• Analoji

52
SONUÇ

• Arastirma Yöntemleri ve Metodolojik Özellikler
  Bilinmeli EGITIM / UYGULAMA
• Multidisipliner Yaklasim
• Klinisyen Epidemiyolog
• Biyoistatistikçi ..

53
TDO, 3.Kis Okulu
Ankara, 2003

KATKI ve KATILIMINIZ IÇIN TESEKKÜRLER Banu
Çakir cakir_at_tr.net Hacettepe Üniversitesi Tip
Fakültesi Halk Sagligi AD