BILGISAYAR SISTEMLERI

1
BILGISAYAR SISTEMLERI

• DONANIMLAR

2
ANAKART MAINBOARD Bir anakart bilgisayarin
temel devre ve bilesenlerinin fiziksel
düzenlemesidir. Çogu anakartta devreler sert bir
yüzey üzerine basilmis ya da eklenmistir ve bir
seferde üretilirler. Masaüstü bilgisayarlarda en
sik kullanilan anakart dizayni ATdir.  Son
zamanlarda gelismis AT dizayni üstünde
gelistirilen bir baska kart tipi de ATXdir Hem
AT hem de ATX  dizaynlarin ikisinde de bulunan
bilesenler sunlardir.
   Mikroislemci    Yardimci islemci
(opsiyonel)    Hafiza    BIOS    Genisleme
yuvalari   Chipset
Ek bilesenler anakartin genisleme yuvalarina
eklenebilir. Anakart ve genisleme yuvalarindaki
daha küçük kartlar arasindaki elektronik
arabirime yol denir.
3
Anakart üzerinde Jumper denilen ayarlama
anahtarlari vardir. Bu anahtarlar ile yapilacak
ayarlamalar.   v     Farkli tipteki islemcileri
anakarta tanitmak v     Cmos ayarlarini silmek
v     Bazi anakartlarda özellikle eski
anakartlarda ne kadar bellegin varoldugunu
belirtmek.   Günümüz yeni kusak anakartlarin
hemen hemen hepsinde islemci ayarlari jumperlarla
yapilmamaktadir. Artik bu ayarlamalar otomatik
olarak ya setuptan seçeneklerle yapilmaktadir ya
da kart otomatik olarak kendi islemciyi
tanimaktadir.
4
Chipsetler anakartin en önemli parçasidir.
Chipsetler anakartin üzerindeki elektronik
devrelerdir. Anakart üzerindeki elemanlarin
birbirleri ile haberlesmesini saglayan
denetçilerdir. Bu yollar üzerinde dolasan
verilerin birbirlerine karismamasini saglar.
Anakartin kalitesini belirleyen en önemli faktör
chipsettir.  Özellikle anakartin hizini
belirleyen faktördür. Çesitli Anakart Üreticileri
ve bu Anakart üreticilerinin çesitli chipsetler
bulunmaktadir. Çesitli firmalar ve ürettikleri
chipsetler asagida siralanmistir.
Ø   Intel       Intel 815E Chipset      
Intel 815 Chipset       Intel 820E Chipset
      Intel 820 Chipset       Intel 840
Chipset       Intel 810E Chipset       Intel
810 Chipset       Intel 440BX AGPset      
Intel 440EX AGPset       Intel 440GX AGPset
      Intel 440LX AGPset       Intel 450NX
PCIset       Intel 450KX/GX PCIset      
Intel 440ZX AGPset       Intel 440ZX-66 AGPset
      Intel 440MX chipset Ø     SIS
         SIS 85C471          SIS 85C496
         SIS 85C50x          SIS SI58P
Ø     VIA          VIA Apollo KT133         
VIA Apollo KX133          VIA Apollo Pro133A
         VIA Apollo Pro 133          VIA
Apollo PM601          VIA Apollo MVP3
         VIA Apollo MVP4          VIA Apollo
Pro Plus          VIA Apollo Pro          VIA
Apollo VP3          VIA Apollo VP2         
VIA Apollo VPX          VIA Apollo VP Ø    
ALI                  M1487          M1489
5
Yollar           Yollar verilerin bilgisayarin
bir parçasindan diger parçasina gönderildigi
teller toplulugudur. Yolu bilgisayarin içinde
verilerin dolastigi bir otoban gibi
düsünebilirsiniz. Bütün yollar adres yolu, veri
yolu,  sistem (Kontrol) yolu olmak üzere üç tip
yol içerir. Veri yolu gerçek veriyi tasir.
o Adres  Yolu Adres yolu verinin nereye gidecegi
bilgisini tasir. Adres yolu bellekteki bir yerin
veya veri transferinde görev alan giris çikis
portunun adresini iletmekte kullanilir. ROM ve
RAM bellekte saklanan her komut ve her bilginin
16 bitten olusan bir adresi vardir. Programin
çalismasi sirasinda verilen bir yerin içerigi
gerekli oldugunda Mikroislemci o yerin adresini
adres yoluna koyar. Adres yolu verinin
saklanmakta oldugu yere ulasmakta kullanilan
adresi iletmekte kullanilir. Ulasilan verinin
içerigi daha sonra veri yoluna konur. Ve bu
verinin içerigi daha sonra mikroislemciye okunur.
Adres yollarinin çogu 16 bitten olusur. Her hat 0
ya da 1 den olusan bir adres biti tasir. Bundan
dolayi söz konusu 16 hattin 216 65536 degisik
kombinasyonu söz konusudur. Bunun anlami 16 adres
hatti kullanilarak 65536 tane saklama yerine ve
giris/çikis aygitina ulasabilmektedir. o Veri
Yolu Verilerin bilgisayarin belirli bölümleri
arasinda dolasmasini saglar. Yani bir anlamda
esas verinin tasindigi yoldur. Bu veri makinenin
komutlari ya da bellekteki islenecek herhangi bir
bilgi olabilir. Kontrol ve adres yollarindan
farkli olarak veriyolu çift yönlüdür Veri her iki
yönde de hareket edebilir. Yani hem
mikroislemciye hem de mikroislemciden disariya
dogru. o Sistem (Kontrol) yolu Mikro
islemcinin zamanlama ve kontrol devrelerinde
üretilen kontrol sinyallerini bellege ve
Giris/Çikis birimlerine tasir. Örnegin oku/yaz
bilgilerini bellege, giris ve çikis portlarina
tasir. Kisacasi islemin yazma mi okuma mi
olduguna karar verir.Bilgisayarin her parçasina
ulasmasini saglayan yoldur.
6
Yolun büyüklügü önemlidir. Çünkü bu büyüklük
yolun ayni anda ne kadar veri tasiyabilecegini
belirler. Örnegin 16 bitlik bir yol 16 bitlik
veriyi, 32 bitlik yol ise 32 bitlik veriyi
tasiyabilir. Her yolun MHz ile ölçülen bir saat
hizi vardir. Örnegin sistem yolunun hizi ilk
baslarda 33 MHZ idi. Gelisen teknoloji ile bu
yolun hizi önce 66 MHZ yükseldi. Günümüzde ise
100 ve 133 MHZlik sistem yollarini üzerinde
bulunduran anakartlar bulunmaktadir.  Günümüzde
16 bitlik ISA yollari yerini kendisinden daha
hizli olan 32 bitlik PCI yoluna birakmaya
basladi. Anakart üzerinde genel olarak üç tip yol
teknolojisi bulunmaktadir. Bunlar ISA, PCI ve
AGPdir. Son dönemde yeni çikan bir baska yol
tipi PCI-e dir.
7
ISA Yolu Industry Standard Architucture
(Endüstrü Standardi Mimarisi) nin kisaltilmis
seklidir. Masaüstü bilgisayarlarda kullanilan bir
yol mimarisidir. 1983 yilinda gelistirilmeye
baslandi. Ilk gelistirildiginde 8 bit veri yolu
ve 16 bit adres yolu içermekte idi ve 4 MHZ
hizindaydi. 16 bitlik mikroislemcilerin
gelistirilmeye baslanmasi ile ISA da gelistirildi
ve 16 bitlik veri yoluna 24 bit adres yoluna
sahip oldu. Günümüzde de hala bu standardi
geçerlidir. Hizi 8 MHZ ve saniyede 6.5 MB veri
aktarir. Yeni gelistirilen bu mimari eski
standardi da desteklemektedir. Yani 8 bitlik ISA
kartlari 16 bitlik bu yol sistemine
baglanabilmektedir. Günümüzde ISA mimarisi artik
terk edilmeye baslandi. Zira daha hizli veri
iletimi saglayan yol sistemleri  kullanilmaya 
baslandi. Anakartlarda artik ISA yuvasi
bulunmamaktadir.
8
PCI Yolu     Veri yollarinda gelinen en son
duraklardan biridir. Peripheral Component
Interconnectin kisaltilmasidir. VESA yol
sistemine benzer bir yapidadir. VESA yol
sisteminden daha yüksek performans saglar.
Gerçekte PCI günümüz masaüstü bilgisayarlarinda
kullanilan en yüksek performansa sahip yol
sistemlerindendir. PCI veriyollarinin hizi 20 ile
33 MHZ arasindadir. PCI veri yolu suan günümüz
PC'lerin hepsinde bulunmaktadir. PCler 32 bitlik
ve 64 bitlik versiyonlari ile piyasada
bulunmaktadir.
9
AGP Yolu  Accelerated Graphics Portun
(hizlandirilmis grafik Portu) kisaltmasidir.
Intel tarafindan gelistirilen bir arabirimdir. 3
boyut grafik bilgilerinin daha hizli islenmesini
saglamak amaci ile gelistirilmistir. Grafik
verilerini PCI yollarinda islemektense, AGP
grafik kontrolörünün direk ana hafizaya
ulasabilmesi için noktadan noktaya direk bir
kanal tanimlar. AGP 32 bit genisligindedir ve 66
MHZ hizinda çalisir. Bu saniyede 266 Megabitlik
bir veri transferi saglar ve bu da PCIdakilerin
tam 2 katidir. (133 MBps). Buna ek olarak AGP 3-D
verilerin video belleginin yerine ana bellekte
saklanmasina izin verir   AGP nin bir takim
önemli gereksinimleri vardir. Bunlar        
Chipset AGPyi desteklemelidir.      
Anakartta bir AGP slotu bulunmalidir ya da
tümlesik grafik sistemine sahip olmalidir.
      Isletim sistemi en az Windows95in 2.1
sürümü, Windows98 ya da NT 4.0 olmalidir. Ayrica
suan profesyonel bütün Machintoshlar AGPyi
desteklemektedir. AGPnin çesitli seviyeleri
vardir Asagidaki özellikler opsiyonel olarak
düsünülebilir.       Desenleme (texturing)
Ayrica direk hafiza çalisma modu da denir. Grafik
desenlerinin ana bellekte depolanmasini saglar.
      Veri transferi Çesitli veri transferi
sunulmaktadir. Bunlar 1X saniyede 266 Megabitlik
veri transferini simgeler. 2X 533 Megabitlik 4X
de 1.07 Gigabitlik veri transferini simgeler.
      Yan band Adresleme komutlari farkli ve
paralel bir kanaldan göndererek veri transferini
hizlandirir.       Küme komut isleme grafik
kartinin ayni anda bir komut yerine daha fazla
komut göndermesini saglar.
10
PCI Express PCIe x16 saniyede 8GBps veri
aktarimi ile AGP 8x den 4 kat daha fazla veri
tasiyabilen yeni bir grafik standardidir. Intel
915, 925x serisi yongalara sahip anakartlarla
beraber hayatimiza giren PCI Express, önümüzdeki
yillarda kullanilacak grafik yongasi standardi
olacaktir. Çift yönlü veri aktarimi saglayan
PCI-Express veriyolu ile bu özellikteki grafik
kartlarindan daha yüksek performans alinarak,
görüntünün daha akici, gerçekçi ve 3 boyutlu
grafik tasarimlarin ise daha kisa sürede
olusturulmasi saglanabilmektedir.
11
Giris / Çikis Kapilari           Bilgisayara
disaridan baglanan tüm bürümler
(yazici,fare,tarayici vs.) bilgisayarin
üzerindeki soketlere özel arabirim kablolari ile
baglanirlar. Bu soketlere kapi ya da port adi
verilmektedir. Bu soketler paralel ve seri olmak
üzere iki çesittir. Günümüzde standart bir
bilgisayarda en az 1 tane paralel ve 2 tane seri
kapi bulunmaktadir. Bunun yaninda yeni
teknolojilerle birlikte USB ve Firewire kullanimi
da artmaya baslamistir.
12
Paralel (LPT) Kapi (Port)            Çogu zaman
paralel portlara LPT portu da denilmektedir. LPT
Line ve Printer sözcügünden alinmistir. Ve bunun
sebebi en çok yazicilari baglamak için
kullanilmasina dayanmaktadir. Ancak, son yollarda
paralel portlar bilgisayara baska tip aygitlari
baglamak için de kullanilmaktadir.            
Paralel portlar isimlerini verilerin porttan
paralel bir biçimde, yani bir seferde bir bayt
olarak iletilmesi gerçeginden alirlar. Port sekiz
adet veri hatti içerir ve baytin her biti
bayttaki diger bitlerle hemen hemen ayni anda
farkli bir hattan iletilir. Paralel portlar LPT1,
LPT2 gibi isimlendirilir.           Paralel
portlar tek yönlü idi. Yani veriler çevre
birimlerine iletilirlerdi. Fakat ters yönde
iletilmezlerdi. Çift yönlü paralel port 1987de
ortaya çikti ve çevre birimlerinin PC ile ters
yönde de iletisim kurmalari saglandi. Örnegin bir
yazici PCye durumuyla ilgili (kagit sikismasi,
kagidin bitmesi gibi) bilgi gönderebildi. Paralel
portlar 25 pinlik bir disi konnektör kullanirlar.
13
Seri (COM) portlar Seri portlar isimlerini
verilerin porttan seri bir biçimde yani bir
seferde tek bit olarak gönderilmesi gerçeginden
almaktadir. Bunun sebebi portun her yön için tek
bir veri hattina sahip olmasidir. Seri portlara
COM portlar da denilmektedir. Çünkü harici
aygitlarla PC arasinda bir iletisim araci
olusturmaktadir. Seri portlara baglanan en yaygin
aygitlar modemler, fareler, yazici ve çizici gibi
seri yazdirma aygitlaridir. Seri portlarin
konnektörleri 2 sekilde olur. 25 ve 9 pin olmak
üzere. 25 pinlik bir aygiti 9 pinlik bir porta ya
da 9 pinlik bir aygiti 25 pinlik bir aygita
baglamak gibi durumlarda kullanilabilecek
adaptörler vardir. Seri portlar ile paralel 
portlarin bir kiyaslamasi yapilmasi gerekirse
seri portlar ile bilgilerin iletilmesi daha
güvenilirdir. Çünkü bilgiler tek tek gönderilir.
Tabii ki buna göre de yavastir. Paralel portlar
ise seri porttan çok daha hizlidir. Çünkü
bilgileri sekizerli paketler halinde gönderir.
Bununla birlikte güvenilir bir veri iletimi
saglamazlar. Özellikle kablo uzunlugu arttikça
verilerin kaybolma riski dogar. Seri port bir
seferde bir bit iletmesine ragmen bilgisayar
baytlar ile çalisir. Tek seritli bir yoldan sekiz
tane arabanin yan yana geçmesi saglanamayacagi
gibi bir seri porttan da bir baytin geçmesi
saglanamaz. Her bayti seri porttan
gönderilebilecek sekilde teker teker bitlerine
ayirabilecek bir mekanizmaya ihtiyaç vardir. I/O
karti ya da ana karin üzerindeki I/O karti
üzerinde yerlesik olarak bulunan UART bu islemi
gerçeklestirir. UARTin açilimi Universal
Asencronous Reciever Transmitter (Evrensel
asenkron alici verici) dir. UART baytlari seri
porttan gönderilebilecek seri bitlere dönüstürür.
UART ayrica gelen bitlerin PC tarafindan
islenebilmesi için bunlari baytlara çevirir.
14
USB (Universal  Serial BUS) USB yol sistemi
Compaq, IBM, DEC, Intel, Microsoft, NEC ve
Northern Technology tarafindan gelistirildi. USB
(Universal Serial Bus) bir bilgisayar ile
takilabilir bir aygit (joystick, klavye, telefon,
tarayici, yazici gibi aygitlar) arasindaki bir
arabirimdir. Tak ve çalistir özelligi vardir. USB
ile yeni bir aygit herhangi bir bagdastirici
karti kullanmadan ya da bilgisayari kapatmadan
takilabilir. USB 1.1 standardi saniyede 12
Mbitlik bir veri transfer hizi saglar. USB 2.0
standarti ise 2002 yilinda çikmistir ve saniyede
480 mbps veri transfer hizi saglar. Firewire
1394 Saniyede 400 megabitlik veri transfer
oranini destekleyen yeni ve hizli bir yol
standardidir. 1394 teknolojisini destekleyen
ürünler sirkete bagli olarak farkli isimler
altinda toplanmislardir.  Apple bu teknolojiyi
orijinal olarak gelistiren firmadir. Bu teknoloji
için firewire ismini kullanmaktadir Tek bir 1394
portu 63 tane dissal aygiti baglayabilir. Çok
hizli ve esnek olmasina ragmen 1394 çok
pahalidir. USB gibi 1394ün de tak ve çalistir
özelligi vardir. Ayrica çevre birimlerine güç de
saglarlar. 
15
HAFTAYA!!! DAHA DAHA DETAYLI BAKIS!!!