GERONTOLOJI%20Demografik%20

1
GERONTOLOJIDemografik özellikler Epidemiyolojik
ölçütler

• Uz. Dr. Ayse Emel Önal
• Istanbul Tip Fakültesi Halk Sagligi Anabilim Dali

2
Ögrenim Hedefleri

• Nüfusun yaslanmasini,
• Yasli nüfusta demografik özellikleri ve
  epidemiyolojik ölçütleri,
• Yaslilikta fizyolojik degisiklikleri,
• Yaslilikta mortalite, morbidite ve yetersizlik
  nedenlerini ögrenmek.

3
Uygulama Hedefleri

• Nüfusun yaslanmasina bagli ekonomik ve insani
  sorunlari saptayabilmek.
• Yaslilarin saglik sorunlarina yönelik hizmetlerin
  planlanmasini yapabilmek.

4
Gerontolojinin tanimi

• Gerontoloji yaslanma olaylarinin biolojik,
  sosyolojik, ekonomik ve çevresel bütün yönlerini
  bilimsel yöntemlerle inceleyen bir bilimdir.

5
Yaslanmanin Tanimi

• Biolojik yaslanma organizmanin kisi, organ, doku,
  hücre ve gen düzeyinde yasam fonksiyonlarini
  aksatacak sekilde degiserek o tür için beklenen
  ömür süresinin sonuna dogru gelmesi sürecidir.

6

• Dünya Saglik Örgütü insan ömründe yaslanmaya
  kronolojik bir sinir getirmistir ki bu da 65
  yastir.
• 65 - 74 yas Genç Yaslilik,
• 75 - 84 yas Ileri Yaslilik,
• 85 yas ve üstü Çok ileri Yaslilik olarak
  adlandirilmaktadir.

7

• 65 yasta birey isten emekliye ayrildigi için,
  bazi saglikla ilgili güvencelerden ve sosyal
  güvencelerden yararlanmaya basladigi için, bu yas
  sosyal ve ekonomik yasliligin da baslangicidir.

8
Nüfusun Yaslanmasi

• Bir ülkede nüfusun yaslanmasi, 65 yas ve
  üzerindeki kisilerin toplaminin bütün nüfusa
  oraninin artmasi demektir.
• Türkiyede 1990 genel nüfus sayimina göre
  yaslilarin genel nüfusa orani 4.3, 2000 de
  nüfus projeksiyonlarina göre 5.6 dir.

9

• Genç nüfuslu ülkelerde yaslilarin genel nüfusa
  orani 4 ten az,
• Eriskin nüfuslu ülkelerde
• 4 7,
• Yasli nüfuslu ülkelerde
• 7 10,
• Çok yasli nüfuslu ülkelerde
• 10 un üzerindedir.

10
Demografik Özellikler

• UNICEF in 2001 verilerine göre Dünyada dogumda
  yasam beklentisi 1970 de 56, 1999 da 64 yas, ayni
  yillarda
• Etyopyada 40 ve 44 yas,
• Japonyada 72 ve 80 yas,
• Türkiyede 56 ve 70 yastir.

11

• Sanayilesmis ülkelerde dogumda yasam beklentisi
  78,
• gelismekte olan ülkelerde 63,
• az gelismis ülkelerde 51 yastir.
• 1970 de ise sanayilesmis ülkelerde 72, gelismekte
  olan ülkelerde 53, az gelismis ülkelerde 43 yas
  idi.

12

• Erkeklerin yasam beklentisinin si olarak
  kadinlarda yasam beklentisi Dünyada 106,
• Etyopyada 102,
• Japonyada 108,
• Türkiyede 107 dir.

13

• Kohort arastirmalar da yillar içinde, toplumlarin
  sosyo-ekonomik gelismislikleri arttikça ve
  çevresel faktörlere bagli olarak her iki cinste
  de dogumda yasam beklentisinin arttigini
  göstermektedir.

14

• Yine de yaslanmada en önemli etken olan genetik
  faktörlere bagli olarak ömrün uzamasinin bir üst
  siniri vardir. 1900 1980 yillari arasinda
  yasanabilecek maksimum ömür 8.5 yil uzamistir.

15
Yaslilikta fizyolojik degisiklikler

• Akcigerde elastisite azalir, kaburga kikirdaklari
  kemiklesir.

• Damarlarda ateroskleroz olusumu artar.
• Kalp, karaciger,
• böbreklerde bag dokusu artar.

16

• Sindirim kanali peristaltizmi ve sekresyonlari
  azalir.
• Iskeletin mineral içerigi azalir.
• Kas dokusu azalir, yag orani artar.

• Duyu organlari zayiflar.
• Hormonlar azalir.
• Glükoz toleransi azalir.
• Bazal metabolizma düser.

17
Nüfusun yas piramitleri

• Nüfusun yas piramitleri ülkelerin nüfus yapisini
  gösterir. 1935 2050 yillari arasinda Türkiye
  demografik geçis dedigimiz bir süreç ile genç
  nüfuslu bir ülkeden yasli nüfuslu bir ülkeye
  dönüsecektir.

18
Grafik 1. Türkiye Nüfusunun Yas Piramitleri, 1935
2050.
Dogurganliktaki azalmanin kadin basina 2.1
çocukta ( 2000-2005 yillari arasinda )
duracagi kabul edilmektedir.Ayni zamanda
ölümlülükteki düsüsün devam edecegi ve beklenen
ömrün kadin ve erkek için sirasiyla 76 ve 70.9
yil olarak sabitlesecegi varsayilmistir.Kaynak
T.C. DIE (1995)
Click for larger picture
19

Epidemiyolojik Ölçütler

• Yasli nüfusta mortalite
• Paya o yil, o ülkede yasli nüfusta görülen ölüm
  sayisi, paydaya yasli nüfus yazilir ve sonuç bin
  ile çarpilirsa yasli nüfusta mortalite saptanir.

20

• Halk Sagligi yasliligi yasla ölme olasiliginin
  artmasi seklinde tanimlar. Gerçekten de örnegin
  Sri Lankada 1973 te yasli nüfusta mortalite
  binde 130.8 dir ki bu 0 1 yasta binde 114 olan
  degere çok yakindir. Türkiye için de geçerli olan
  bu durum Grafik 2 de görülmektedir.

21
Grafik 2.Türkiyede 1991 yili yas gruplarina göre
ölüm yüzdesi

• Kaynak DIE ( 1994 )

22
Türkiyede Yaslilarda Mortalite Nedenleri
(DIE,1994)

• Kanserler,
• Serebrovasküler hastaliklar,
• Kalp hastaliklari,
• Solunum sistemi hastaliklari.

23
Yaslilikta Morbidite

• Yaslilikta karsilasilan hastaliklarin sikliklari
  morbidite hizlari ile belirlenir. Kronik saglik
  sorunlari için en sik kullanilan hiz
  prevalanstir.

24

• Paya belli bir zamanda ve yerde eski ve yeni
  saptanan hastalarin sayisinin toplami, paydaya
  yasli nüfus yazilir binle çarpilirsa prevalans
  hesaplanir.

25
Yaslilikta morbidite nedenleri( DSÖ,1989)

• Kalp hastaliklari,
• Kanserler,
• Diabetes Mellitus,
• Hipertansiyon,
• Görme ve isitme yetersizlikleri,
• Ortopedik problemler,
• Dermatozlar.

26
Yetersizlik ( Disability )

• Yetersizligin saptanmasinda Günlük Yasam
  Aktiviteleri ( GYA) nin ve Aletli Günlük
  Yasam Aktiviteleri ( AGYA ) nin anketlerle
  sorgulanmasinin geçerli ve güvenilir bir yöntem
  oldugu saptanmistir.

27
GYA - AGYA

• Banyo yapma, giyinme, tuvalete gitme, yataktan ve
  sandalyeden kalkabilme, idrar ve diski kontrolu
  ve yemek yeme..

• Telefon kullanma, ulasim, yemek hazirlama,
  alis-veris ve ev islerini yapma, çamasir yikama,
  kendi ilacini içebilme ve kendi parasinin
  hesabini yapabilme

28

• Katzin ADL ( Activities of Daily Living ) Ölçegi
  ile
• Lawton ve Brodynin IADL ( Instrumental
  activities of Daily Living) Ölçegi yetersizlik
  çalismalarinda en çok kabul gören ölçeklerdir.

29

• GYA ni ve AGYA ni yardimsiz sürdüremeyen
  yaslilarin, yasli nüfusa olan orani yetersizlik
  orani olarak tanimlanir.
• Çalismalar, yas ilerledikçe yetersizligin
  arttigini, özellikle 85 yastan sonra yetersizlik
  oraninin 90 lara ulastigini göstermektedir.

30
Yaslilikta sik görülen yetersizlik nedenleri

• Düsme ve kiriklar,
• Idrar tutamama,
• Isitmede ve görmede zayiflik,
• Depresyon,
• Demans,
• Inme.

31
Sagkalim Egrileri

• Belli bir toplum için kayitlardan ve
  epidemiyolojik çalismalardan yararlanarak
  sagkalim egrileri çizilir.
• Dogumda yasam beklentisi, hastalikli yasam
  beklentisi, yetersizlik içinde yasam beklentisi
  bu egriler üzerinden bulunur.

32

• Yatay eksene yas dilimleri, dikey eksene hayatta
  kalanlarin yüzdeleri yazilarak sagkalim egrisi,
  bir hastalikla birlikte yasayanlarin yüzdesi
  yazilarak tahmini morbidite egrisi, yetersizlikle
  yasayanlarin yüzdeleri yazilarak yetersizlik
  egrisi çizilir.

33
Grafik 3 . ABD de 1980de Dogmus Kadinlar Için
Sagkalim Egrisi ve Tahmini Morbidite Egrisi
Click for larger picture
34
Yasliligin sonuçlarindan korunma için neler
yapilabilir?

• Günümüzde genetik olarak yaslanmayi durdurmak
  mümkün degildir. Yasam uzadikça görülüyor ki
  hastaliklar ve yetersizliklerle geçen süre de
  uzamaktadir.
• Hastaliklar ve yetersizlikler bilinen birincil
  korunma önlemleri ile olusmadan önlenmeye
  çalisilabilir.

35
Yaslilikta birincil korunma önlemleri

• Beslenmenin düzenlenmesi, sigara ve alkolden
  uzaklasma, spor yapma, kazalarin önlenmesi,
  zihinsel aktiviteyi artirma, sosyal aktivitelere
  devam etme, hormonlarin ve ilaçlarin dogru
  kullanilmasi.

36
Yaslilikta ikincil korunma önlemleri

• Ikincil korunma önlemleri ile hastaliklara ve
  yetersizliklere erken tani konulabilir.
• Erken tani tarama testleri ile konulur. GYA ve
  AGYA nin ölçülmesi yetersizliklerin saptanmasinda
  tarama testi olarak kullanilabilir.

37
Yaslilikta üçüncül korunma önlemleri (
Rehabilitasyon )

• Hastaliklari ve yetersizlikleri yaninda ekonomik,
  çevresel ve sosyal destegi de eksik olan yaslilar
  handikape yasli haline gelebilir.
• Üçüncül korunma handikape yaslilara verilebilecek
  fiziksel, sosyal, çevresel ve ekonomik her türlü
  destektir.

38
Kaynaklar

• Planification et organization des services de
  Gériatrie. OMS Série de Rapports Techniques 548,
  Géneve, 1982.
• Applications de lépidemiologie a létude du
  vieissement. OMS Séries de rapports techniques
  706, Genéve, 1984.
• Fillenbaum GG. The wellbeing of the elderly
  Approaches to multidimensional assessment.WHO
  No84, Genéve, 1984.
• La santé des personnes agées. OMS Séries de
  rapports techniques 779,Genéve,1989.

39

• Abrams WB, Berkow R. The Merck Manual of
  Geriatrics. MercCO. USA, 1990.
• T.C. 1990 Genel Nüfus Sayimi. Nüfusun Sosyal ve
  Ekonomik Nitelikleri. Basbakanlik Devlet
  Istatistik Enstitüsü, Ankara, 1994.
• T.C. Ölüm Istatistikleri Il ve Ilçe Merkezlerinde
  1991. Basbakanlik Devlet Istatistik Enstitüsü
  Matbaasi,Ankara, 1994.
• Barker W H. Prevention of disability in older
  persons. In Wallace RB, Doebbling BN ( Editor )
  Public Health Preventive Medicine,AppletonLange,
  USA, 1998.
• The state of the worlds children 2001, UNICEF.