EMBRIYOLOJIYE GIRIS ve GENEL EMBRIYOLOJI

1

• EMBRIYOLOJIYE GIRIS ve GENEL EMBRIYOLOJI
• PROF. DR. ALI OTLU

2

• EMBRIYOLOJI
• Canlilarin dogumdan önceki olusum ve gelisimini
  inceleyen bilim dalina embriyoloji adi verilir.
• Embriyoloji
• embryo (en içinde, breyn çimlenmek, büyümek) ve
  logos
• sözcüklerinin birlesmesinden türetilmis birlesik
  bir kelimedir.
• Genis anlamda embryo dogmamis memeli,
  yumurtadan çikmamis kanatli, bitki tohumlarinin
  içindeki germler için kullanilan bir deyimdir.
  Logos ise bilindigi gibi bilim anlamina
  gelmektedir.

3

• - Embriyoloji bilimininden ögrenilen bilgiler
  anatomi, histoloji, fizyoloji, patoloji ve dogum
  ve jinekoloji gibi birçok ders konularinin daha
  iyi anlasilmasini saglar.
• Örnegin Anatomide
• - ergindeki Meckel divertikülünün fötal hayattaki
  ductus omphaloentericusun kalintisi oldugu,
• - descendus testis olayindan dolayi testisin
  damar ve sinirlerinin lumbal bölgeden gelmesi,
• - sag ve sol a.subclavianin ters durusu (aorta
  kavsi arterlerinin embriyolojik gelisimi sonucu)
  ,

4

• Patolojide
• - dogustan foramen ovalenin açik olusu ( fötal
  kan dolasimiyla ilgili olarak),
• - dogmasal göbek fitigi (karin ön duvarinin
  noksan gelisimine bagli olarak)
• - ve dogumsal malformasyonlarin açiklanmasi ancak
  embriyolojik bilgilerle mümkün olabilmektedir.

5

• Embriyolojinin kisa tarihçesi
• - Insanoglu ilk çaglardan beri hem kendisinin
  hem de diger canlilarin nasil olustugu ve
  gelistigi konularina sürekli ilgi duymustur.
• Bir canlinin nasil gelistigini bilmeyen bir hekim
  hiç düsünülemez.
• Küçük bir çocuk dahi kendisinin ve kardesinin
  nereden geldigini merak eder, sorar.
• Seni bacadan attilar, leylek getirdi, çarsidan
  aldik gibi saskin ve anlamsiz yanitlar çocugu
  dahada içinden çikamayacagi sorulara bogar. Bu
  yönüyle embriyoloji, artik sadece hekimlerin
  degil tüm branslarin ögrenmesi ve bilmesi gereken
  bir bilim dali olmustur.

6

• Embriyoloji ile ilk ugrasanlar Grekler olmustur.
• M.Ö. 500 yillarinda Hipokrat tavuk yumurtalarini
  kuluçka sonuna kadar incelemis, civciv
  gelismesinin insaninkine benzeyebilecegini öne
  sürmüstür.
• Ondan bir asir sonra yasayan Aristo (M.Ö. 400)
  insan embryosunun erkegin semeni ile kadinin
  menstruasyon kaninin karismasindan olustugu gibi
  yanlis bir sey ileri sürsede , çok dogru
  gözlemlerde de bulunmustur.

7

• Aristo canlilari
• ovipar (yumurtadan çikan),
• vivipar (canli dogan) ve
• ovo-vivipar (yumurtadan çikan-canli dogan) olmak
  üzere üç gruba ayirmistir.
• Yine Aristo kalbin ve basin ilk önce gelistigini
  gözlemlemis ve meshur primium moviens ultimum
  moriens (ilk harekete geçen en son ölür) sözünü
  söylemistir.

8

• M.S. ,Ortaçag boyunca, embriyoloji konusunda
  çalisan bilim adamlari din adamlariyla bazen
  karsi karsiya bazen de yan yana olmuslardir.
• Kilisenin baskisiyla gözlemledikleri hemen her
  bulusu theoloji ile açiklamaya çalismislardir.
• M.S. 2. yüzyilda Galen fötusun gelismesi adli
  bir kitap yazmis, yavru keselerini (allantois,
  amnion, vitellus) ve plasenta gibi yapilari
  isimlerini belirtmeden tarif etmistir.

9

• Müslümanligin kutsal kitabi Kuran-i Kerimde
• insan oglunun erkek ve disi cinsiyet
  salgilarinin karisimindan meydana geldigi,
• yavrunun 40-42inci günlerde insana özgü biçim
  kazandigi ve
• üç karanlik örtü içinde gelistigi tarif
  edilmektedir.
• Kuran da bugünkü bilgilerimizi teyid eden daha
  bir çok ifadenin var oldugu bilinmektedir.

10

• Yeni Çagda, rönesans hareketiyle birlikte,
  embriyolojik çalismalar yogunlasmistir.
• Leonardo Da Vinci (1500-1600?) tavuk
  yumurtalarini incelemis, canlilarin bir
  yumurtadan çikabilecegini ileri sürmüs,
• Harvey (1651) geyiklerin,
• Graaf (1672) tavsanlarin uterusunda keseler
  görmüsler ve bunlari yanlis olarak yumurtanin
  homologu olarak ifade etmislerdir.

11

• Çünkü mikroskobun henüz morfolojik arastirmalarda
  kullanilmadigi o yillarda 150-200 mikron
  büyüklügünde olan yumurta hücresi çiplak gözle
  görülemezdi.
• Louis Van Hamm ((1677) semeni ve overi
  incelemis, semen içindeki hareketli organizmalari
  canlinin preforme sekli,, overdeki gelismis
  follikülü ise bunun gelisecegi besin deposu
  olarak tanimlamistir.

12

• Mikroskobun morfolojik incelemelerde kullanilmaya
  baslamasiyla (Doland, 1757, mikroskobun
  icadi1665 ) yapilan çalismalar daha da anlam
  kazanmaya baslamistir.
• Nihayet, Van Baer (1827) de gerçek yumurta
  hücresini tanimlayarak modern embriyolojinin
  babasi ünvanini almistir.

13

• Daha sonra, 1875de Oscar Hertwig spermium
  ve ovumun özel hücreler oldugunu ve döllenme
  olayini taninmlamistir.
• 1924de Hans Spemann embriyolojik gelisimin
  sirlarini çözen indüksiyon gücü nü tanimlamis
  ve 1935 de Nobel ödülünü almistir.
• Embriyoloji biliminin halen günümüzde açikliga
  kavusturulmayi bekleyen bir çok sirri mevcuttur.

14

• Hayat dedigimiz sihirli olay olgun erkek
  (spermatozoon) ve disi (ovum) esey hücrelerinin
  birlesmesi ile (zygot tesekkülü) baslar dogumla
  (natus) birlikte sartlarini degistirerek devam
  eder ve ölümle (mortus) son bulur.
• Iste hakiki anlamda hayat zigot tesekkülünden
  ölüme kadar devam eden bir canlilik evresidir.
  Hayatin doguma kadar olan ilk devresine prenatal
  devre, dogum ile ölüm arasindaki ikinci evresine
  de postnatal devre adi verilir. Bu taksimata göre
  embriyoloji prenatal devredeki canliyi inceleyen
  , arastiran bilim dalidir.

15

• Insan ve diger memelilerde prenatal devre uterus
  içinde devam eder.
• Prenatal devre canlinin gelisme kademelerindeki
  degisikliklere bagli olarak iki kisma ayrilir
• I. Embryonal safha,
• II. Fötal safha.

16

• Embryonal safha zigot tesekkülünden ilk organ
  taslaklarinin meydana gelisine kadar olan evreye
  denir, bu gelisme evresinde canliya da embryo adi
  varilir.
• Fötal safha organlarin tesekküle baslamasindan
  doguma kadar süren evreyi kapsar, bu evredeki
  canli ise fötus adini alir.
• - Insanda prenatal evre 38-40 hafta ( genellikle
  9 ay 10 gün) sürer. Yine insanda prenatal ve
  postnatal evreler kolay anlasilsin diye asagidaki
  gibi alt evrelere ayrilabilir

17
(No Transcript)
18

• EMBRIYOLOJI ILE ILGILI BAZI TANIMLAR
• Genez (genesis) Olusum, gelisme.
• Gametogenez Erkek ve disi esey hücrelerinin
  (gametlerin)gelismesi.
• Spermatogenez Olgun erkek esey hücresinin
  (spermatozoon) gelismesindeki tüm olaylar.
• Ovogenez Olgun disi esey hücresinin
  gelismesindeki tüm olaylar.
• Kopulasyon (coitus) Erkek ve disinin cinsel
  olarak birlesmesi.
• Fekondasyon Döllenme, olgun erkek ve disi germ
  hücrelerinin birlesmesi.
• Zigot Fekondasyon sonunda , spermatozoon ve
  ovumun birlesmesiyle olusan diploid kromozoma
  sahip embryonal hücre, embryo taslagi.
• Segmentasyon Zigotun mitozla bölünmesi.
• Blastomer Zigotun bölünmesiyle olusan ilk
  hücrelerden herbirine verilen ad.
• Morula Zigotun bölünmesiyle olusan 3. gündeki
  hücre kümesinden olusan canli taslagi.

19

• Blastokist Gelismenin 5-6. gününde uterusa
  ulasmis bulunan canli taslagi (1-2. hafta ).
• Implantasyon Blastokistin uterus mukozasina
  tutunmasi, gömülmesi.
• Gastrula Üç germ yapragida olusmus canli taslagi
  (3.hafta).
• Totipotent kök hücre (totitam, total,
  potentgüç, yetenek) Zigot ile blastokist
  asamasindan önceki (morula) canli taslaginin her
  bir hücresi (blastomer), tek basina bir canliyi
  yapabilecek yetenege sahip kök hücre.
• Pluripotent kök hücre ( pluris çogul, çok,
  potent güç,yetenek) Blastokistin iç hücre
  kitlesinden (nodus embriyonalis, embryoblast)
  elde edilen, yavru zarlari hariç canlinin diger
  kisimlarini yapabilecek yetenekteki kök hücre.
• Multipotent kök hücre (multi çok , potent güç,
  yetenek) Kordon kani, eriskin kemik iligi ve yag
  dokusundan elde edilen, sinirli sayida hücrelere
  dönüsebilme yetenegindeki kök hücre.
• Nörulasyon (nörula) Nöral plate, nöral oluk ve
  nöral tüpün olusmasi (4.hafta).

20

• Konseptus Embryo ile birlikte ekstraembryoner
  zarlari (amnion, corion, vitellus) birlikte ifade
  eden bir terimdir.
• Embriyo (embryon) 3-8. haftalar arasindaki canli
  taslagina verilen genel ad. Bu evrede tüm
  organlar olusmustur, fakat sadece dolasim
  fonksiyoneldir.
• Fötüs (fetus) 8. Haftadan itibaren (57. gün)
  doguma kadar geçen süredeki canliya verilen
  addir.
• Aborsiyon (düsük, çocuk düsürme) Uterus disinda
  yasamak için henüz yeterince hazir olmayan embryo
  veya fötusun dogmasidir (vücuttan atilmasidir).
• Trimester Klinisyenlerin gebelik süresinin
  üçer aylik dönemleri için kullandiklari
  terimdir. Dokuz aylik gebelik periyodunu 1.
  trimester, 2. trimester, 3. trimester diye
  ayirirlar. Gelisimin en kritik evresi, embriyonik
  ve erken fetal gelisimin olaylandigi ilk
  trimesterdir (ilk 12 hafta) .
• Prenatal period Dogmadan önceki dönem.
• Natus Dogum, dogmak.
• Postnatal period Dogumdan sonraki dönem.

21

• Neonatal Yeni dogmus ( ilk dört haftalik
  dönem).
• Bebeklik (infancy) Dogum ile birinci yil sonuna
  kadar olan dönem.
• Çocukluk (childhood) 2. yas ile 12-13. yas
  arasi dönem.
• Puberty (ergenlik, bülug)) Cinsel olgunluga
  giris dönemi. Kizlarda menstruasyon erkeklerde
  ejakülasyon olaylarinin baslamasi, sekonder
  cinsiyet özeliklerinin ortaya çikmasi dönemi.
• Adolescence (gençlik dönemi, genç
  kizlik,delikanlilik) Puberteden sonraki 3-6 yili
  ifade eder. Cinsel faaliyetlerin düzen kazanmasi,
  normallesmesi yillaridir.
• Erginlik (adulthood) 20-55(60) yillar arsi.
• Yas dönümü 50-60 yillar arasi.
• Yaslilik (senility) 60 yasin üzeri.
• Proliferasyon Embryonal hücrelerin mitozla
  çogalmasi.
• Hipertrofi Hücrelerin hacimce büyümesi.
• Metaplazi Farklanmis bir hücrenin, geriye dogru
  farklilasarak tekrar embriyonik özellik kazanmasi

22

• Migrasyon Embryonal hücrelerin bulunduklari
  yerden baska yere göçü.
• Epigenesis Üst güçlerin olusturmasi ( Epigenez
  teorisinin kurucusu Aristodur. M.S. 17.
  yüzyilda Hartsoecker (1694) insan spermiumunda
  gözledigini sandigi insan mini örnegine
  homonculus adini verdi. Epigenez kisaca, bu
  mini örnegin büyüyerek insani olusturacagi
  görüsüdür. Bu iddialarin bilimsel olmadigi
  sonradan anlasildi, sadece tarihsel önemi olan
  bir kavramdir).
• Morfogenez Embryonal hücrelerin belirli amaçlar
  dogrultusunda bir araya gelerek kabaca sekiller
  olusturmasi.
• Histogenez Üç embryo yapraginin katkisiyla yeni
  dokularin olusmasi.
• Ontogenez Zigottan itibaren eriskin organizmanin
  olusumuna kadar geçen devrede doku ve organlarin
  belirgin sekillerini almasi sürecidir.
• Organogenez Morfogenezhistogenezontogenez
  olaylarinin belirli bir düzen ve uyumluluk içinde
  ilerleyerek organ ve sistemlerin olusmasidir
  (ontogenez ve organogenez hemen hemen ayni anlama
  gelmektedir!!)
• Filogenez En basit canli türü ile en gelismis
  canli türleri arasindaki gelisme dinamizmini ve
  bunlarin birbirleriyle olan ilskilerini inceler.

23

• EMBRIYOLOJIK GELISIMIN TEMEL KURALLARI
• - Tek bir hücrenin (zigot) çogalip ve
  farklilasarak çok hücreli bir canliya
  dönüsmesini saglayan olaylari asagidaki sekilde
  açiklamak olasidir
• 1. Hücre çogalmasi Zigotun mitoz bölünme yoluyla
  gittikce artan sayida bölünerek hücre sayisinin
  artmasi.
• 2. Invaginasyon (invagination) Bu olayin
  gerçeklesebilmesi için çogalan hücreler üstte
  örtücü bir doku ve altta destekleyici bir doku
  seklinde farklilasirlar. Sonra üstteki örtücü
  dokuya ait hücreler alttaki destek dokusu içine
  tomurcuklanarak ürerler ve farkli yapilara
  dönüsürler.

24

• 3. Evaginasyon (evagination) Invaginasyonun
  tersi bir durumdur, yani alttaki destek doku
  üstteki örtücü doku içine dogru meme basi,
  tomurcuk, appendiks seklinde çikintilar yaparak
  gelisebilir ve yeni yapilarin gelismesine sebep
  olur.
• Invaginasyon ve evaginasyon olaylari ayni anda ve
  bir arada da gerçeklesebilir. Bu durumda iki olay
  sonunda olusan yeni yapilar birbirine eklenebilir
  veya birbirini ortadan kaldirabilir.

25

• 4. Indüksiyon (induction) Zigottan itibaren tüm
  embriyolojik olaylar sanki bir güç tarafindan
  denetleniyormus kanisini vermektedir.
• - Zigottan eriskine kadar olusan gelismeler tam
  bir kuram birligi içerisinde cereyan etmektedir.
  Bu nedenle birçok arastirmaci bu kumanda gücü
  aranmis ve 1924 yilinda Hans Spemann adli
  arastirmaci bu güce indüksiyon adini vermistir
  ( 1935 yilinda Nobel ödülü kazanmistir).

26

• Indüksiyon bir is için farklilasmis bir
  embriyolojik hücre toplulugunun yanindaki daha az
  farklilasmis bir embriyolojik hücre toplulugunu
  etkileyerek onu belirli bir yönde gelismeye
  zorlamasidir.
• Baska bir deyisle indüksiyon embriyolojik
  potense sahip hücrelerin birbirlerini etkileyerek
  yeni olusumlarin ortaya çikmasi sürecidir.
• Bütün embriyolojik olaylari hücre çogalmasi,
  invaginasyon, evaginasyon ve indüksiyon ile
  açiklamak mümkün olabilmektedir.
• -

27

• REPRODUCTION (ÜREME)
• - Bir canli türünün soyunu devam ettirmek
  amaciyla çogalmasina üreme (reproduction) adi
  verilir. Dogada bulunan canlilar dört farkli
  sekilde ürerler
• 1. Cinsiyetsiz (asexuel) üreme Tek hücreli
  canlilarda görülür. Çogalma basit bir hücre
  bölünmesi ( amitoz bölünme) seklinde gerçeklesir.
• 2. Tek cinsli (monosexuel) üreme Asagi sinif
  canlilarda görülür. Bunlarda erkek ve disi cins
  ayri ayri olmayip, tek vücutta olusmustur. Ayni
  vücutta olusan ayri cins hücreler disarda
  birleserek yeni bir canli meydana getirirler.
  Örnek bazi yer kurtlari .

28

• 3.Iki cinsli (bisexuel) üreme Insan ve diger
  memeliler gibi yüksek sinif canlilarda görülür.
• 4. Partenogenetik üreme Disi cins hücresinin
  pespese ugradigi bölünmeler sonucu ,
  fertilizasyon olmadan canlinin olusmasidir. Bazi
  böceklerde görülür. Arilar ise hem biseksüel
  hemde partenogenetik olarak ürerler.

29

• GAMETOGENEZ
• Insan ve diger memelilerde erkek ve disi cinsiyet
  hücreleri ayri cinslerde meydana gelir ve
  olgunlasirlar.
• Bu hücrelerin olgun sekillerini alincaya kadar
  geçirdikleri olaylarin tümü erkekte
  spermatogenezis diside ise ovogenezis adini alir.
  
• Her iki olay birlikte düsünüldügünde gametogenez
  (cinsiyet hücrelerinin olusumu ve gelisimi)
  olarak adlandirilir. Bu olaylar sirasinda,
  döllenmeyi meydana getirecek olan erkek ve disi
  germ hücrelerinin nukleus ve sitoplazmalarinda
  bir seri degisiklikler meydana gelir. Bu
  degisimlerin temel amaci söyle özetlenebilir

30

• 1. Somatik hücrelerdeki diploid (46) kromozom
  sayisinin habloid sayiya (23) indirilmesi,
  böylece türlere ait kromozom sayisinin kusaktan
  kusaga sabit kalmasinin saglanmasi.
• 2. Anne ve babadan gelen kromozomlarin gametlere
  rastgele dagilmasinin saglanmasi.
• 3. Crossing over evresindeki kromozomlar arasinda
  meydana gelen segment alis-verisi sayesinde anne
  ve babaya ait özelliklerin yeni nesillere
  aktarilmasinin saglanmasi.
• 4. Döllenmeyi gerçeklestirecek olan bu germ
  hücrelerine sekil, hacim çesitli nitelikler
  bakimindan bu ise en uygun özelliklerin
  kazandirilmasi.
•  

31
SPERMATOGENEZIS
Sekil 1) Erkek genital organlar
32

• Spermatogenezis erkeklerde testis (erbezi) adi
  verilen organda meydana gelir.
• Testisler apis arasinda, scrotum adi verilen
  deriden torba içinde yerlesik bir çift bezdir.
• Hem endokrin hemde ekzokrin salgi yapar.
• Endokrin olarak testosteron üretir.
• Ekzokrin salgisi ise olgun erkek esey hücresi
  olan spermatozoondur.

33

• Testisler baslangiçta böbreklerin yakininda, bel
  bölgesinde, prenatal 7. haftadan itibaren
  gelismeye baslar,
• daha sonra geliskindeki yerini almak üzere 7.
  Aydan itibaren scrotum içine dogru hareket eder.
• Bu olaya descendus testis adi verilir.
  Spermatogenesiz için bu olayin gerçeklesmesi
  zorunludur. Çünkü normal vücut isisi
  spermatogenezis için uygun degildir, scrotum
  içindekji isi ise vücut isisindan biraz daha (
  3-4 derece) düsüktür.

34

• Histoloji derslerinden bilinecegi gibi,
  testisler scrotumun altinda tunika vaginalis
  testis adi verilen çift yaprakli seröz bir zar
  ile ( peritonun parietal ve visceral yapraklari)
  sarilmistir.
• Bu seröz zarin visceral yapraginin altinda da
  tunika albuginea adi verilen kuvvetli fibröz bir
  bag doku kilif ( yaklasik 1 mm kalinlikta) ile
  sarilmistir.
• Tunika albugineanin derin kismi kan
  damarlarindan zengindir ve zona vasculosa adini
  alir.

35

• Tunika albuginea arka yüzde üçgen seklinde bir
  genisleme yaparak mediastinum testisi olusturur
  .
• Mediastinum testisten isinsal olarak ayrilan
  ince bag doku trabekülalari (septula testisler)
  testisi piramit seklinde küçük lobcuklara
  (lobuli testis) ayirir ( insanda lobcuklarin
  sayisi 200-300 arasinda degisir).
• Piramitlerin tepesi mediastinuma tabanlari ise
  disa dönüktür.

36

• Her lobcukta 1-4 adet, kivrimli seyreden, 30-70
  cm uzunlukta, 150-200 mikron çapinda , baslangiç
  kisimlari kör uçlar halinde olan kanalciklar
  vardir.
• Toplam uzunluklari insanda yaklasik 250 metreyi
  bulan bu kanalciklara tubuli seminiferi contorti
  adi verilir. Iste, OLGUN ERKEK ESEY HÜCRESI OLAN
  SPERMATOZOONLAR (SPERMIUMLAR) BU TÜPLER IÇINDE
  YAPILIRLAR.

37
(No Transcript)
38

• Bu tüplerin arasini dolduran ince bagdokusu ise
  genel bag doku unsurlarina ek olarak , bilhassa
  kapiller damarlarin çevresinde gruplar olusturmus
  endokrin salgi yapan hücreler de içerir.
• Bu hücrelere Leydig hücreleri adi verilir.
• Bunlar testosteron hormonu salgilarlar.
• Testosteron hormonu erkeklerde erkek eklenti
  bezlerinin gelismesini ve sekonder erkeklik
  karekterlerinin ortaya çikmasini saglar.

39

• Yukarida yapisini kisaca anlattigimiz testislerde
  erkek esey hücresinin gelismesindeki tüm asamalar
  spermatogenezis adini alir.
• Bu olaylar tubulus seminiferus kontortiler
  içinde meydana gelir. Bu seminiferöz tüplerin
  duvarinda, bülüg çagina kadar, bazal membran
  üzerine oturmus iki tip hücre bulunur
• Sertoli hücreleri,
• 2. Spermatogoniumlar ( germ hücreleri).

40

• Sertoli hücreleri
• daha az sayidadirlar,
• uzun piramit seklindedirler,
• tüp lumenine kadar uzayan püskülleri vardir.
• Olgun testiste bölünme göstermeyen, isi,
  radyasyon, toksik etkiler, enfeksiyon ve beslenme
  yetersizligi gibi etkenlere karsi oldukca
  dayanikli olan Sertoli hücrelerinin baslica
  görevleri sunlardir

41

• spermatogenik seri hücrelerinin deskteklenmesi,
  korunmasi ve beslenmesi,
• transport proteinleri salgilamak( androgen
  baglayici protein, retinol baglayici protein vs),
• metabolitler salgilamak (laktat, pürivat,
  östrojen),
• ekstrasellüler matriks komponentleri salgilamak (
  transformasyonu saglayan büyüme faktörü, insülin
  benzeri büyüme faktörü),
• regülasyon proteinleri salgilamak ( inhibin,
  aktivin, Müller kanalini inhibe eden hormon,
  sülfat glikoprotein),
• fagozitoz yapmak (spermatogenik seri hücreleri
  artiklarini ortadan kaldirir).
•  

42

• Spermatogoniumlar ise bulug çagindan itibaren
  baslayan bir seri olaylar geçirerek olgun esey
  hücreleri olan spermatozoonlari meydana
  getirirler.
• Bu olaylarin tümü spermatogenez adini alir.
  Spermatogenezis olayi üç asamada gerçeklesir
• Çogalma evresi,
• 2. Büyüme evresi,
• 3. Olgunlasma evresi.

43

• Çogalma evresinde
• spermatogoniumlar normal mitozla çogalarak
  sayilarini artirirlar.
• Çogalan hücrelerden bir kismi reserv hücre (Tip
  A) olarak kalirken
• diger bir kismi (Tip B) çogalmaya devam ederler
  ve belirli sayida çogalirlar.
• 2. Büyüme evresi Mitoz yoluyla bölünerek belirli
  sayiya ulasan hücreler çogalmalarini durdurarak ,
  büyüme evresine girerler.

44

• Büyüyen hücreler halen ana hücre gibi diploid
  (46) kromozom sayisina sahiptirler ve primer
  spermatosit ( spermatosit I) adini alirlar.
• 2. Olgunlasma evresinde ise primer spermatositler
  mayoz bölünme geçirerek birinci bölünme sonunda
  sekonder spermatositlere ( Spermatosit II) ve
  ikinci bölünme sonucunda spermatid adi verilen
  habloid kromozomlu (23) hücrelere dönüsürler.

45

• Spermatosit Ilerin geçirdigi bu olaya neticede
  kromozom sayisinin yariya inmesi ile sonuçlandigi
  için redüksiyon bölünmesi adi da verilir.
• Olgunlasma bölünmesi sonucunda 1 adet pirmer
  spermatositten 4 adet spermatid meydana gelir.
  Spermatidler artik bölünmezler, Sertoli
  hücrelerinin lumene dogru uzanmis bulunan
  püsküllerine gömülerek baskalasim (metamorfoz)
  geçirirler ve spermium veya spermatozoon adi
  verilen kuyruklu sperm hayvanciklarina
  dönüsürler.

46

• Spermatidlerin Sertoli hücrelerinden beslenerek
  geçirdikleri bu baskalasim evresine de
  spermiyohistogenezis adi verilir.
• Baskalasim asamasini bitiren spermatozoonlar
  tüpün lumenine düser, buradan disariya dogru (
  bosaltim kanallarina dogru) ittirilir.

47

• Tubulus seminiferus kontorti duvarinda meydana
  gelen bu spermatogenezis olayinin anlattigimiz
  gibi çogalma, büyüme, olgunlasma asamalari vardi.
  
• Bu evrelere spermiyohistogenezis i de eklersek 4
  evre olur.
• Insanlarda bu dört evrenin gerçeklesme süresinin
  yaklasik 64 gün oldugu hesaplanmistir. Her evre
  yaklasik 16 gün sürer.

48

• Spermatogenezis olayi bulug çagi ile baslar ve
  ileri yasalara kadar devam eder.
• Spermatogenezis olayi hipofiz bezi tarafindan
  salgilanan FSH hormonu tarafindan yönlendirilir.
• Yine ayni bez tarafindan salgilanan LH (
  erkeklerde ICSH) hormonu da testislerin bag
  dokusu içindeki Leydig hücrelerini sitimüle
  ederek, onlarin testosteron hormonu salgilamasini
  saglar. Bu hormonda bilindigi gibi sekonder
  erkeklik karekterlerinin olusmasini saglar.

49
(No Transcript)
50
1. bazal lamina 2. spermatogonia 3. spermatosit
I 4. spermatosit II 5. spermatid 6.
spermatozoon 7. sertoli hücresi 8. sertoli
hücreleri arasindaki siki baglanti (KAN/TESTIS
BARIYERI)
51

• OLGUN ERKEK ESEY HÜCRESI (SPERMATOZOON, SPERMIUM
  )
• Spermatozoon üç ana bölüm gösterir
• Bas,
• orta parça ve
• kuyruk.
• 1. Bas Oval sekillidir, ortalama 5 mikron
  çapindadir. Bas hemen hemen nukleustan ibarettir
  ve babaya ait homolog sayida kromozomu içerir.

52

• Ön yarimi Golgi aygitindan farklanan acrosome ile
  sarilmistir. Baslik görünümündeki bu örtüye galea
  capitis adi verilir.
• Burasi bol miktarda hyaluronidaz enzimi ve diger
  bazi enzimleri içerir.
• Bu enzimler fertilizizasyon sirasinda ovumun
  zona pellucida adi verilen dis zarinin
  yumusatilmasini saglar.

53

• 2. Orta parça Sitoplazma kalintisi, sentriol ve
  spiral sekilde düzenlenmis mitokondriyonlari
  kapsar. Boyun kismi ve birlestirici kisim olarak
  ayrilir.
• - Boyun kismi çok kisadir ve hareketlidir, tipki
  bir eklem gibi hareketli olup spermatozoona yön
  verir. Boyun kisminda bir çift sentriol bulunur.
  Buradan çikan eksen ipligi (axial filament)
  birlestirici kisimdan geçerek uzar ve kuyrugu
  sekillendirir.

54

• - Birlestirici kisimda eksen ipligi etrafinda ,
  sitoplazma artigi içinde spiral sekilde dizilmis
  mitokondriyonlar bulunur.
• 3. Kuyruk Esas ve son kisim olmak üzere iki
  kisim gösterir. Orta parçanin devami olan esas
  kisim (pars principalis) sitoplazmanin devami
  olan bir kilifla örtünmüstür.
• - Son kisim (pars terminalis) ise kilifsizdir ve
  sadece plazmalemma ile sarilidir. Kuyrugun esas
  yapisini çok hareketli olan axial filament
  olusturur.

55
(No Transcript)
56

• Spermatozoonun özellikleri
• - Insan spermatozoonu ortalama 50-60 mikron
  uzunluktadir ( mukayese için farede 190,
  kurbagada 100, horozda 170 mikron). Tüm uzunlugun
  yaklasik 1/6 sini bas ve boyun, 5/6 sini kuyruk
  olusturur.
• - Spermatozoonlarin disi vücudundaki yasama
  süresi 48-72 saattir. Disi vücüdundaki hizlari
  3-3.6 milimetre/dakikadir. Vaginaya
  bosaltildiktan sonra, döllenme yeri olan ampulla
  tuba uterinaya kadar olan yolu (yaklasik18-20
  cm) ortalama 1 saatte alir.

57

• Spermatozoonlar disi genital yollarda normalde
  var olan bir akintiya (saniyede 3-4 mikron
  hizinda) karsi hareket ederler.
• Spermatozoonlarin bu ters akintiya karsi
  ilerleyebilme özelliklerine () rheotaxis denir.

58

• Ayrica, spermatozoonlar disi genital organlarin
  mukozasi ve bilhassa ovum tarafindan salgilanan
  bazi kimyasal maddelere (gymnogamonlar) karsi da
  ilgi gösterirler ve onlara dogru hareket ederler.
  
• Bu yeteneklerinede () chemotaxis adi verilir.
  Chemotaxis döllenmeyi kolaylastiran
  etkenlerdendir. Ayrica () chemotaxis sayesinde
  spermatozoonlarin ostium abdominalisi asarak
  karin bosluguna düsmeleri de önlenir.

59

• Coitus (çiftlesme) esnasinda vaginaya bosaltilan,
  spermatozoonlarerkek eklenti bezlerinin
  salgilarini içeren siviya ejakulat semen
  sperma meni ersuyu gibi isimler verilir.
  Cinsel olgunluga erismis bir erkek bir defada
  normal olarak, ortalama 3-4 cc civarinda ejakulat
  çikarir. Bunun içinde normal saglikli erkekte
  200-300 milyon adet spermatozoon bulunur. Sik sik
  tekrarlanan coituslarda çikan ejakulat miktari
  ayni olsa bile içindeki spermatozoonlarin sayisi
  kademeli olarak azalma gösterir.

60

• 1 cc ejakulatta 50 milyon adet spermatozoon
  bulunmasi döllenme yetenegi siniridir.
• Ejakulatta bulunan spermatozoon sayisi baz
  alinarak yapilan diger degerlendirmeler söyledir
• Normospermi 1 cc ejakulatta 50-120 milyon
  spermatozoon bulunmasi,
• Hypospermi 20-40
  
•  

61

• Oligospermi I 10-20
  
• Oligospermi II 10
  milyondan az sayida bulunmasi,
• Kriptospermi 1
  
• Aspermatismus 0
  spermatozoon bulunmasi,
• Azospermi olgun
  spermatozoon bulunmamasi,
• Nekrospermi canli
  spermatozoonlarin bulunmamasi.
•  

62

• - Ejakulat içindeki spermatozonlarin sayisindan
  ayri olarak onlarin morfolojik durumlarida
  önemlidir. Normal bir erkekte bile 20 oraninda
  anormal görünümlü ( çift basli, basi kopmus,
  kuyruksuz vs) spermatozoonlara raslanir. Bunlarin
  çogunlugu fizyolojik varyasyonlardir. Kronik
  alkolizm, bazi kalitsal hastaliklar, bazi
  enfeksiyon hastaliklar, ruhi depresyonlar, kronik
  zehirlenmeler ve yetersiz beslenme durumlarinda
  anormal görünümlü spermatozoonlarin orani 60a
  kadar çikabilir.

63

• Ejakulat içindeki spermatozonlarin sayisi kadar,
  içindeki erkek eklenti bezlerinin salgilarinin
  miktari da önemlidir.
• Glandula vesiculosa tarafindan salgilanan fruktoz
  sekeri spermatozoonlarin hareketi için gerekli
  enerjiyi saglar.
• Prostat bezi tarafindan salgilanan asit fosfataz
  da kolin fosforik asitin parçalanmasini saglar.
• Glandula bulbo uretralisin müköz salgisi
  urethranin yaglanmasini saglar.

64

• Bunlardan baska sperma sivisi içinde erkek
  genital tüplerden ve eklenti bezleri
  epitellerinden kopup gelen
• hücrelere,
• prostat taslarina,
• bazen akyuvarlara,
• yag damlaciklarina,
• protein, amyloid ve pigment cisimciklerine de
  raslanir.

65

• Olgun spermatozoonlarda bulunan enzimlerden
  bazilari asit fosfataz, fibrogenaz, fibrolizin,
  nöraminidaz, aril sülfataz, akrosin ve
  hyalorinidaz enzimleridir.
• Bunlardan hyaluronidaz enzimi ejakulasyondan
  sonra spermaya geçer. Bu enzim ovum etrafinda
  bulunan corona radiata hücrelerinin arasindaki
  yapistirici maddeyi eriterek ovumun serbest
  kalmasini saglar. Oligospermili erkeklerde
  kisirlik nedenlerinden birisi bu enzimin azligi
  olabilir.

66

• Taze ejakulat
• jelatinöz kivamli,
• süt beyazliginda,
• özel kokulu ( haslanmis kestane kokusunda) ve
• hafif alkali (pH 7.9) reaksiyonlu bir sividir.
• Hava ile temas edince önce sulanir, 20-30 dakika
  sonra pihtilasip opak bir görünüm alir.
•  

67
OVOGENEZIS
68

• Olgun disi esey hücreleri diside ovaryum adi
  verilen organlarda yapilir.
• Insanda ovaryum pelvis boslugunda yerlesik, yassi
  oval biçimde, irice bir badem seklinde, sagda ve
  solda olmak üzere bir çift organdir.
• Ovaryumda testis gibi hem endokrin hem ekzokrin
  salgi yapan bir bezdir.
• Ekzokrin salgisi olgun disi esey hücresi olan
  ovumdur.
• Endokrin olarak ise östrojen ve progesteron
  hormonlarini üretir.
•  

69

• Ovaryum distan germinatif epitelyum adi verilen
  tek katli yassi/kübik (gençlerde kübik yaslilarda
  yassi) sekilli epitellerle ve onunda altinda
• tunica albuginea adi verilen fibröz bir bag
  dokusuyla sarilmistir.
• Ovaryumun dis kismi korteks iç kismi ise medulla
  adini alir. Korteks içerisinde ovogenezisin
  olaylandigi çesitli yapilar vardir. Bunlara genel
  olarak ovaryum follikülleri (gelisme kademelerine
  göre primordial, primer, sekonder ve olgun
  folliküller) adi verilir.

70
(No Transcript)
71

• Ovogenezisde de olaylar, genelde,
  spermatogenezisdeki gibi
• Çogalma,
• 2. Büyüme,
• 3. Olgunlasma olmak üzere üç asamada gerçeklesir
• Ancak bazi evrelerin sürekliliginde ve
  zamanlamasinda farkliliklar vardir.

72

• Çogalma evresi
• erkekte dogumdan önce baslayip tüm yasam boyu
  devam ettigi halde disilerde prenatal dönemde
  olur ve biter.
• Postnatal hayatta bir daha çogalma olayi
  görülmez.
• Prenatal dönemde ovaryumlarda, hemen tunika
  albuginea altinda yerlesms bulunan ovogonium adi
  verilen hücreler sürekli mitozla çogalirlar,
  prenatal 5-6. Aylarda her iki ovaryumdaki toplam
  sayilari yaklasik 7 milyona ulasir.

73

• Prenatal dönemin 6. Ayinda çogalma olayi son
  bulur ( bu evrenin spermatogenez ile farki
  Spermatogeneziste spermatogoniumlar normal
  mitozla bölündüklerinde Tip A ve Tip Byi
  olusturuyorlardi, Tip A reserv hücre (stem cell)
  olarak kalirken Tip Bler çogalmalarini
  sürdürüyorlardi.
• Ovogeneziste böyle bir durum olmadigina yani
  reserv hücre kalmadigina dikkat ediniz).

74

• Prenatal 6. Aydan itibaren çogalan hücrelerden
  (yaklasik 7 milyon adet) bazilari çok uzun
  sürecek olan büyüme ve olgunlasma evresine
  girerken digerleri dejenere olur ve ölürler.
• Yeni dogmus bir kiz çocugunda sayilari yaklasik 2
  milyon adet,
• puberte dönemine gelindiginde ise her iki
  ovaryumda toplam 400 bin adet kalmislardir ( bu
  sayilar bazi yazarlarca dogumda 700 bin,
  pubertede 40-50 bin olarak bildirilmektedir).

75

• Dejenere olup ölmeyen yani büyüme ve olgunlasma
  yönünde gelisme gösteren hücreler oosit I (primer
  oosit) adini alirlar,
• bunlar distan 3-5 adet tek katli yassi epitelle
  sarilmis olarak tunika albugineanin hemen
  altinda yerlesmislerdir ve primordial follikül
  adini alirlar.
• Primordial follikülün çapi 25-30 mikron, bu
  gelisme asamasinda oosit Iin çapi 20 mikron
  kadardir.

76
(No Transcript)
77

• Disi puberteye (bulug çagi) gelinceye kadar
  ovaryumundaki tüm folliküller primordial gelisme
  asamasindadir.
• Bunlarin içindeki oosit I , prenatal 6. Ayda
  olgunlasma evresine baslamis ve birinci mayotik
  bölünmenin profaz evresinde ( leptoten,zigoten,pak
  iten,diploten evrelerini hatirlayiniz!)

78

• es (homolog) kromozomlar arasindaki gen
  alis-verisi olaylari (Crossing over)
  gerçeklestikten sonra, bölünmenin diger
  evrelerine (metafaz, anafaz, telofaz) geçme
  islemi durdurulmus ve oosit I, baska bir deyisle
  primordial follikül uzun yillar sürecek bir
  dinlenme evresine girmistir.
• Ergenlik dönemine gelindiginde sayilari 400 bin
  civarindadir. Her ay primordial folliküllerden
  5-15 tanesi hormonlarin (baslica FSH) etkisiyle
  ileri gelisme asamasina geçer ve

79

• mayoz bölünmeyi dolayisiyla olgunlasmalarini
  tamamlarlar ( Bu durum gebelik periyodu hariç yas
  dönümüne kadar devam eder. Olayin baslangici
  menars bitisi ise menapoz adini alir).
• Hiç gebe kalmayan saglikli bir kadinin yilda en
  fazla 13 kez ovulasyon yapma sansi bulunduguna
  göre yaklasik 40 yil sürecek seksüel hayati
  boyunca 500 civarinda primordial follikülü
  gelisme sansi bulacaktir, digerleri ise yine
  dejenerasyona ugrayacaktir.

80

• Her siklusta belli sayida (5-15) primordial
  follikülün gelismesi söyle olur
• Tek katli yassi follikül epitelleri önce kübik ,
  sonra pirizmatik olur. Bu durumdaki folliküle
  tek katli primer follikül ( unilamimar primary
  follicle ) adi verilir.
• Folikül epitelleri mitozla çogalip çok katli
  olunca, çok katli primer follikül ( multilaminar
  primary follicle ) veya henüz antrum (follikül
  boslugu) sekillenmemis oldugundan preantral
  follikül adi verilir.

81
(No Transcript)
82

• Çok katli folikül epitelleri granüloza hücreleri
  adini alir.
• Bu gelisme evresinde, Oosit I gelisip 60-80
  mikronluk bir çapa ulastiginda oosit I ile ilk
  sira granüloza hücrelerince müstereken yapilan
  PAS , bir glikoprotein tabaka Oosit Ii
  çepeçevre sarar.
• Homojen,asellüler olan bu tabakaya zona pellucida
  adi verilir, Oositi koruyucu ve besleyici
  görevleri vardir ve varligini geç blastokist
  evresine kadar sürdürür.

83

• Çok katli primer follikül içinde bu gelismeler
  olurken, follikülü kusatan ovaryum stromasi da
  follikül etrafinda teka follikülü adi verilen bir
  kilif yapar.
• Follikül gelismesi ilerledikce bu kilif teka
  interna ve teka eksterna olarak ikiye ayrilir.

84

• Foliküle bitisik olan teka interna ig biçimli
  hüçrelerden ve kapillar damarlardan zengindir.
• Hücreler steroid sentezi yapan hücrelere özgü
  organellerden (agER, tubuler kristali
  mitokondrionlar, yag damlaciklari ) zengindir,
  androstenoidin hormonu sentezlerler, bu da
  granüloza hücrelerine geçer ve orada östrodiole
  dönüstürülür.
• Teka eksterna ise fibröz bag dokusu yapisindadir,
  kollagen demetler, düz kas hücreleri, stromal
  hücreler ve kan damarlari içerir.

85

• Primer folliküllerde gelisme ilerleyip
  folikülün çapi 200 mikron civarina, granüloza
  hücreleri kalinligi 6-12 siraya ulastiginda,
  granüloza hücreleri arasinda yer yer erimeler
  baslar ve antrum adi verilen bosluklar belirir.
• Bosluklarda granüloza hücrelerinden salgilanan
  bir follikül sivisi (likör folliküli baslica
  östrojen olmak üzere progesteron, androgenler
  gibi steroid hormonlar, FSH, LH, inhibin,
  aktivin, follikülostatin, OMI gibi steroid yapida
  olmayan hormonlar ve çesitli glikozaminoglikanlar
  içerir) birikir.

86

• Ilk antrum sekillendikten sonra folikülün adi
  artik sekonder folliküldür ( ya da antral
  follikül, veziküler follikül gibi adlar verilir).

87

• Gelisme ilerledikce antrumlar birlesir ve tek bir
  bosluga ( cavum follikülü ) dönüsür.
• Oosit I 120-150 mikronluk çapa ulasinca büyümesi
  artik durur.
• Kendisini saran zona pellusida ve birkaç sira
  granüloza hücresi ile ( prizmatik olan ilk
  siranin adi corona radiatadir) follikül
  bosluguna dogru sarkmistir. Buraya yumurta
  tepecigi (cumulus oophorus) adi verilir.

88

• Bu sekilde gelisme gösteren sekonder
  folliküllerden birkaç tanesi ileri gelisme
  göstererek olgun folliküle ( Graaf follikülü)
  dönüsür.
• Bunlardan da normalde sadece bir tanesi
  ovulasyona ugrayacaktir.
• Diger folliküller ise bu asamada atreziye
  ugrayarak atretik folliküllere dönüsürler.

89
(No Transcript)
90
(No Transcript)
91

• Olgun folliküllerin çapi 2-2.5 cm ye ulasir,
  oosit I çapi ise degismez (120-150 mikron).
  Antrum iyice genislemis, granüloza hücreleri
  incelmis, oosit Iin corona radiata hücreleri ile
  sarili olarak follikül bosluguna dogru yaptigi
  çikinti cumulus oophorusu (yumurta tepecigi)
  sekillendirmistir.
• Bu dönemde granüloza hücrelerinin oosite komsu
  olanlarina kumulus hücreleri, follikül duvarini
  döseyenlerine de mural granüloza hücreleri adi
  verilir.

92

• Oosit salgiladigi maddelerle mural hücrelerin
  farklanmasini baskilayip kumulus hücrelerinin
  gelismesini ilerleterek kendi mikroçevresini
  kontrolda tutar.
• Ovulasyondan hemen önce izlenen bu folliküle
  preovulatuvar follikül de denir.
• Olgun folliküller ovaryum yüzeyine dogru çikinti
  yaparlar.

93

• Graaf follikülünde oosit I 120-150 mikron çapa,
  çekirdegi 25 mikron çapina ulasmistir.
• Bunun eksentrik konumlu nukleusuna vesikula
  germinativa,
• koyu boyanan iri nukleolus'una da makula
  germinativa adi verilir.

94

• Graaf follikülleri iyice büyüyerek 2.5 cm 'lik
  bir çapa ulastiklarinda ovaryum yüzeyine dogru
  çikinti yaparlar(stigma).
• Simdi ovulasyon olayi baslayacaktir.
• Ovulasyondan az önce oosit I , birinci mayotik
  bölünmesini tamamlar, böylece Oosit II ve I.
  kutup hücresi meydana gelir.
• Oosit II hemen ikinci mayoz bölünmesine baslar ve
  metafaz evresinde kalir.

95

• Oosit II etrafindaki corona radiata ve birkaç
  sira follikül epiteli ile sarili olarak follikül
  duvarindan kopmus, follikül boslugu içinde
  serbest vaziyette durmaktadir.
• Genelde gelisen folliküllerden sadece bir tanesi
  ovulasyona ugrar.
• Olgun follikülün baskisi sonucu stigma bölgesi
  iskemiye ugrar, buradaki dokunun zayiflamasi
  sonucu yirtilma olur.

96

• Folikül sivisinin artisindan dolayi bu noktaya
  yapilan iç basnç da , zayiflamis olan bu noktanin
  yirtilmasina sebep olur.
• Bu sirada hipofizden salgilanan LH hormonu da
  ovulasyonu hazirlayan etkenlerdendir.

97

• - Ovulasyon sonucu follikül yirtilir, oosit II
  kendisini saran corona radiata hücreleriyle
  birlikte tuba uterinaya atilir. Disari atilan
  Oosit II tuba uterinada spermatozoon ile
  karsilasirsa, spermatozoon oosit II' ye girerse
  ikinci mayotik bölünme de tamamlanir ve olgun
  disi esey hücresi ovum ile II. kutup hücresi
  olusur. Ovum ile spermiyum birleserek zigot'u
  olusturur. Spermatozoon ortamda yoksa Oosit II
  ,II. mayotik bölünmeyi tamamlamaz, dejenere olur
  menstruasyon ile disari atilir.

98

• Corpus luteum (sari cisim)
• - Ovulasyondan sonra yirtilan Graaf follikülü
  artigi hemen dejenere olmaz, geçici bir iç salgi
  bezine dönüsür. Bu olaylar söyle gelisir
• - Folikül yirtilmasiyla birlikte follikül sivisi
  da bosalir, kandaki östrojen düzeyinde düsme
  olur,
• - Bu anda hipofizden salgilanan LH ve LTH
  hormonlari etkisiyle yapisal degisiklikler baslar,

99

• - Teka eksternadaki düz kas tellerinin
  kontraksiyonu ile büzüsen follikül boslugu içine
  yirtilan kan damarlarindan kan dolar, yeni
  damarlar filizlenir.
• - Membrana granüloza (mural hücreler) hücreleri
  büzüsmeden dolayi gerginligini kaybeder, kivrimli
  bir yapi kazanir, irilesirler , steroid hormon
  salgilayan hücrelere özgü organellerle
  donatilirlar ve granüloza lutein hücreleri adini
  alirlar. Relaksin, progesteron hormonlari
  salgilarlar ayrica teka kutein hücrelerinden
  gelen androjenleri östrojene çevirirler.

100

• - Buna paralel olarak teka interna hücreleri de
  teka lutein hücrelerine dönüsürler, bunlar
  granüloza lutein hücreleri arasina kama gibi
  sokulurlar, bunlarda steroid hormon salgilayan
  hücre organellerince zenginlesirler. Östrojen,
  androjenler, progesteron salgilarlar.
• - Bu hücreler arasinda bol kapiller damarlar
  filizlenir.
• - Böylece bir endokrin bez yapisina kavusan
  follikül artigi corpus luteum adini alir ve
  progesteron hormonu salgilar.

101

• - Corpus luteum tarafindan salgilanan progesteron
  hormonu hipofizin FSH salgilamasini durdurur
  böylece ovaryum korteksinde yeni primer
  folliküllerin gelismesini önler. Ayrica muhtemel
  bir gebelik için hazirlanmis olan uterus
  mukozasinin kanli, kabarik durumunu muhafaza
  etmesini saglar ve uterus kaslarinin kontraksiyon
  yapmasini da önleyerek (relaksin hormonu
  vasitasiyla) implantasyona imkan saglar, ayni
  sekilde gebeligin devamliligini temin eder.

102
(No Transcript)
103

• - Böylece ovaryum korteksinde stroma içinde
  yerlesik bulunan yapilari inceledik. Ovaryumda
  her 28 günde bir tekrarlanan benzeri
  degisiklikler over siklusu olarak adlanir. Bu
  siklus hipofiz ve hipotalamus hormonlarinin
  kontrolu altindadir.
• - Siklusun birinci evresi 14 gün sürer. Bu
  süreçte primer folliküllerden Graaf follikülleri
  gelistiginden FOLLIKÜLER EVRE, ya da teka interna
  ve granüloza hücrelerinden östrojen hormonu
  salgilandigindan ÖSTROJENIK EVRE denir.

104

• Ovulasyon 14. gün gerçeklesir. Siklusun ikinci
  evresi 14-28. günleri kapsar.
• Bu dönemde korpus luteum gelistiginden LUTEAL
  EVRE, ya da CL progesteron salgiladigindan
  PROGESTERON EVRESI adi verilir.

105

• Bu büyüme ve olgunlasma sirasinda gerçeklesen
  olaylari özetle iki baslik altinda toplamak
  mümkündür
• Birincisi, spermatogeneziste oldugu gibi ,
  çekirdekte meydana gelen degisimler yani sonuçta
  habloid kromozom sayisina ulasmaktir. Bilindigi
  gibi bu amaca mayoz bölünme sayesinde ulasilir.

106

• Spermatogeneziste mayotik bölünmeler bülüg
  çagindan itibaren baslar ve mayozun olaylanmasi
  hemen pespese cereyan eder.
• Disilerde ise , yukardada açiklandigi gibi, durum
  farklidir, mayozun olaylanmasi sirasinda iki uzun
  dinlenme periyodu vardir, bunlardan birincisi çok
  uzundur 40-50 yil sürebilir. Söyleki

107

• - daha prenatal dönemde çogalma dönemi bittikten
  sonra hücreler (artik bunlara oogonium yerine
  oosit I adi verilir) birinci mayotik bölünmenin
  profaz evresine girer, homolog kromozomlar
  arasinda gen alis-verisi olur ve bölünme birinci
  profazin diploten evresine girildiginde durur,
  böylece uzun bir istirahat dönemi baslar. Bu
  istirahat süresince, primordial follikülü saran
  tek katli yassi epitellerin ( follikül epiteli
  adi verilir) salgiladigi bir madde olan OMI (
  oocyt maturation inhibitor) oosit I in
  olgunlasmasini baskilar.

108

• - Iste bu durumdaki bazi oosit Iler bülug
• çagindan itibaren, herhangi bir siklik periyodda
  , kaldigi yerden bölünmeye ve gelismesine devam
  etme sansi yakalayabilecektir. Bazilari için ise
  bu sans hiç olmayacaktir. Ikincisi ise
  çekirdekte habloid kromozom sayisinin elde
  edilmesi için gerekli olaylar meydana gelirken,
  sitoplazmada vitellus (lecithus) adi verilen
  maddelerin sentezlenip depolanmasini kapsar. Bu
  is dogaldirki sadece ileri gelisme yönünde
  sitimüle edilmis olan oosit Ilerde
  gerçeklesecektir.
•  

109

• OLGUN DISI ESEY HÜCRESI (OVUM)
• - Patlayan Graaf folikülünden disari atilan
  hücre insanlarda oosit II dir. Bu olgun bir hücre
  dir, habloid sayida kromozomlari vardir ancak
  herbir kromozom bir çift kromatid halindedir.
  Oosit II yumurta yolunda spermatozoon tarafindan
  döllendigi taktirde ikinci mayotik bölünmede
  tamamlanacak ve gerçek anlamda habloid olan ovum
  ve II. Kutup hücresi (polosit II) olusacaktir.

110

• Disi germ hücresi ister oosit II isterse ovum
  halinde olsun , insan vücudundaki en büyük
  hücredir.
• Yaklasik 120-160 mikron çapindadir.
• Çekirdegi de 20-30 mikron çapinda olup habloid
  sayida kromozom tasir.
• Çekirdek eksentrik konumludur. Çekirdegine
  vesicula germinativa, iyi belirgin olan
  çekirdekcigine macula germinativa adi verilir.

111

• Sitoplazmasina ovoplazma adi verilir.
• Sitoplazmasinda zigotun beslenmesine yetecek
  bütün besin maddelerine sahiptir. Bu maddeye
  vitellus (lecithus, deutoplasma) adi verilir.
• Organel olarak sentriyol bulunmaz, bu nedenle
  hareketsiz bir hücredir. Endoplazmik retikulum,
  Golgi ve mitokondriyonlardan zengindir.

112

• - Distan 3-5 mikron kalinliginda , glikoprotein
  yapida saydam bir membranla sarilidir,
• buna zona pellucida veya membrana pellucida adi
  verilir. Zona pellucidanin disindaki tek katli
  prizmatik radier dizilimli hücre tabakasina
  corona radiata adi verilir.
• - Her siklus sonunda insanda normalde 1 adet ovum
  meydana gelir. Fallop tüpüne atilan oosit II
  orada 24-48 saat canli kalir, daha sonra ,
  döllenmezse, dejenere olur ölür.

113
(No Transcript)
114

• OVULASYON
• Her siklus döneminde gelismeye baslayan 12-20
  adet folikülden , siklus sonuna dogru normalde
  sadece bir tanesi ileri gelisme gösterir,
• buna Graaf folikülü adi verilir. Cavum folikülü
  içindeki sivi gittikçe artar, folikül 1.5-2 cm
  lik çapa ulasir, ovaryum disina dogru çikinti
  yapar,
• bu çikintiya stigma adi verilir.

115

• Içten gelen ve gittikce artan basinç sonucu
  stigma bölgesindeki kapillar damarlar kapanir,
• bu bölge kansiz kalir, iyi beslenemez ve nihayet
  yirtilir.
• Bu yirtilmanin gerçeklesmesinde hipofizden
  salgilanan LH (luteinizasyon hormonu), teka
  kilifindaki hücrelerin ve granüloza hücrelerinin
  salgiladigi proteolitik fermentlerin ve daha
  birçok diger faktörlerinde rolü vardir.

116

• - Iste bu yirtilma sonucu oosit IInin (bu sirada
  oositI ikinci olgunlasma bölünmesini tamamlamis
  ve oosit II ve polosit I i meydana getirmistir)
  disari atilmasina ovulasyon (yumurtlama) adi
  verilir.
• - Ovulasyondan az önce oosit II etrafindaki
  corona radiata epitelleri ve birkaç sira folikül
  epiteli ile sarili olarak folikül duvarindan
  kopmus, folikül sivisi içinde yüzer vaziyette
  bulunmaktadir.

117

• Ovulasyon sonucu Graaf folikülü yirtilinca Oosit
  II tuba uterinaya atilir.
• Sonunda ovulasyon meydana gelen sikluslara
  ovulatuar siklus adi verilir.
• Eger siklik degisiklikler olmus fakat neticede
  ovulasyon gerçeklesmemis ise anovulatuar siklus
  adini alir ( bu tip siklusta süphesiz gebelik söz
  konusu degildir).

118

• Tuba uterinadaki oosit II spermatozoon ile
  bulusursa, spermatozoon oosit II nin içine
  girerse oosit II ikinci olgunluk bölünmesini de
  tamamlar ve ovuma dönüsür.
• Eger spermatozoon ortamda yoksa oosit II ikinci
  olgunluk bölünmesini tamamlamaz, dejenere olur ve
  mensturuasyon ile disari atilir.

119

• Korpus luteumun akibeti
• - Korpus luteum ovulasyondan sonraki birkaç gün
  içinde süratle gelisir, çapi 1.5 cm olur. Bundan
  sonraki gelismeler döllenme olup olmadigina göre
  söyle olur
• Eger döllenme olmamissa CL mensturuasyon dan
  birkaç gün önce gerilemeye baslar, küçülür.

120

• - Buna mentruasyon korpus luteumu, corpus luteum
  mentruasyonis, corpus luteum spuriyum, corpus
  luteum periodikum gibi isimler verilir.
• - Bu da zamanla beyazimsi bir nedbe dokusuna
  (korpus albikans) dönüsür, birkaç siklus soonunda
  izi de kaybolur gider.

121

• 2. Ovulasyon döllenmeyle, yani bir gebelikle
  sonuçlanmissa
• CL gelismesini gebeligin 6. Ayina kadar devam
  ettirir.
• Buna gebelik korpus luteumu, corpus luteum
  graviditatis, corpus luteum pregnancy, corpus
  luteum verum gibi adlar verilir.
• Gebelik Clu 6. Aydan itibaren küçülmeye baslar,
  çünkü görevini plasenta üstlenir.

122

• Gebelik korpus luteumu da neticede corpus
  albikansa dönüsür ancak bunun izi hiçbir zaman
  kaybolmaz,
• ovaryum yüzeyinde mercimek büyüklügünde bir izi
  tüm yasam boyunca kalir. Adli vakalarda bunlarin
  sayisina bakilarak kaç kez dogum yaptigi hakkinda
  fikir yürütülebilir.

123

• - Disilerde puberteden menopoza kadar her ay bir
  oosit atildigina göre yaklasik 30-35 yil süren
  genital siklusta toplam ovulasyona ugrayan oosit
  sayisi 400 ü asmaz . Geri kalanlari ise
  gelismenin herhangi bir evresinde dejenere olup
  kaybolurlar. Bu olaya folikül atrezisi adi
  verilir. Folikül atrezisi dogumdan önce baslar,
  dogumdan sonra hizlanarak artar. Böylece her
  normal ovaryumda degisik sayida dejenere folikül
  bulunur. Atretik foliküllerin yerindede neticede
  bir nedbe dokusu görülür.

124

• GENITAL SIKLUS
• - Hayatin postnatal dönemi çocukluk, pubertas,
  erginlik, yas dönümü ihtiyarlik bölümlerine
  ayrilabilir.
• Çocukluk döneminde erkek ve disilerde genital
  organlar anatomik olarak gelismelerine karsin
  fonksiyonel degildirler.
• Bu dönemde erkek ve kiz çocuklar her yönden
  birbirine büyük yakinlik gösterir.

125

• Pubertas döneminde genital organlar fonksiyonel
  olduklarindan her iki cinsde de kendini,
  farkliligini tanima olaylari baslar.
• Erkeklerde sesin kalinlasmasi, penisin ereksiyon
  haline geçmesi, ejakülasyon ,
• kizlarda menstruasyonun baslamasi (menars),
  gögüslerin gelismesi, pelvisin genislemesi, diz
  ekleminin hafifce içe dogru bükülmesi (genus
  valgus) olaylari baslar.

126

• Ayrica her iki cinsde de özel bölgelerin
  killanmasi, erkekte sakal ve biyiklarin çikmasi
  ve birçok...
• Bulug çagi veya adolosence (genç kizlik,
  delikanlilik dönemi) denen bu dönem , kisilere
  göre degismek üzere 4-6 yil sürer.

127

• - Cinsel olgunluk dönemi kadin ve erkekte farkli
  sekilde seyreder
• - Erkekler ilk ejakülasyondan itibaren kesintisiz
  olarak seksuel faaliyetlere devam ederler. Yas
  dönümü olaylari fazla fark edilmez. Andropoz adi
  verilen bu dönemde cinsel aktivite,
  spermatogenezis olaylarinin hizindaki düsüse
  paralel olarak biraz düsüs gösterse bile hiçbir
  zaman son bulmaz, ileri yaslara kadar devam eder.

128

• Kadinlarda ise cinsel erginlik dönemi ritmik bir
  gelisim gösterir. Gebelik dönemleri hariç 28
  günlük periodlar halinde yas dönümüne kadar devam
  eder.
• Kadinlarda yas dönümü üreme faaliyetlerinin son
  bulmaya basladigi dönemdir. Önce menstruasyon
  düzensizlesir, sikligi ve miktari azalir ve
  tamamen biter.
• Bu olaya menopoz adi verilir. Bundan sonra artik
  kadinda yeni bir canli meydana getirme gücü
  ortadan kalkmistir.

129

• - Ileri yaslarda her iki cinsde de genital
  organlarda bir küçülme, sekonder cinsel
  karekterlerde bir silinme, gerileme gözlenir. Her
  iki cinste de çocukluk dönemindekine benzer bir
  dönüsüm gözlenmektedir. Yalniz fizyolojik
  seksuel faaliyetle psisik seksuel istegi (libido)
  birbirine karistirmamak gerekir. Menopoza girmis
  bir kadinda son bulan sadece üreme
  faaliyetleridir. Psisik seksuel istek devam eder,
  hatta bazi kadinlarda daha da artmasi söz
  konusudur. Ayni durum andropoz sonrasi erkekler
  içinde geçerlidir.

130

• - Iste puberteye erismis bir disinin ovaryum ve
  uterusunda , hipofiz bezinin kontrolu altinda ,
  ritmik periodlar halinde menopoz dönemine kadar
  süren degisimlerin tümü genital siklus veya
  seksuel siklus adini alir.
• - Ovaryumda meydana gelen degisimler ovogenezis
  ve ovulasyonla ilgili olup ovarial siklus adini
  alir.
• - Buna paralel olarak uterusta meydana gelen
  degisimler ise uterinal siklus adini alir.

131

• Ovaryumda meydana gelen degisimleri (ovogenezis
  ve ovulasyon) inceledik.
• Simdi ovaryumdaki olaylara paralel olarak
  uterusta meydana gelen degisimleri
  inceleyecegiz.
• Uterusta meydana gelen degisimler ovaryumdaki
  gelismelere paralel sekildedir. Söyleki

132

• Önce ovaryumda, hipofizden salgilanan FSH
  etkisiyle gelisen folliküller ÖSTROJEN hormonu
  salgilarlar, bu hormon kan yoluyla uterusa gelir
  ve uterus mukozasinda bazi degisimler baslatir.
  Baslica degisim emdometriyumdaki bag dokusu
  miktarinin, kapilar damarlarin ve uterus
  bezlerinin ( gll.uterinalar) artisidir.
• Bezlerdeki artis bag dokusu artisindan daha fazla
  oldugu için bezler testere agzi seklinde
  kivrintili seyrederler.

133

• - Daha sonra Graaf folikülü patlayinca enkazinda
  sekillenen korpus luteumdan PROGESTERON hormonu
  salgilanir, bu da kan yoluyla uterusa gelerek
  uterus mukazasinin kanli, kabarik durumunu
  muhafazasinin yaninda, bezlerin iyice
  büyümelerini ve salgi yapmalarini, bagdokudaki
  yüzeyel fibroblastlarin yuvarlaklasip irileserek
  sitoplazmalarinda lipid, glikojen depo etmelerini
  (bu durumda decidua hücreleri adini alirlar),
  kapillarlarin çogalmasini saglarlar. Bu dönemde
  uterus mukoazasinin kalinligi normalden 5-6 kat
  daha artmistir.

134

• Bütün bunlar gebelige hazirliktir.
• Eger ovariyal siklus sonunda tuba uterinaya
  atilan ovum döllenirse, gelisecek blastokistin
  implantasyonunu saglayip ona doguma kadar ev
  sahipligi yapacak kanli, kabarik, kus tüyü
  yumusakliginda ultra bir yatak hazirlanmaktadir.

135

• Döllenme gerçeklesmedigi taktirde bütün bu
  hazirliklar son bulacaktir.
• Dölenme olmazsa korpus luteum gelismesini devam
  ettiremiyecek, küçülecek, buna bagli olarak
  progesteron salgisi azalacagindan uterus kanli ve
  kabarik durumunu devam ettiremiyecektir ve
  sonuçta uterus mukozasinin yüzeyel kismi (pars
  fonksiyonalis) bir kanama ile birlikte disari
  atilir. Bu olay söyle olur

136

• -Insanlarda uterus endometriyumunun pars bazalis
  ve pars fonksiyonalis olmak üzere iki kismi
  vardir. CL küçülüp progesteron salgisi durunca ,
  ilk önce pars bazalis ile pars fonksiyonalis
  sinirindaki spiral arterlerde bir kasilma
  görülür.
• -Bunun sonucu olarak üstteki pars fonksiyonalis
  kansiz kalir beslenemez ve yavas yavas nekrozlar
  baslar.

137

• -Bir süre sonra spiral arterlerdeki kasilma
  kalkar ve kan tekrar ani olarak spiral arterleri
  doldurur, ancak bu arterlerin duvari nekroze
  oldugundan bu ani kan akimina dayanamaz ve
  yirtilir, kan endometrium epiteli altinda
  toplanir.
• -Ayni zamanda, daha önce progesteron tarafindan
  etkileri frenlenmis bulunan proteolitik enzimler,
  üzerlerindeki progesteron etkisi kalktigindan
  aktif hale geçerek uterus epitelinin ve pars
  fonksiyonalisin harap olmasini saglarlar.

138

• -Sonuçta kanepitelbag doku karisimi uterus
  bosluguna dökülür ve vagina yoluyla disariya
  atilir.
• - Bu olaya menstruasyon ( adet kanamasi) adi
  verilir.
• Menstruasyon genital siklusun son günü olur.
  Disari çikan kana menstruel kan (adet kani)
  denir, arteriyel ve venöz kanin bir karisimidir.
  Içine mukoza parçalarida karismis oldugundan
  biraz kahverengindedir, diger bir özelligi de
  pihtilasmamasidir.

139

• Kan pihtilasmasini saglayan bazi proteinler,
  burada serbest kalan proteolitik enzimler
  tarafindan parçalandigindan menstrüel kan
  pihtilasmaz.
• Yaklasik 50-60 cc olan bu kan vagina yoluyla 3-4
  gün içinde disariya bosalir. Olayin 3-4 gün
  sürmesinin nedeni, kasilmis olan spiral
  arterlerdeki açilmanin her tarafta birden meydana
  gelmeyip, yavas bir tempoda bölge bölge
  açilmasidir.

140

• Insanlarda genital siklus genellikle 28 _ 2
  günde bir tekrarlanir.
• Bu sürenin ilk 4 günü menstruasyon, sonraki 10
  günü post-menstruasyon ve müteakip 14 günü
  pre-menstruasyon dönemlerine aittir.
• Ovulasyon genital siklusun ,genellikle, tam
  ortasinda, 14. Gün gerçeklesir.

141

• Her genital siklus sonunda atilan pars
  fonksiyonalis kismi alttaki zona bazalis
  tarafindan yeniden sekillendirilir.
• Menstruasyondan hemen sonra baslayan bu döneme
  regeneration ve proliferation fazi denir. Bu
  dönemde östrojen hormonu etkilidir. Ovulasyondan
  sonra gelisen CL un salgiladigi porgesteron
  hormonu ise ikinci yarida, bilhassa uterus
  bezlerinin salgilari üzerine etkilidir.

142
(No Transcript)
143

• Hipofiz bezi tarafindan salgilanan ve genital
  siklusu yönlendiren hormonlar ve islevleri
• - FSH (follikül sitimülan hormon, gonadotropin I,
  gametogen hormon, prolan A) Ovaryumdaki
  foliküllerin gelismesini saglar. Erkekte
  spermatogenezisi baslatir, Sertoli hücrelerinin
  normal fonksiyon yapmalarini saglar.
• - LH (luteinizasyon hormonu, gonadotropin II,
  prolan B, erkeklerde ICSH) FSH etkisiyle gelisen
  foliküllerin östrojen salgilamasini saglar, FSH
  ile birlikte ovulasyonun olmasini saglar.

144

• - Patlayan folikülün yerinde korpus luteum
  gelismesini saglar. Erkeklerde Leydig
  hücrelerinin testosteron salgilamasini s