Filosofie

1

• Filosofie Religiositeit

Reflecties op religie in een post-moderne wereld
Welkom!
http//filosofiereligiositeit.wordpress.com/
2
geschiedenis van het subject

• MIDDELEEUWEN
• Platonische scheiding tussen schijnwereld
  (zintuiglijk waarneembare werkelijkheid), en de
  ware werkelijkheid van de ideeën, universele
  begrippen, en God
• Aristotelische invloed directere connectie
  tussen natuurlijke werkelijkheid en de
  ideeënwereld dingen kregen een immanente vorm
  streven (entelechie)
• RENAISSANCE / VROEG-MODERNE TIJD
• dualisme subject staat tegenover object
• empirie rationalisme vormen de basis voor de
  wetenschap
• subject centraal ik denk dus ik ben bewustzijn
  vrij en onsterfelijk
• statisch wereldbeeld de waarheid natuurwet
  één oneindig onveranderlijk
• object materie gehoorzaamt blind mechanische
  natuurwetten
• Angel-Saksische filosofie is meer pragmatisch
  empirisch meten weten
• Germaanse filosofie meer rationalistisch welke
  kennis is absoluut zeker?

3
Immanuel Kant (1724-1804) transcendentaal
idealisme

• In Kritik der reinen Vernunft (1781) onderscheidt
  Kant
• fenomenale werkelijkheid de werkelijkheid
  zoals die zich aan ons voordoet
• - via aanschouwingsvormen (conceptueel kader,
  ken-vorm, interpretatie-mal)
• - in het bewustzijn a-priori aanwezige
  structuren die waarneming mogelijk maken
• - wij kunnen alleen dingen kennen zoals het
  verstand ze modelleert
• noumenale werkelijkheid dingen zoals ze op
  zichzelf bestaan Ding-an-sich
• - het Ding-an-sich is niet kenbaar, want
  kenbaarheid impliceert modellering, vormgeving
• - het enige dat we ervan hebben is een
  rationeel idee (veronderstelling)
• kritiek vanuit het Idealisme
• het Ding-an-sich is slechts een aanname, een
  veronderstelling, geen bewijs
• er bestaat geen Ding-an-sich, geen noumenale
  wereld achter de fenomenale
• de werkelijkheid bestaat niet op zichzelf, maar
  altijd in relatie tot een bepaalde ervaring
• geloof in Ding-an-sich dogmatisme er is
  alleen maar het subjectieve / ideële
• Fichte het IK stelt zichzelf ( absoluut),
  ZIJN "het er-zijn van het IK"
• niet vanuit methodologische twijfel, maar vanuit
  Romantische zelfverzekerdheid

4
Verlichting Romantiek (18e - 19e eeuw)

• Verlichting rationaliteit, maatschappij-kritiek
  emancipatie van het individu
• kritiek op irrationaliteit, geïnstitutionaliseer
  d geloof, ongelegitimeerde macht, etc
• Kant "Verlichting is het uittreden van de mens
  uit
• zijn door eigen schuld veroorzaakte
  onmondigheid"
• verlichting is ook voorlichting gericht op
  praktische kennis kennis is macht
• optimistisch geloof in de mens en maakbaarheid
  van de samenleving
• Romantiek het goede ligt in het gevoel en de
  menselijke natuur besloten
• Rousseau De samenleving moet niet gebaseerd
  zijn op historisch gegroeide, door de status quo
  gelegitimeerde machtsverhoudingen, maar op een
  vrijwillig sociaal contract tussen vrije, gelijke
  en redelijke subjecten. Eraan ten grondslag moet
  de algemene wil (volonté générale) van het
  soevereine volk liggen. Deze algemene wil is niet
  de democratische uitkomst van de som individuele
  belangen (volonté de tous), maar de
  gemeenschappelijke wil van het collectief
• Vrijheid, gelijkheid en broederschap - leus
  van de Franse Revolutie (1789-1799)

5
Duits Idealisme (eind 18e - begin 19e eeuw)

• Duitse Romantiek, Sturm und Drang, inspireert de
  filosofie tot het Idealisme
• Hegel "zonder passie is nog nooit iets in de
  wereld bereikt"
• Idealisme verwerpt de statische, a-historische,
  ken-theorethische benadering van Kant
• subject object zijn niet statisch gescheiden,
  maar in een ontwikkelingsproces
• objectief idealisme geestelijke grondstructuur
  van en in de natuur (Schelling)
• subjectief idealisme door interactie van het IK
  met de wereld ontstaat dynamiek (Fichte)
• absoluut idealisme de historische ontwikkeling
  van de geest tot bewustzijn (Hegel)
• subject / object-dichotomie wordt aangevuld met
  een dynamisch beginsel de dialectiek
• dialectiek redeneervorm die d.m.v.
  tegenstellingen tot hoger inzicht wil komen
  (logica)
• stelling (these) - tegenwerping (antithese) -
  aangescherpte stelling (synthese)
• in het Idealisme is de dialectiek
  metafysisch/ontologisch heeft betrekking op het
  ZIJN
• these - antithese - synthese geïntroduceerd
  door Kant, uitgewerkt door Fichte
• Hegel gebruikt abstract - negatief - concreet

6
Georg Friedrich Wilhelm Hegel (1770-1831)

• Hegels doel is de filosofie tot voltooiing te
  brengen, tot ware wetenschap te maken
• de filosofie moet alle tegenstellingen opheffen
  om de absolute totaliteit te bereiken
• het absolute (geheel) verklaart het specifieke,
  elk onderdeel reflecteert het geheel
• identiteit van denken en zijn de werkelijkheid
  redelijk, en wat redelijk is werkelijk
• subject object, begrip werkelijkheid, denken
  zijn, veronderstellen elkaar
• het (Hegels) systeem de totaliteit van de
  werkelijkheid zowel substantie als subject
• Hegel zou in de middeleeuwse universalia-strijd
  de kant van de realisten kiezen
• DIALECTIEK
• Wissenshaft der Logik (1812-1816) structuur van
  de werkelijkheid dialectisch (logica)
• identiteit van identiteit en niet-identiteit is
  een universeel principe
• elk fenomeen kent een triadische ontwikkeling
• - An-sich abstract (these)
• - Anderssein negatief (anti-these)
• - An-und-für-sich concreet (synthese)

7
Hegel dialectiek, geest, werkelijkheid natuur

• Hegels werkelijkheidsbegrip is niet statisch
  (zijn), maar dynamisch (worden)
• contradictie is de bron van alle leven en
  beweging (vgl. Herakleitos panta rhei )
• - meest elementaire begrip is onbepaald ZIJN
  abstract (these)
• - dat impliceert tevens een niet-ZIJN
  (anders-zijn) negatief (anti-these)
• - contradictie resulteert in een WORDEN
  concreet (synthese)
• ontwikkeling van al het bestaande is de
  ontwikkeling van de redelijkheid van de Geest
• - begrip / geest oneindig
• - realiteit / natuur eindig
• - absolute idee waarlijk oneindig
• wezenlijk voor de totale werkelijkheid is het
  begrip ervan, dat er zelf deel van uitmaakt
• absolute idee eenheid van begrip realiteit,
  and-und-für-sich, tot zichzelf gekomen zijn
• de natuur is niet louter object, maar ook
  subject
• natuur is de objectivering (verwerkelijking,
  uiterlijke manifestatie) van de geest
• God is immanent in de natuur aanwezig om zich
  van daaruit als geest te ontwikkelen
• natuur vooral cyclisch gedetermineerd
  cultuur vooruitgang gericht op vrijheid

8
Hegel individuele geest als sociaal fenomeen

• 1807 Phänomenologie des Geistes
• bewustzijn komt voort uit een dynamische geest
  in een dialectisch proces verschijnen van de
  geest is doorlopend proces van ontplooiing,
  objectivering, verwerkelijking
• de geest kent 3 niveaus van ontplooiing, die
  zich gelijktijdig voltrekken
• 1 individueel (psychisch-persoonlijk), 2
  sociaal-maatschappelijk, 3 absoluut (God)
• het civilisatieproces is de geschiedenis van de
  onbewuste individuele geest
• (oermens, kind), die zich ontwikkelt tot de
  absolute geest (God)
• om een bepaald IK te worden (individu te
  worden), moet het begrenst (beperkt) worden
• zelf-bewustzijn is afhankelijk van weerstand
  door iets dat geen deel uitmaakt van het IK
• de ontdekking van de begrenstheid maakt het IK
  mogelijk (leerproces, trial error)
• wederzijdse erkenning van rationele individuen
  is voorwaarde voor het IK als individu
• een IK kan alleen ontstaan te midden van anderen
  die niet-IK (maar jij of jullie) zijn
• vrijheid verantwoordelijkheid zijn 2 kanten
  van de medaille van het begrenst zijn
• het zelfbewuste subject, IK, is dus een
  sociaal-maatschappelijk fenomeen

9
Hegel vrijheid meester-slaaf dialectiek

• meester-slaaf analogie ontwikkeling van het
  kind? primitieve samenleving? republiek?
• een IK ziet een ander IK en ziet dit als
  bedreiging zijn macht kan ingeperkt worden
• daarmee het IK zichzelf verloren, is het van
  zichzelf vervreemd geraakt het ziet de
• ander niet als anders, maar als een zelfde IK
  buiten zichzelf (geen reflexie, geen respect)
• ze confronteren elkaar en willen de ander
  controleren, overheersen, hun wil opleggen
• de één heeft meer angst voor de dood dan de
  ander onderwerping meester - slaaf
• meester autoriteit zonder verantwoording
  slaaf verantwoording zonder autoriteit
• wederzijdse erkenning van de meester/slaaf-relati
  e leidt tot hun beider zelfbewustzijn
• enerzijds gaat de slaaf inzien dat hij niet
  vervreemd is van zijn arbeid wordt zelfbewust
• anderzijds gaat de meester inzien dat hij
  afhankelijk (slaaf) is van de slaaf
• oplossing van de contradictie is als slaaf
  meester erkennen dat ze afhankelijk zijn
• vrijheid voor beiden uitbannen van
  asymmetrische machtsverhoudingen
• wanneer autoriteit verantwoordelijkheid
  samengaan zelfbewustzijn autonomie
• het hele verhaal van historische/dialectische
  stadia geldt ook voor de absolute Geest
• zodoende komt pas in mens maatschappij God tot
  zelfbewustzijn (God historisch)

10
Hegel zelfrealisering objectieve geest

• alles is een historisch-dialectisch proces
  staat, recht, kunst, religie, filosofie
• fenomenologie van de geest hoe het bewustzijn
  verschijnt op het wereldtoneel
• alle culturen en religies zijn fasen in de
  trapsgewijze ontwikkeling van de geest
• Zeitgeist de geest in een bepaald stadium van
  zijn ontwikkeling (cultuur, mentaliteit)
• uiteindelijk vinden we de waarde van elke fase
  terug op een hoger plan (zelf-bewustzijn)
• alles ontwikkelt zich zo, dat het op zijn
  beginpunt terugkeert op een hoger niveau
• - subjectieve geest
• - objectiveert zich in recht, moraal,
  zedelijkheid ( objectieve geest)
• - komt tot zichzelf in kunst, religie,
  filosofie ( absolute geest)
• innerlijke vrijheid moet verwerkelijkt worden in
  maatschappelijke instellingen
• de objectieve geest (bijv. het recht, in 1e
  instantie buiten tegenover de vrije mens)
• zedelijkheid verzoening (synthese) van de
  uitwendige rechtsorde innerlijke moraliteit
• de morele maatschappelijke orde
  universalisering van zelfbewustzijn (vrijheid)
• dialectiek van zelf-determinatie is inherent aan
  de structuur van vrijheid,
• het ultieme kenmerk van de geest

11
Hegel vrijheid, noodzakelijkheid collectief

• verwerkelijking van de geest in de samenleving
  vereist een toenemende individualiteit,
• die begint met de realisering door het
  zelfbewustzijn van de waarheid van zelf-zekerheid
• en uitmondt in de vorm van een gedeeld
  gemeenschappelijk leven in een geïntegreerde
• gemeenschap van liefde redelijkheid,
  gebaseerd op verwerkelijking van menswording
• uiteindelijk is de totaliteit van alles voor
  zichzelf inzichtelijk geworden, door een
• subject dat deze totaliteit begrijpt, zichzelf
  hierin herkent, en daarmee vrij is geworden
• 19e eeuw opkomst van de moderne natiestaat
  (Napoleon 1799-1815)
• natie (volk, nationalisme) subjectieve geest
  staat objectieve geest
• natiestaat burger zelfbewustzijn, vrijheid
  soevereiniteit (absolute verwerkelijking)
• God de geobjectiveerde geest als uiting van de
  bewuste en vrije collectieve identiteit
• Hegels systeem is dus een filosofie van de
  vrijheid, autonomie, soevereiniteit
• de geschiedenis is het voortschrijdende
  bewustzijn van de vrijheid
• vrijheid niet in termen van vrij zijn van
  bepaling, maar als noodzakelijkheid (vgl.Spinoza)
• zelfbewustzijn het individuele overstijgen,
  als sociaal wezen deel zijn van het collectief
• geest zijn is leven binnen een gemeenschap, dat
  geldt ook voor God

12
Hegel geloof, verlossing, verzoening, vrijheid

• Hegel ziet God als een evoluerende, zichzelf
  realiserende geest
• 1 zichzelf verwerkelijkend, 2 zichzelf
  bewust-wordend
• de openbaring is voortschrijdende bewustwording
  van God door die van de mens
• Hegel was tegen een positieve en autoritaire
  godsdienst, en voor een redelijke
• d.w.z. monotheïstisch, egalitair,
  verinnerlijkt, geestelijk, bevrijd van
  zintuiglijkheid
• het protestantisme (m.n. Luther) is de kroon op
  geschiedenis van de religiositeit
• door Jezus is de relatie tussen mens (subject)
  het goddelijke (absolute geest) hersteld
• Jezus' dood is een daad van verzoening
  (synthese, opheffing van vervreemding)
• de dood van Jezus heeft binnen God zelf
  plaatsgevonden (als offer)
• door de persoonlijke verlossing die het geloof
  biedt kan de gelovige zich identificeren
• met de gemeenschap waarin de geest van God
  oneindig leven heeft
• God sterft opdat de mens God wordt, en binnen
  kan gaan in het rijk van de vrijheid
• geen onsterfelijkheid van de ziel, alleen in het
  voorleven in de gemeenschap
• Jezus was mens, maar een rolmodel, omdat hij
  deelnam aan de absolute geest
• de wederopstanding staat symbool voor het
  voortleven van het Woord van God

13

• Filosofie Religiositeit

Reflecties op religie in een post-moderne wereld
tot volgende week
http//filosofiereligiositeit.wordpress.com/