Merkezi Sinir Sistemi

1
Merkezi Sinir Sistemi

• Dr. Alpaslan GÖKÇIMEN
• Adnan Menderes Üniversitesi Tip Fakültesi
  Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dali

2
MSS

• Yapisinda, iki farkli kisim bulunur. Bunlar,
  substantia (cevher) grisea (gri) ve substantia
  alba (beyaz) dir. Boyanmamis beyin, beyincik ve
  omurilik kesitlerindeki renk farkindan dolayi, bu
  sekilde isimlendirilmislerdir. Gri ve beyaz
  cevher arasindaki bazi farklar

3
MSS

• Sinir dokusu elemanlari olan nöronlar, gliya
  hücreleri ve lifler, sinir sisteminin degisik
  kisimlarinda birbirlerinden farkli düzenlenmelere
  sahiptir. Dolayisiyla, MSS organlarinin yapisi
  ayri ayri ele alinacaktir.

4
Gri Cevher Beyaz Cevher
Beyinde ve beyincikte dista, omurilikte ise içtedir (korteks) Beyinde ve beyincikte içte, omurilikte ise distadir (medulla)
Gri renktedir Beyaz renktedir
Parankim yapisindadir Lifsi yapidadir
Miyelinsiz lifler çoktur Miyelinli lifler çoktur
Nöron () Nöron (-)
Nörogliya () Nörogliya ()
Kapiller () Kapiller ()
Lenfatik kapiller (-) Lenfatik kapiller (-)
5
MSS

• Gri cevher, beyin ve beyincikte dis kisimda yer
  alir. Dolayisiyla, korteks (kabuk) diye de
  adlandirilir. Beyin ve beyincikte iç kisimda yer
  alan beyaz cevhere ise, medulla (öz) adi verilir.
  Omurilikte, gri cevher beyin ve beyincigin tam
  aksine organin iç kisminda, beyaz cevher ise dis
  kisminda bulunmaktadir. Bunun için, omurilikteki
  gri cevhere korteks, beyaz cevhere ise medulla
  diyemeyiz. Gri cevher, parankimli bir yapiya
  sahiptir. Beyaz cevherin yapisi ise fibrözdür.
  Gri cevherde, miyelinsiz lifler çogunluktadir ve
  az da olsa miyelinli lifler vardir. Beyaz
  cevherde ise, bunun tam tersi söz konusudur ve
  miyelinli lifler çogunluktadir. Bu farktan
  dolayi, MSSdeki miyelinli lifler luxol fast
  blue veya Weigert ile boyandiklari zaman, beyaz
  cevher makroskopik olarak dahi iyi ayirt edilir.
  Beyaz cevherdeki miyelinli lifler luxol fast
  mavisi ile mavi yesil, Weigert boyasiyla da
  siyah renkte boyanir.

6
MSS

• Sinir hücrelerinin gövdesi, yalnizca gri cevherde
  bulunur. Beyindeki ve beyincikteki beyaz
  cevherde, adacik seklinde olan ve çekirdek denen
  nöron topluluklari vardir. Nörogliyalar farkli
  çesitte olsalar bile, her iki cevherde de
  bulunurlar. Özellikle gri cevher, kapiller
  yönünden daha zengindir. MSSdeki gri ve beyaz
  cevherde, lenf damarlari ve lenfatik kapiller
  bulunmaz.

7
Merkezi Sinir Sisteminin Zarlari

• Bu sistemde yer alan organlar, zar, kemik ve BOS
  tarafindan korunur. Zarlar, temelde
  fibroblastlardan ve kollajen lif demetlerinden
  olusur. Distan içe dogru, üç adet zar bulunur

8
Dura mater (saglam anne)
9
Zarlar

• Dista yer alan dura mater, bu zarlarin en
  saglamidir. Ayni zamanda, paki meninks (kalin
  zar) olarak da adlandirilir. Beynin disinda,
  kafatasinin periosteumu ile devam eder ve
  epidural bir araliga sahip degildir. Omirilikte
  ise, omurganin periosteumundan epidural boslukla
  ayrilir. Bu aralikta gevsek bag dokusu, yag
  dokusu ve ven pleksuslari vardir. Araknoid ve pia
  mater birbirine bitisiktir ve buna, leptomeninks
  (ince zar) adi verilir (Resim 9.12). Dura
  materde, kan damarlari ve sinüsler bulunur. Bu
  sinüslerden en iyi bilineni, süperiyor sagittal
  sinüstür. Sinüslerin iç yüzleri, endotelle
  döselidir. Ancak, bunlarin çevresinde venlerde
  oldugu gibi bir kas tabakasi yoktur ve sanki,
  dura mater dokusunun içerisinde oyulmus gibi
  görülürler. Üst sagittal sinüs, diger sinüslerle
  birlesir ve internal juguler vene açilir. Dura
  mater, içte araknoid ile devam etmez. Duranin
  altinda, çok dar bir aralik tarif edilmistir.
  Burada interstisyel sivi bulunmasina ragmen, BOS
  bulunmaz. Dura materin bosluga bakan yüzü,
  fibroblastlarca aralikli olarak dösenmistir.

10
Araknoid (örümcek agi)

• Araknoid üst tarafta dura materle, alt taraftaysa
  pia materle temastadir. Aradaki mesafe,
  trabeküllerle doludur (Resim 9.13). Disa bakan
  hücre zari, duranin altindaki araligi çevirir.
  Bu tabakada, çok sayida fibroblast vardir. Bu
  hücreler, oluklu baglantilarla birbirlerine
  baglanmistir. Hücre zarinin hemen altinda yer
  alan trabeküller, üst kisimla pia materin
  arasinda örümcek agina benzer bir görünüme
  (araknoides) yol açar. Trabeküller,
  fibroblastlarin ince sitoplazmik uzantilarindan
  ve bunlara destek olan kollajen lif demetlerinden
  meydana gelir.
• Fibroblastlar, desmozomlarla birbirlerine
  baglanmistir. Fibroblast uzantilari nin arasi,
  BOS sivisiyla doludur. Bu sivi, merkezi sinir
  sistemi organlarini fiziki darbelere karsi korur.

11
Pia mater (zayif anne)

• En içte yer alan pia mater, MSSnin bütün girinti
  ve çikintilarini çevirir. Yapisinda tek veya
  birkaç sirali fibroblast bulunur. Fibroblastlarin
  arasinda, kollajen lifler vardir. Fibroblastlarin
  beyin dokusuna bakan yüzünde, ince bir bazal
  lamina uzanir. Bunun da iç kisminda, protoplazmik
  astrositlerin fil ayaklarini andiran
  uzantilarinin sonlandigi subpiyal ayaklar
  bulunur. Pia mater, isik mikroskobunda beyin
  dokusunun en disinda yer alan ve sanki tek katli
  yassi epitel gibi görünen koyu bir tabaka olarak
  farkedilir. Pia mater, beyin dokusuna giren
  damarlarin etrafini da kismen çevirir. Ayrica, bu
  zarda bol miktarda sinir lifleri de bulunur. Ince
  yapidaki sinir demetleri, kismen kan damarlariyla
  birlikte seyreder.

12
(No Transcript)
13
Beyin Omurilik Sivisi (BOS)

• Beyin ventrikülleri ve omurilik sentral (merkezi)
  kanali, beyin omurilik sivisiyla doludur. BOS
  ile dolu bosluklarin bazi yerleri, genisleyerek
  ventrikül adini almistir. Ventrikül duvarinda yer
  alan koroid pleksus, BOS sentezler.

14
Koroid Pleksus

• Lateral (yan) ventriküllerin içi ile üçüncü ve
  dördüncü ventriküllerin tavanindan bosluga dogru
  uzanir (Resim 9.14). Bu yapi, üçüncü ve
  dördüncü ventriküllerin tavanindan, araknoidin
  bag dokusu elemanlarindan, pia mater tabakasindan
  ve en içte yer alan ependim hücrelerinden meydana
  gelir. Ependim hücreleri bol damarlidir,
  kapiller yönünden zengindir ve bag dokusunu
  çeviren tek katli kübik epitel seklinde tavandan
  ventrikül bosluguna dogru ve BOS içine uzanir.
  Ventrikül duvarini çeviren ependim hücreleri,
  apikalde silyalari bulunan ve daha çok koruma
  epiteli özelliginde olan koroid pleksustaki salgi
  hücrelerine dönüsür. Bol damarli bag dokusu ile
  bunun yüzeyini döseyen epitel dokusunun hepsine
  birden, koroid pleksus adi verilir. Koroid
  pleksusu döseyen hücreler, hacim olarak büyük ve
  yuvarlak çekirdeklidir ve kübiktir.

15
BOS

• BOS salgisi yapan ependim hücrelerinin bosluga
  bakan yüzlerinde, bol miktarda bülböz (bas
  kisimlari toplu igne gibi olan) mikrovilluslar
  vardir. Ayrica, bu hücrelerin yan yüzlerinde
  apikal baglanti birimlerinin yani sira, yan ve
  bazal yüzlerinde de katlantilar bulunur.

16
(No Transcript)
17
Beyin-Omirilik Sivisinin Dolasimi

• Lateral ventriküllerden baslayan dolasim, üçüncü
  ve dördüncü ventriküllerle devam eder. Ortada
  Magendie ve iki yanda da Luschka delikleri ile
  ayrilip, subaraknoid bosluga ve subaraknoid
  bölgeden de araknoid villuslari ile üst sagittal
  sinüse geçer. Üst sagittal sinüs ise, diger
  sinüslerle birlesir ve internal juguler ven
  olarak devam eder. Böylece, BOS venöz sisteme
  geçmis olur. Belirtilen yollarda meydana
  gelebilecek herhangi bir tikaniklik, lateral
  ventriküllerin genislemesine yol açar. Bu duruma,
  hidrosefali denir.

18
BOS

• BOS subaraknoidal boslugu doldurdugu için, bütün
  merkezi sinir sistemi organlari adeta bir sivi
  yastigi içinde yüzmekte ve böylece, hem disaridan
  gelecek mekanik etkilere ve hem de yer çekimi
  etkisine karsi korunmaktadir. Disaridaki agirligi
  yaklasik 1500 gr olan beyin, BOSun içinde sadece
  50 gr kadar gelmektedir. Bu durum, beynin
  korunmasi için çok önemlidir. Diger bir özellik,
  sivilarin mevcut basinci katilarin aksine bir
  noktaya degil de, her tarafa esit olarak
  dagitmasidir. Örnegin, beyin dokusuna gelen 100
  kglik bir darbe, BOS araciligiyla beynin her
  tarafina esit olarak dagitilmaktadir. Ayni darbe
  genis bir yüzeye dagildigi için, buradaki zarar
  en aza indirgenmis olur.

19
MSS Damarlari

• MSSye gelen arterlerin dallari, pia araknoid
  zar içerisinde serbestçe anastomoz yapar.
  Buralardan ayrilan dallar, beyin ve omurilige dik
  açilar yaparak dahil olur ve sinir dokusunun daha
  derin kisimlarina giderek, burada kapillerlere
  ayrilir. Kapiller agi, gri cevherde ve özellikle
  de beyin korteksinde daha fazladir. Beyindeki ve
  omurilikteki arterler arasinda anastomoz
  bulunmadigi için, bu damarlarda meydana gelen
  tikanmalar, damarin besledigi bölgede büyük
  hasarlanmalara (iskemiye ve enfarkta) yol açar.

20
MSS Damarlari

• Beyindeki ve omurilikteki sinir dokusunun venöz
  kan damarlari, diger organlarin aksine arterlere
  eslik etmez. MSSde, lenfatik damar ve kilcal
  bulunmaz. MSSye gelen ve giden damarlar,
  subaraknoid bosluktan geçerken pia mater
  tarafindan gevsek bir sekilde çevrilir. Biraz
  daha büyük olan damarlar, sinir dokusuna girerken
  pia materin ince tabakasiyla sarilir. Beyin
  dokusuna giren damarlarla pia mater arasinda
  kalan perivasküler bölge, subaraknoid saha ile
  devam eder.

21
Kan Beyin Bariyeri (Engeli)

• MSSdeki kapillerler (kilcal damarlar), bir
  bazal membranla çevrili yassi endotel
  hücrelerinden meydana gelir. Endotel ince,
  devamli ve penceresiz (non fenestereli) dir.
  Endotel hücrelerinin arasinda siki baglanti
  vardir ve en dista yer alan ince bir bazal
  membran, endoteli kusatir. Nadiren, kapillerin
  dis kisminda perisit adi verilen hücreler
  görülür. Astrositlerin bu bölgeye uzanan
  perivasküler ayaklari, devamli bir tabaka halinde
  görülür. MSSnin pencereli olmayan kapilleri,
  vücudun diger bölgelerinde yer alan
  benzerlerinden daha az geçirgendir. Beyne kanla
  tasinan herhangi bir madde, beyin dokusuna
  dogrudan geçemez. Bu seçici fizyolojik engel, kan
  beyin engeli olarak adlandirilir

22
BOS Engelinin Bulunmadigi Yerler

• Bu engelde, endotel hücrelerinin penceresiz tipte
  olmalarinin ve siki baglantilarla birbirlerine
  baglanmalarinin önemli rolü vardir. Koroid
  pleksusta, area postremada ve hipofizdeki mediyan
  kabartida, pencereli tipte kapiller bulunur.

23
(No Transcript)
24
Klinik Kan Beyin Bariyerinin Tedavi
Yaklasimindaki Önemi

• Kan beyin bariyerinin seçici yapisi, bazi
  ilaçlarin ve nörotransmiter maddelerin kandan
  MSSye geçmesini engeller. Mesela, vücuda
  mannitol verilmesi siki baglantilari etkileme
  yoluyla kilcal geçirgenligi artirir ve böylece,
  bazi ilaçlarin beyin dokusuna geçmesine imkan
  saglar. Diger bazi ilaçlar ise, MSSdeki endotel
  hücre yüzeyinde yer alan transferrin
  reseptörlerine tutunan antikorlar vasitasiyla
  verilebilir.

25
Kan Beyin Omurilik Sivisi (BOS) Bariyeri
(Engeli)

• Merkezi sinir sisteminde, kan-beyin engelinin
  yani sira baska bir kan BOS engeli daha tarif
  edilmistir. Kan BOS engelinde bulunan yapilar,
  su sekilde siralanabilir
• Koroid pleksusun kapiller endoteli
• Kapillerin bazal membrani
• BOS salgilayan epitelin bazal laminasi
• Epitel hücreleri
• Bu engelin meydana gelmesinde,
  özellikle epitel hücrelerinin yan yüzlerinde
  bulunan siki baglantilarin önemli bir rolü oldugu
  kabul edilmektedir.

26
Merkezi Sinir Sisteminin Histolojisi

• Sinir dokusu elemanlari olan nöronlar, gliya
  hücreleri ve lifler, sinir sisteminin degisik
  kisimlarinda birbirlerinden farkli düzenlenmelere
  sahiptir. Dolayisiyla, MSS organlarinin yapisi
  ayri ayri ele alinacaktir.

27
Beyin (Serebrum)

• Beyin hemisferler (yarim küreler), beyin sapi ve
  beyincik olmak üzere üç kisimdan olusur. Korteks,
  telensefalonun ve beyincigin en yüzeyel
  parçasidir ve gri cevher olarak tanimlanir.
  Korteksin altinda, medulla olarak adlandirilan ve
  çok miktarda sinir lifi içeren bölüm yer alir.
  Medullaya, beyaz cevher adi da verilir. Beyaz
  cevherin telensefalondaki kisminda bazal
  gangliyonlar, beyincikteki kismindaysa iç
  çekirdekler diye bilinen nöron topluluklari
  mevcuttur. Diensefalon da, mezensefalonda, ponsta
  ve medulla oblangatada ise, korteks bulunmaz.
  Fakat, buralarda yogun lif demetleri, talamustaki
  gibi (diensefalonun bir kismi) çekirdekler ve
  ayrica kraniyal sinirlerin çekirdekleri vardir.
  Beyne çiplak gözle bakildiginda, yüzeyin son
  derece girintili ve çikintili oldugu görülür.
  Çikintili yerlere girus, girintili yerlere ise
  sulkus adi verilir. Girinti ve çikintilari
  kaplayan gri cevher, çikintilarin tepesinde en
  kalin, girintilerin dibinde ise en incedir ve bol
  miktarda nörona sahiptir.

28
(No Transcript)
29
Sito Miyeloarkitektür (Hücre Mimarisi ve Düzeni)

• Beyin kabugu özel boyalarla incelendigi zaman,
  hücrelerin tabakalara göre dizildigi dikkat
  çeker. Hücrelerin beyin korteksindeki bu
  düzenine, hücre mimarisi anlamina gelen
  sitoarkitektür adi verilir. Sitoarkitektür, daha
  çok nöronlarin hücre gövdelerinin sayi, tertip ve
  sekilleriyle ilgilidir. Sinir liflerinin yapi
  düzenine ise, miyeloarkitektür denir.
  Miyekoarkitektür, daha çok miyelinli sinir
  uzantilarinin farkli korteks tabakalarindaki
  düzenlenisini ifade eder.

30
Beynin Tabakalari

• Beynin alti tabakali yapisi, korteksin hemen her
  yerinde aynidir. Bu yapiyi gösteren bölümlere,
  izokorteks (ayni, esit kabuk) adi verilir.
  Izokorteks, beyin kabugunun 90ini olusturur.
  Beyin korteksinin geri kalan kismindaysa, hücre
  düzeni daha farklidir. Bu farkli bölümlere de,
  allokorteks (farkli kabuk) adi verilir.
  Allokortekse örnek olarak hipotalamusun bazi
  bölgeleri, hippokampus ve rhinensefalon
  gösterilebilir. Bu bölgelerde, izokorteksten daha
  farkli bir dizilim mevcuttur.

31
Sitoarkitektür Miyeloarkitektür
I - Moleküler tabaka (Lamina zonalis) I - Lamina tanjensiyalis
II - Dis granüler tabaka II - Lamina disfibroza
III - Dis piramidal tabaka III - Lamina süperradiyata
IV - Iç granüler tabaka IV - Dis Baillarger seridi
V - Iç pramidal tabaka (Gangliyoner tabaka) V - Lamina interadiyata
VI - Çok sekilli hücre tabakasi VI - Lamina infrastriata

32
Beyin korteksindeki sinir lifleri

• Asosiasyon Lifleri Ayni beyin yarimküresi
  içerisinde farkli bölgeler arasindaki
  baglantilari saglayan liflerdir.
• Komissural Lifler Iki beyin yarimküresini
  birbirine baglayan sinir lifleridir.
• Projeksiyon Lifleri Yapisinda, afferent ve
  efferent lifler bulunur. Bunlar, telensefalonun
  gri cevherindeki nöronlari beynin daha kaudal
  kisimlariyla ve omurilikle baglar.

33
Sitoarkitektür Tabakalari

• I Moleküler Tabaka Bu tabaka, pia materin
  hemen altinda yer alir. Burada ig seklinde,
  yüzeye paralel olarak yerlesmis olan ve Kajalin
  horizontal hücreleri diye adlandirilan nöronlar
  bulunur.
• Bu hücrelerin akson ve dendritleri, ayni tabakada
  yüzeye paralel yayilir ve buranin
  miyeloarkitektürüne (lamina tanjensiyalise) dahil
  olur. Ayrica, III. ve V. tabakalardaki piramidal
  nöronlarin dendritleri ve VI. tabakadaki
  Martinotti hücrelerinin aksonlari da buna
  dahildir. Belirtilen tabakalardaki nöronlarin
  aksonlari moleküler tabakaya gelince, (T) harfi
  veya telgraf hatlari seklinde dallanir ve yüzeye
  paralel sekilde yayilir. Yayilim sonrasinda,
  diger nöronlarin dendritleri ve aksonlariyla veya
  kendi aralarinda sinaps yaparlar. Moleküler
  tabaka degisik kalinlikta olsa da, her zaman
  mevcuttur.

34
Beynin Tabakalari

• II Dis Granüler Tabaka Insanda en fazla
  gelisim degisikligi gösteren tabaka olup,
  yildizsi sekilli ve çok kutuplu küçük nöronlara
  sahiptir. Granüllü görünüme yol açan bu
  hücrelerin aksonlari son derece kisadir.
  Uzantilari, ancak bulunduklari tabakada kalir ve
  bir alt veya üst tabakaya geçemez. Öte yandan, bu
  tabaka miyeloarkitektür yönünden neredeyse lifsiz
  bir yapiya sahiptir ki, buraya lamina disfibroza
  adi verilmistir. Sadece III. ve V. katin
  piramidal nöronlarinin dendritleri ve VI. katin
  Martinotti hücrelerinin aksonlari bu tabakadan
  geçip moleküler tabakaya gittiklerinden,
  belirtilen hücre uzantilari, dis granüler
  tabakanin miyeloarkitektürüne katilmis olur.

35
Beynin Tabakalari

• III Dis Piramidal Tabaka Bu tabakadaki
  piramidal nöronlar, ayni tabakanin yüzeyel
  bölgelerindeki nöronlara nisbeten küçüktür.
  Derine inildikçe, büyüklükleri artar. Bu
  nöronlarin apikal dendritleri, moleküler tabakaya
  geçer ve dallanir. Küçük piramidal nöronlarin
  aksonlari, genellikle ayni korteks bölgesinin
  derin kisimlarinda sonlanir. Büyük piramidal
  nöronlarin aksonlariysa, korteksin diger
  katlarini geçip beyaz cevhere dahil olur ve beyaz
  cevherde asosiasyon, projeksiyon (afferent ve
  efferent lifler) ve komissural (beynin iki
  yarimküresini birbirine baglayan lifler) yollar
  olarak uzanir. Bu tabakanin miyeloarkitektüründe,
  çok fazla uzanti bulunmaz.

36
Beynin Tabakalari

• IV Iç Granüler Tabaka Bu tabakada yildiz
  seklinde, küçük ve çok kutuplu nöronlar vardir.
  Dolayisiyla, bu bölge granüllü görünür. Yildizsi
  nöronlarin akson ve dendritleri, genellikle ayni
  tabakada sonlanir. Aksonlari, bazen bir iç
  tabakada yer alan dev piramidal nöronlarin hücre
  gövdesiyle sinaps yapabilir. Iç granüler
  tabakanin kalinligi, korteksin farkli yerlerine
  göre degisir. Burasi motor korteks bölümlerinde
  ince, duyu korteksinde ise oldukça kalin olarak
  görülür. Miyeloarkitektüründe, büyük kismi
  talamustan gelen ve assosiasyon liflerinden
  olusan dis Baillargeri seridi bulunur. Bu
  seritte, çogu yatay seyirli lifler yer alir.

37
Beynin Tabakalari

• V Iç Piramidal (Gangliyoner) Tabaka Bu
  tabakada, orta ve büyük boy piramidal nöronlar
  bulunur. Piramidal nöronlarin apikal dendritleri,
  birinci tabakaya kadar çikar ve orada, telgraf
  hatlari gibi yüzeye paralel yayilip sinaps yapar.
  Bu hücrelerin bazal yüzlerinden yayilan
  dendritler, ayni tabakada kalir. Aksonlari ise,
  beyaz cevhere dahil olur ve iç kapsülden geçerek
  kortikospinal (piramidal) yol olarak uzanip,
  omuriligin ön boynuz motor nöronlariyla sinaps
  yapar. Presentral girusun (motor korteks)
  kabugundaki bölgede ve iç piramidal tabakada yer
  alan piramidal hücreler nöronlarin en büyükleri
  olup, 40 60 µm ebadindadir. Bu hücreler,
  Betzin dev piramidal nöronlari olarak
  adlandirilir. Tabakanin miyeloarkitektüründe,
  bilhassa derin bölgelerde asosiasyon liflerinden
  meydana gelen iç Baillargeri seridi göze çarpar.
  Iç Baillargeri seridinde, çok sayida yatay sinir
  lifi vardir. Dis ve iç Baillargeri seritlerinin
  arasinda, lamina interradiyata yer alir. Iç
  piramidal tabaka veya gangliyoner tabaka motor
  korteks bölümlerinde kalin, duyu korteksi
  bölümlerinde ise incedir

38
Beynin Tabakalari

• VI Çok Sekilli Hücre Tabakasi (Lamina
  Multiforme) Gangliyoner tabakadan ayrimi, keskin
  sinirli degildir. Oldukça farkli morfolojik
  yapida nöronlara sahiptir. Bunlarin arasinda çok
  sayida ufak piramidal nöronlar, Martinotti
  hücreleri, yildiz sekilli nöronlar ve derin
  kisimlarda ig seklinde hücreler vardir. Bu
  nöronlarin aksonlari, genellikle hemen alttaki
  beyaz cevhere dahil olur. Dendritleri ayni
  düzlemde yayilan Martinotti hücreleri, ters
  piramit seklindedir. Bu hücrelerin aksonlariysa,
  bütün korteks tabakalarini geçer ve en distaki
  moleküler tabakada, telgraf hatlari seklinde
  yayilip sinaps yapar. Miyeloarkitektüründe, beyaz
  cevhere gelen ve buradan giden akson gruplari
  ayri ayri yollar (traktuslar) seklinde
  yerlesmistir. Aksonlardan ve kollateral
  uzantilardan meydana gelen ve yüzeye paralel
  sekilde uzanan demetler de, yine bu yapiya
  katilir. Böylece, belli bir çizgilenmeye sahip
  olmayan yogun lifli bir yapi görülür. Buna,
  lamina infrastriyata adi verilir. Bu tabaka,
  beynin her tarafinda bulunmaz. Bazi bölgelerde
  II. ve IV. tabakalar çok, III. ve V. tabakalarsa
  az gelismistir. Yalniz, II. ve IV. tabakalarin
  bulunmadigi ve III. ve V. tabakalarin da ileri
  gelisim sergiledigi yerler de mevcuttur.

39
(No Transcript)
40
Beyin Medullasi (Beyaz Cevher)

• Miyelinli ve miyelinsiz sinir liflerinden,
  nörogliyalardan ve bol miktarda kapillerden
  meydana gelir. Miyelinli liflerin çok olmasindan
  dolayi beyaz renktedir. Bazi yerlerinde, çekirdek
  adi verilen nöron topluluklari yer alir. Beynin
  beyaz cevheri, merkezi sinir sisteminin diger
  bölgelerindekiyle ayni histolojik özelliklere
  sahiptir.

41
Beyincik (Serebellum)

• Beyincigin anatomik yapisi beyne benzer fakat,
  buradaki katlantilar daha incedir. Beyincik bir
  kortekse, iç kisimda beyaz cevhere ve bunun da
  altinda emboliformis, fastigii, dentatus ve
  globossus denilen dört adet derin çekirdege
  sahiptir. Beyincikteki katlantilar daha yakindan
  incelenecek olursa, buradaki hücre çesitleri de
  seçilebilir. Korteksin en disinda yer alan
  tabakaya, moleküler tabaka adi verilir. Bu
  tabakada, hücreden ziyade akson ve dendritler
  vardir. Daha alttaki gangliyoner tabakada ise,
  Purkinje hücreleri siralanmistir. Purkinje
  hücrelerinin olusturdugu tabakanin hemen altinda,
  küçük nöronlardan olusan yogun granüler tabaka
  yer alir (Resim 9.17). Burada yer alan sinir
  hücrelerine, granül hücreleri denir. Her bir
  katlantinin en iç kismindaysa, akson gövdelerini
  barindiran beyaz cevher bulunur.

42
(No Transcript)
43
Beyincigin Lifleri

• Mossy (yosunsu) ve climbing (tirmanan) lifler,
  beyincik korteksine uyari girisini saglar (Resim
  9.18). Yosunsu lifler, genis ve bülböz uçla
  sonlanan akson uçlaridir. Granül hücrelerinin
  bulunduklari tabakalara girip, burada granül
  hücrelerinin dendritleri ile sinaps yaparlar.
  Daha sonra, kendi aksonlarini moleküler tabakaya
  gönderirler. Uzanan aksonlar, T seklinde
  sonlanarak yüzeye paralel seyreder. Dolayisiyla,
  bu liflere paralel lifler denir. Paralel lifler,
  Purkinje hücrelerinin zengin dendritik uçlariyla
  sinaps yapar. Her bir lif bir Purkinje hücresine
  sadece bir defa temas etmesine ragmen, bir arada
  ve es zamanli olarak çalisan binlerce paralel
  lif, çikti mesajlarinin asil sorumlusu olan
  Purkinje hücrelerini bir fisek gibi atesleyebilir

44
Beyincigin Lifleri

• Tirmanan lifler, dogrudan dogruya Purkinje
  liflerine gider ve dendritleri sanki bir sarmasik
  gibi kusatir. Her hücre basina bir tirmanici lif
  düser. Bu lifler uyarildiklari zaman, Purkinje
  hücrelerinde kollektif (topyekün) bir cevaba yol
  açar. Purkinje hücreleri, kendilerine gelen
  sinyalleri karsilastirir ve düzenler. Beyincikten
  baslayan aksonlar, disariya giden sinyallerin
  çikis noktasi olan derin çekirdeklere uzanir ve
  çikis sinyallerini buraya iletir. Üç derin
  çekirdekten, talamusun yani sira uzay konumsal
  ve vestibüler merkezlere de sinyaller gider.

45
(No Transcript)
46
Hücreler

• Beyincigin korteksinde, inhibitör (baskilayici)
  ve inter (ara) nöron sinifina dahil edilebilecek
  birkaç hücre çesidi daha vardir. Bunlardan Golgi
  hücresi, granül hücrelerinin arasinda yer alir.
  Moleküler tabakada ise, yildizsi hücreler ve
  sepet hücreleri vardir. Sepet hücreleri, akson
  dallarini Purkinje hücrelerine dogru uzatir.
  Uzanan bu akson dallari, hücre gövdelerinin
  etrafini sanki bir sepet gibi sarar. Beyaz
  cevherin yapisinda, miyelinli ve miyelinsiz sinir
  lifleri ve gliya hücreleri bulunur. Beyincigin
  yarimkürelerinde daha fazla miktarda bulunan
  beyaz cevher, vermis kisminda daha azdir ve
  sagittal (uzunlamasina) kesitte dalli bir agaca
  (hayat agaci arbor vitae) benzer. Beyaz
  cevherde, büyük kismi afferent olmak üzere
  efferent lifler ve ara nöronlara ait iç lifler
  bulunur. Iç lifler, beyincigin farkli kisimlarini
  birbirine baglar. Beyincik, bu lifler vasitasiyla
  vücudun her tarafindan duyusal uyarilar alir.

47
Çekirdekler

• Daha önce de ifade edildigi gibi, beyincigin
  korteksinde ve beyaz cevherin içine gömülü
  vaziyette özellesmis gri cevher bulunur. Bunlar,
  distan içe dogru dentatus, emboliformis,
  globossus ve fastigii seklinde siralanan dört
  çift çekirdektir. Dentatus çekirdegi, aralarinda
  en büyük çapa sahiptir. Beyincigin
  çekirdeklerinde, çok kutuplu büyük nöronlar
  vardir. Purkinje hücrelerinin efferent
  aksonlarinin büyük bölümü, çekirdekteki
  nöronlarla sinaps yapar ve bu nöronlarin akson
  topluluklaridir. Aksonlarin küçük bir kismi,
  sinaps yapmadan beyincigi terk eder.
  Çekirdeklerin içinden kesilmeden geçen liflerse,
  yan vestibüler çekirdeklerdeki nöronlarla sinaps
  yapar. Purkinje hücrelerinden çikan uyarilar,
  sonlandiklari çekirdekler (beyincik çekirdekleri
  ve yan vestibuler çekirdek) üzerinde engelleyici
  bir etki olusturur. Beyincigin, omurilikle ve
  korteksle dogrudan bir baglantisi yoktur. Buradan
  çikan uyarilar talamus, kirmizi çekirdek,
  vestibuler çekirdekler ve retikuler formasyon
  vasitasiyla beyin korteksine ve omuriligin ön
  boynuz motor nöronlarina aktarilir.

48
Omurilik (Medulla Spinalis)

• Omurilik, nöral tüpün embriyolojik yönden en az
  degisiklige ugrayan bölümüdür. MSSnin vertebral
  kanali içindeki bölümü olan omurilik, ortalama
  40-45 cm uzunlugunda ve 1 cm çapindadir. Silindir
  seklinde olup, önde ve arkada basiktir ve bas
  kisminda medulla oblangata ile devam eder. Kuyruk
  kisminda ise, ikinci lumbal vertebra hizasinda
  sonlanir. Omurilik, yetiskin insanlardaki
  vertebra kanalinin 23ünü doldurur. Bu yüzden,
  omurilik omurga kanalindaki yerine göre degil de
  spinal sinirlerin çikis yerine göre servikal,
  torakal, lumbal ve sakral bölümlere ayrilir.
  Omurilik, yapisal ve islevsel yönden iki kisma
  ayrilir Içte substantia grisea (gri cevher),
  distaysa substantia alba (beyaz cevher) yer alir.
  Gri maddenin esasini hücre gövdeleri ve
  miyelinsiz sinir lifleri, beyaz cevheri ise
  miyelinli sinir lifleri olusturur. Gri madde,
  hücre kümeleri (nukleus) ve sütunlardan
  (kolumna), beyaz cevher ise yollardan (traktus)
  ve lif demetlerinden (fasikulus) meydana
  gelmistir.

49
Substantia Grisea

• Ortada yer alir ve omuriligin transvers (enine)
  kesitlerinde, H harfi veya kelebek seklinde
  gözlenir. Yapisinda sinir hücreleri, hücre
  uzantilari ve gliya hücreleri vardir. Enine
  kesitlerde, her iki tarafta bulunan gri madde
  kümeleri kommissura grisealarla birbirlerine
  baglanmistir. Ortasinda, ependim hücreleriyle
  döseli olan sentral (merkezi) kanal bulunur. Içi
  BOSla dolu olan bu kanal, dördüncü ventrikülden
  itibaren devam eder. Kanalin genisleyen son
  kismi, terminal (son) ventrikül adini alir.
  Merkezi kanalin ön tarafinda kalan omurilik
  bölümüne komissura grisea anterior (ön gri
  komissür), arkada kalan bölümüne ise komissura
  grisea posteriyor (arka gri komissür) adi
  verilir. Bu bölümler, sag ve sol yarimlari
  birlestiren liflerin geçis yerlerini olusturur.

50
Kolon

• Nöron kümelerini içeren sütun seklindeki genis
  parçalara, kolon denir. Bunlardan ön taraftakine
  kolumna anteriyor (ön kolon), arkadakine kolumna
  posteriyor (arka kolon), yandakine ise kolumna
  lateralis (yan kolon) adlari verilir. Bu
  olusumlar, enine kesitlerde bu olusumlar kornu
  anteriyor (ön / ventral boynuz), kornu posteriyor
  (arka / dorsal boynuz) ve kornu laterale (yan
  boynuz) olarak isimlendirilir

51
Hücreler

• Ön boynuz, motor hücrelerden meydana gelir. Arka
  boynuz ise ince ve uzun olup, çevreden buraya
  duyusal lifler gelir. Yan boynuz, gögüs
  bölgesinde ön ve arka boynuzlar arasinda
  yerlesmistir. Ön ve arka boynuzlari birlestiren
  gri madde tabakasina, intermediyer kisim adi
  verilir. Gri maddenin miktari ve sekli,
  omuriligin degisik bölgelerinde farklilik
  gösterir. Gri maddenin fazla oldugu bölgelerde,
  somatomotor liflerin ve duyusal liflerin sinaps
  yaptiklari hücre gövdeleri yer alir. Gri maddenin
  beyaz maddeye oranla en yogun oldugu yer, konus
  medullaris (medüller koni)dir. Boyun bölgesinde
  arka boynuzlar dar, ön boynuzlar ise genistir.
  Gögüs bölgesinde her iki boynuz bölümü
  incelirken, yan boynuz daha fazla belirginlesir.
  Bel bölgesinde, her iki boynuz bölümü tekrar
  genisler ve sonunda konus medullariste genis bir
  gri komissürle, sinirlari oval sekilli görülen
  boynuzlar olusur. Gri maddede bulunan hücreler
  radiküler, funiküler ve iç hücreler olmak üzere
  üç grupta toplanir.

52
Radiküler Hücreler

• Bunlar en büyük çok kutuplu hücreler olup, bu
  hücrelerin aksonlari omuriligin gri ve beyaz
  cevher bölümünden geçerek, ön kökler araciligiyla
  omuriligi terkeder. Çesitli sinirleri olusturarak
  çevreye uzanan efferent liflere sahiptirler.. Ön
  ve yan boynuzda yer alirlar. Pars intermedianin
  (ara parçanin) dis kisminda bulunan bu hücreler,
  Th1 L2-3 ve S2-4 omurilik segmentlerinde
  yerlesmistir.
• Th1 L2-3 segmentlerindeki bu hücre sütununa,
  intermediyolateral kolon adi verilir. Bu sütunda
  yerlesmis hücrelerin uzantilari omuriligi ön
  kökler araciligi ile terk ederek, rami
  kommunikantes albi yoluyla sinaps yapacagi
  sempatik gangliyona veya daha uzaktaki özel
  gangliyona gider. Bu sütun, otonom sistemin
  sempatik liflerinin çikis merkezini olusturur.
• S2-4 omurilik segmentlerinde bulunan hücre
  grubuna ise, sakral parasempatik çekirdekler
  denir. Ara parçanin iç kisminda, daha küçük çok
  kutuplu hücreler bulunur. Bu kisma da,
  intermediyomediyal kolon veya ikincil visseral
  sütun denir. Bu sütun da, Th1 L2-3 omurilik
  segmentlerine karsilik gelir.

53
Funiküler Hücreler

• Bunlar büyük hücreler olup, omurilik kesitlerinde
  gri maddenin her segmentinde bulunurlar ve
  aldiklari uyarilari, omuriligin çesitli
  bölgelerine veya beyne iletirler. Aksonlari,
  periferik sinirlere katilmaz.

54
(No Transcript)
55
Omuriligin Gri Cevheri

• Birkaç çesit hücre toplulugundan olusur. Nöron
  çesitleri boyanma özellikleri temel alinarak
  siniflandirilmis olup, ayni tip nöronlarin
  genellikle gruplar halinde bir arada
  toplandiklari görülmüstür. Arka boynuzun ucundan
  baslayip ön boynuza dogru büyüyen Reksed
  tabakalari, Romen rakamlariyla numaralandirilmisti
  r ve on tanedir.

56
Omuriligin Beyaz Cevheri

• Miyelinli ve miyelinsiz sinir liflerinden,
  nörogliya hücrelerinden ve kan damarlarindan
  meydana gelir. Büyük bölümünü miyelinli liflerin
  olusturmasi dolayisiyla, beyaz renkte görülür.
  Uzunlamasina seyreden liflerin çogu, ön beyaz
  komissür noktasini orta hat hizasinda geçer ve
  karsi taraftan gelir. Izlenilen yol, islev ve
  köken bakimindan ayni olan lifler, birlikte
  seyrederek demet seklindeki traktuslari (yollari)
  olusturur. Beyaz cevher kendi içinde ön, yan ve
  arka funikül olmak üzere üç gruba ayrilir.
  Funiküllerin içerdigi yollar, önce çiktigi ve
  daha sonra da baglandigi olusumla isimlendirilir

57
Ön Funikül

• Ön Funikül Omurilik kesitlerinde, her iki
  tarafin ön boynuzlari veya ön yan oluklari
  (sulkuslari) arasinda kalan beyaz madde bölümüdür.

58
Yan Funikül

• Yan Funikül Omurilik kesitlerinde, ön ve arka
  boynuzlarin arasindaki beyaz madde bölümüdür.
  Islev bakimindan, birbirleriyle yakindan
  ilgilidirler. Bu iki funikül bölümüne,
  anterolateral (ön-yan) funikül de denmektedir.

59
Arka Funikül

• Arka Funikül Omurilik kesitlerinde, arka
  boynuzlarin arasinda kalan beyaz madde bölümüdür.
  Iç tarafta kalan demetlerine fasikulus grasilis
  (Goll demeti), distaki demetlerineyse fasikulus
  kuneatus (Burdach demeti) denir. Bu ayrim, sulkus
  intermediyus posteriyor (arka ara oluk) ve septum
  intermediyum (ara bölme) ile ortaya çikar. Bunlar
  omuriligin gögüs segmentlerine indikleri zaman,
  arkadaki ara oluk kaybolur ve sadece fasikulus
  grasilis asagiya kadar inmeye devam eder.