Witam Panstwa na wykladzie z PODSTAW POLITYKI GOSPODARCZEJ, :)

1
Witam Panstwa na wykladzie z PODSTAW POLITYKI
GOSPODARCZEJ, )
2
Boguslaw Czarny KSAP NBP 2012 P O L I T Y K A
G O S P O D A R C Z A   I. PLAN ZAJEC 1.
Cele panstwa w gospodarce (efektywnosc i
sprawiedliwosc). 2. Ochrona konkurencji. 3.
Ochrona konkurencji/Kontrola efektów
zewnetrznych. 4. Kontrola efektów zewnetrznych.
5. Dobra publiczne i klopoty z informacja. 6.
Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu
zycia I. 7. Produkt Krajowy Brutto a inne
mierniki poziomu zycia II. 8. Model AD-AS i
analiza polityki makroekonomicznej panstwa. 9.
Spory o polityke makroekonomiczna. 10. Panstwo
a lad instytucjonalny w gospodarce (przyklad
zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u
schylku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJEC
Zajecia maja charakter konwersatorium. Przed
zajeciami sluchacze po-winni zapoznac sie z
literatura. Warszawa, 11 maja 2012
r. Boguslaw Czarny
3
Boguslaw Czarny KSAP NBP 2012 P O L I T Y K A
G O S P O D A R C Z A   I. PLAN ZAJEC 1.
Cele panstwa w gospodarce (efektywnosc i
sprawiedliwosc). 2. Ochrona konkurencji. 3.
Ochrona konkurencji/Kontrola efektów
zewnetrznych. 4. Kontrola efektów zewnetrznych.
5. Dobra publiczne i klopoty z informacja. 6.
Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu
zycia I. 7. Produkt Krajowy Brutto a inne
mierniki poziomu zycia II. 8. Model AD-AS i
analiza polityki makroekonomicznej panstwa. 9.
Spory o polityke makroekonomiczna. 10. Panstwo
a lad instytucjonalny w gospodarce (przyklad
zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u
schylku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJEC
Zajecia maja charakter konwersatorium. Przed
zajeciami sluchacze po-winni zapoznac sie z
literatura. Warszawa, 11 maja 2012
r. Boguslaw Czarny
4
Boguslaw Czarny KSAP NBP 2012 P O L I T Y K A
G O S P O D A R C Z A   I. PLAN ZAJEC 1.
Cele panstwa w gospodarce (efektywnosc i
sprawiedliwosc). 2. Ochrona konkurencji. 3.
Ochrona konkurencji/Kontrola efektów
zewnetrznych. 4. Kontrola efektów zewnetrznych.
5. Dobra publiczne i klopoty z informacja. 6.
Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu
zycia I. 7. Produkt Krajowy Brutto a inne
mierniki poziomu zycia II. 8. Model AD-AS i
analiza polityki makroekonomicznej panstwa. 9.
Spory o polityke makroekonomiczna. 10. Panstwo
a lad instytucjonalny w gospodarce (przyklad
zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u
schylku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJEC
Zajecia maja charakter konwersatorium. Przed
zajeciami sluchacze po-winni zapoznac sie z
literatura. Warszawa, 11 maja 2012
r. Boguslaw Czarny
5
Boguslaw Czarny KSAP NBP 2012 P O L I T Y K A
G O S P O D A R C Z A   I. PLAN ZAJEC 1.
Cele panstwa w gospodarce (efektywnosc i
sprawiedliwosc). 2. Ochrona konkurencji. 3.
Ochrona konkurencji/Kontrola efektów
zewnetrznych. 4. Kontrola efektów zewnetrznych.
5. Dobra publiczne i klopoty z informacja. 6.
Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu
zycia I. 7. Produkt Krajowy Brutto a inne
mierniki poziomu zycia II. 8. Model AD-AS i
analiza polityki makroekonomicznej panstwa. 9.
Spory o polityke makroekonomiczna. 10. Panstwo
a lad instytucjonalny w gospodarce (przyklad
zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u
schylku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJEC
Zajecia maja charakter konwersatorium. Przed
zajeciami sluchacze po-winni zapoznac sie z
literatura. Warszawa, 11 maja 2012
r. Boguslaw Czarny
6
Boguslaw Czarny KSAP NBP 2012 P O L I T Y K A
G O S P O D A R C Z A   I. PLAN ZAJEC 1.
Cele panstwa w gospodarce (efektywnosc i
sprawiedliwosc). 2. Ochrona konkurencji. 3.
Ochrona konkurencji/Kontrola efektów
zewnetrznych. 4. Kontrola efektów zewnetrznych.
5. Dobra publiczne i klopoty z informacja. 6.
Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu
zycia I. 7. Produkt Krajowy Brutto a inne
mierniki poziomu zycia II. 8. Model AD-AS i
analiza polityki makroekonomicznej panstwa. 9.
Spory o polityke makroekonomiczna. 10. Panstwo
a lad instytucjonalny w gospodarce (przyklad
zmiany ustroju gospodarczego w Polsce
u schylku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA
ZAJEC Zajecia maja charakter konwersatorium.
Przed zajeciami sluchacze po-winni zapoznac sie z
literatura. Warszawa, 11 maja 2012
r. Boguslaw Czarny
7
www.podstawyekonomii.pl/politykagospodarcza/
8
UWAGA!Do egzaminu obowiazuje znajomosc CALEGO
skryptu interneto-wego i dodatkowo - INFORMACJI
PRZEKAZANYCH LUB WSKAZANYCH NA ZAJECIACH.
9
Boguslaw Czarny KSAP NBP 2012 P O L I T Y K A
G O S P O D A R C Z A   I. PLAN ZAJEC 1.
Cele panstwa w gospodarce (efektywnosc i
sprawiedliwosc). 2. Ochrona konkurencji. 3.
Ochrona konkurencji/Kontrola efektów
zewnetrznych. 4. Kontrola efektów zewnetrznych.
5. Dobra publiczne i klopoty z informacja. 6.
Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu
zycia I. 7. Produkt Krajowy Brutto a inne
mierniki poziomu zycia II. 8. Model AD-AS i
analiza polityki makroekonomicznej panstwa. 9.
Spory o polityke makroekonomiczna. 10. Panstwo
a lad instytucjonalny w gospodarce (przyklad
zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u
schylku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJEC
Zajecia maja charakter konwersatorium. Przed
zajeciami sluchacze po-winni zapoznac sie z
literatura. Warszawa, 11 maja 2012
r. Boguslaw Czarny
10
CELE PANSTWA W GOSPODARCE EFEKTYWNOSC I
SPRAWIEDLIWOSC
11
W praktyce, oceniajac rózne stany gospodarki,
ludzie przy-kladaja duza wage do kryteriów
EFEKTYWNOSCI i SPRA-WIEDLIWOSCI.
12
I. EFEKTYWNOSC (ang. efficiency).
13
W sporach o dzialanie gospodarki jest podkreslane
znaczenie EFEKTYWNOSCI rozdzialu (alokacji) dóbr
miedzy rózne zasto-sowania. EFEKTYWNOSC dotyczy
kwestii Co i jak jest produ-kowane?.
EFEKTYWNOSC gospodarowania rosnie, kiedy z po-
siadanych zasobów (np. pracy) spoleczenstwo
wytwa- rza wiecej dóbr, które mozliwie
najlepiej odpowiada- ja
potrzebom ludzi.
14
14
PRZYJRZYJMY SIE BLIZEJ EFEKTYWNOSCI
Za praktyczna miare efektywnosci bywa uznawany po
prostu real-ny PKB globalny lub PKB per capita.
Ich zwiekszenie sie oznacza przeciez, ze -
wykorzystujac dane zasoby (np. zasoby pracy) -
cale spoleczenstwo (lub przecietny obywatel)
wytwarza coraz wiecej dóbr. Jednak my, dalej,
zapoznamy sie z bardziej wyrafinowa-nymi miarami
efektywnosci.
15
15
1. NADWYZKA KONSUMENTA
16
16
1. NADWYZKA KONSUMENTA
Przyporzadkowana danej porcji dobra
przez odpowiedni punkt na linii popytu, D, cena
jest miara SKLONNOSCI DO PLACENIA (ang.
willigness to pay) nabywcy tej porcji dobra za te
porcje dobra (miara jej wartosci dla tego
nabywcy).
17
17
1. NADWYZKA KONSUMENTA
Przyporzadkowana danej porcji dobra
przez odpowiedni punkt na linii popytu, D, cena
jest miara SKLONNOSCI DO PLACENIA (ang.
willigness to pay) nabywcy tej porcji dobra za te
porcje dobra (miara jej wartosci dla tego
nabywcy).
18
18
Przyporzadkowana danej porcji dobra
cena jest miara SKLON-NOSCI DO PLACENIA (ang.
willigness to pay) nabywcy tej porcji dobra za te
porcje dobra (miara jej wartosci dla tego
nabywcy). Gdyby ta porcja dobra byla dlan warta
wiecej, nabywca chcialby ja kupic przy wyzszej
cenie, zas gdyby byla warta mniej nie kupilby
jej. A zatem, np. motorynka nr 5 (5000?) jest
dla jej nabywcy warta 5.
19
19
Nadwyzke sklonnosci do placenia nad
zaplacona cena nazywamy NADWYZKA KONSUMENTA.
Nadwyzka konsumenta moze dotyczyc jednej
jednostki dobra (zob. ODCINEK FG NA RYSUNKU)
F
S
B
G
2
20
20
Nadwyzke sklonnosci do placenia nad
zaplacona cena nazywamy NADWYZKA KONSUMENTA (ang.
consumer surplus). Nadwyzka konsumenta moze
dotyczyc jednej jednostki dobra (zob. odcinek FG
na rysunku) lub wszystkich kupionych jednostek
dobra (zob. ZACIENIOWANY OBSZAR NA RYSUN-KU).
F
S
B
G
2
21
21
NADWYZKA KONSUMENTA STANOWI MIARE KORZYSCI
NABYWCÓW Z HANDLU.
Dla bardzo wielu nabywców nabywane jednostki
dobra sa warte wiecej niz wynosi ich cena. Suma
korzysci tych nabywców stanowi laczna nadwyzke
konsumenta.
22
22
2. NADWYZKA PRODUCENTA

23
23
2. NADWYZKA PRODUCENTA
Przyporzadkowana przez odpowiedni
punkt na linii podazy, S, da-nej porcji dobra
cena jest miara ponoszonego przez producenta
KOSZTU ZAOFEROWANIA tej porcji dobra KOSZTU
KRAN-COWEGO (ang. marginal cost).
24
24
Przyporzadkowana przez odpowiedni
punkt na linii podazy, S, da-nej porcji dobra
cena jest miara ponoszonego przez producenta
KOSZTU ZAOFEROWANIA tej porcji dobra KOSZTU
KRAN-COWEGO (ang. marginal cost). Dla ceny
chocby nieco nizszej oferta maleje, a cena
wyz-sza nie jest warunkiem koniecznym
zaoferowania tej porcji dobra. A zatem, np.
koszt zaoferowania (koszt krancowy) moto-rynki nr
5 (5000?) wynosi dla jej producenta 5.
25
Nadwyzke uzyskanej ceny nad kosztem
zaoferowania nazywamy NADWYZKA PRODUCENTA (ang.
producer surplus). Nadwyzka producenta moze
dotyczyc jednej jednostki dobra (zob. ODCINEK FG
NA RYSUNKU)
F
D
G
2
26
Nadwyzke uzyskanej ceny nad kosztem
zaoferowania nazywamy NADWYZKA PRODUCENTA (ang.
producer surplus). Nadwyzka producenta moze
dotyczyc jednej jednostki dobra (zob. odcinek FG
na rysunku) lub wszystkich sprzedanych jednostek
dobra (zob. zacieniowany obszar na rysunku).
F
D
G
2
27
NADWYZKA PRODUCENTA STANOWI MIARE KORZYSCI
PRODUCENTOW Z HANDLU. Dla bardzo wielu
producentów wytworzenie oferowanych jednostek
dobra kosztuje mniej niz wynosi uzyskana cena.
Suma korzysci tych producentów stanowi laczna
nadwyzke producenta.
28
3. NADWYZKA CALKOWITA
28
NADWYZKA CALKOWITA (ang. total surplus)
stanowi sume nadwyzki konsumenta (ABP) i
nadwyzki producenta (PB0).
29
29
4. NADWYZKA CALKOWITA A EFEKTYWNOSC
NADWYZKA CALKOWITA STANOWI NATURALNA MIARE
EFEKTYWNOSCI GOSPODAROWANIA. Im wieksza jest
nad-wyzka calkowita, tym lepszy uzytek jest
robiony z zasobów (tym bardziej efektywne jest
gospodarowanie).
30
30

W stanie równowagi rynkowej wytwarzana jest
ilosc dobra, Q, przy której nadwyzka calkowita,
a zatem równiez efektywnosc gospodarowania, jest
najwieksza.
31
31

W stanie równowagi rynkowej wytwarzana jest
ilosc dobra, Q, przy której nadwyzka calkowita,
a zatem równiez efektywnosc gospodarowania, jest
najwieksza. Wyobrazmy sobie, ze produkcja
bylaby mniejsza (np. Q1) od Q
32
32

W stanie równowagi rynkowej wytwarzana jest
ilosc dobra, Q, przy której nadwyzka calkowita,
a zatem równiez efektywnosc gospodarowania, jest
najwieksza. Wyobrazmy sobie, ze produkcja
bylaby wieksza (np. Q2) od Q
33
33

Przyczyna zmiany nadwyzki calkowitej moga byc
np. wzrost war-tosci dóbr spowodowany ich
ulepszeniem linia popytu przesuwa sie w góre (w
prawo)
34
34

Przyczyna zmiany nadwyzki calkowitej moga byc
np. wzrost war-tosci dóbr spowodowany ich
ulepszeniem linia popytu przesuwa sie w góre (w
prawo) lub spadek kosztów produkcji linia
podazy przesuwa sie w dól (w prawo) (ceteris
paribus).
35
35
DYGRESJA Efektywnosc w sensie Pareta Czesto
ekonomisci stosuja jeszcze inna definicje
efektywnosci cho-dzi o tzw. EFEKTYWNOSC W
SENSIE PARETA VILFREDO PARETO (1848-1923) Efekt
ywnie jest pod warunkiem, ze osiagnieto OPTIMUM
PARE-TA. Nie da sie wtedy zwiekszyc ilosci dóbr
posiadanej przez jedna osobe (uzytecznosci tej
osoby) inaczej, niz za cene zmniejszenia sie
ilosci dóbr posiadanej przez kogos innego (jego
uzytecznosci).
36
36
Natomiast KORZYSC W SENSIE PARETA to przyrost
ilosci dóbr posiadanych przez jedna osobe
(zwiekszenie sie uzytecznosci tej osoby), któremu
nie towarzyszy spadek ilosci dóbr posiadanych
przez kogos innego (zmniejszenie sie uzytecznosci
tego kogos). Zauwaz, ze zmaksymalizowanie
nadwyzki calkowitej oznacza, ze gospodarka
osiagnela optimum Pareta. Wszak, jesli nadwyzka
cal-kowita nie zostala zmaksymalizowana, mozliwe
jest jej zwiekszenie, co oznacza, ze mozliwe
jest polepszenie czyjejs sytuacji bez
jedno-czesnego pogorszenia sytuacji kogos innego.
KONIEC DYGRESJI
37
ZADANIE 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
38
ZADANIE 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
39
ZADANIE 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta?
40
ZADANIE 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta? Chodzi o
pole trójkata (0,6), (0,4), A równe 2.
41
ZADANIE 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta? Chodzi o
pole trójkata (0,6), (0,4), A równe 2. c) Ile
wynosi nadwyzka producenta?
42
ZADANIE 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta? Chodzi o
pole trójkata (0,6), (0,4), A równe 2. c) Ile
wynosi nadwyzka producenta? Chodzi o pole
czworokata (0,4), A,B, (0,0) równe 6.
43
ZADANIE 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta? Chodzi o
pole trójkata (0,6), (0,4), A równe 2. c) Ile
wynosi nadwyzka producenta? Chodzi o pole
czworokata (0,4), A,B, (0,0) równe 6. d) Ile
wynosi nadwyzka calkowita?
44
ZADANIE 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta? Chodzi o
pole trójkata (0,6), (0,4), A równe 2. c) Ile
wynosi nadwyzka producenta? Chodzi o pole
czworokata (0,4), A,B, (0,0) równe 6. d) Ile
wynosi nadwyzka calkowita? 8.
45
ZADANIE 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta? Chodzi o
pole trójkata (0,6), (0,4), A równe 2. c) Ile
wynosi nadwyzka producenta? Chodzi o pole
czworokata (0,4), A,B, (0,0) równe 6. d) Ile
wynosi nadwyzka calkowita? 8. e) O ile zmieni
sie nadwyzka calkowita po odzyskaniu przez ten
ry-nek równowagi?
46
ZADANIE 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta? Chodzi o
pole trójkata (0,6), (0,4), A równe 2. c) Ile
wynosi nadwyzka producenta? Chodzi o pole
czworokata (0,4), A,B, (0,0) równe 6. d) Ile
wynosi nadwyzka calkowita? 8. e) O ile zmieni
sie nadwyzka calkowita po odzyskaniu przez ten
ry-nek równowagi? Wzrosnie z 8 do 9.
47
ZADANIE 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta? Chodzi o
pole trójkata (0,6), (0,4), A równe 2. c) Ile
wynosi nadwyzka producenta? Chodzi o pole
czworokata (0,4), A,B, (0,0) równe 6. d) Ile
wynosi nadwyzka calkowita? 8. e) O ile zmieni
sie nadwyzka calkowita po odzyskaniu przez ten
ry-nek równowagi? Wzrosnie z 8 do 9. f) Wskaz
mozliwy w tej sytuacji konflikt sprawiedliwosci z
efek-tywnoscia.
48
ZADANIE 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta? Chodzi o
pole trójkata (0,6), (0,4), A równe 2. c) Ile
wynosi nadwyzka producenta? Chodzi o pole
czworokata (0,4), A,B, (0,0) równe 6. d) Ile
wynosi nadwyzka calkowita? 8. e) O ile zmieni
sie nadwyzka calkowita po odzyskaniu przez ten
ry-nek równowagi? Wzrosnie z 8 do 9. f) Wskaz
mozliwy w tej sytuacji konflikt sprawiedliwosci z
efek-tywnoscia. Ewentualna próba zaprowadzenia
sprawiedliwosci za pomoca ceny minimalnej
skutkuje tu zmniejszeniem sie efektywnosci.
49
II. SPRAWIEDLIWOSC
50
Pamietamy, ze EFEKTYWNOSC dotyczy rozdzialu
(alokacji) dóbr miedzy rózne zastosowania, czyli
kwestii Co i jak jest produko-wane?.
51
Pamietamy, ze EFEKTYWNOSC dotyczy rozdzialu
(alokacji) dóbr miedzy rózne zastosowania, czyli
kwestii Co i jak jest produko-wane?.
Zas SPRAWIEDLIWOSC dotyczy kwestii Dla kogo
jest produ-kowane?, czyli podzialu dochodów
(majatku, szans). Ludzie spieraja sie, jaki
podzial jest SPRAWIEDLIWY. Wielu ludzi za
SPRAWIEDLIWY ma taki podzial dochodów, w
przypadku którego dochody sa propor-
cjonalne do WYNIKÓW pracy i (lub) WYSILKU i
(lub) POTRZEB ludzi.
52
52
1. SKAD W OGÓLE WIADOMO, ZE SPRAWIEDLIWOSC
NA-PRAWDE JEST WAZNA DLA LUDZI?
Wynika to m. in. z ustalen ekonomii
eksperymentalnej. Przyjrzyj-my sie np. grze w
ultimatum
53
53
GRA W ULTIMATUM Pierwszy gracz proponuje podzial
pewnej kwoty miedzy obu bio-racych udzial w grze
graczy, a drugi gracz akceptuje lub odrzuca te
propozycje. Odrzucenie propozycji powoduje, ze
pieniadze przepadaja. Przyjecie propozycji
powoduje jej zrealizowanie. Kierujacy sie
wylacznie motywacja materialna HOMO ECONO-MICUS
powinien oferowac i akceptowac bardzo malo...
54
54
Eksperymenty (np. gra w ultimatum) pokazuja, ze
o zachowaniu ludzi decyduje m. in. poczucie
sprawiedliwosci ?2/3 graczy oferuje partnerowi
od 40 do 50 kwoty do podzia-lu. ? Tylko 4 na
100 graczy oferuje mniej niz 20 tej kwoty. ?
Ponad 50 graczy odrzuca oferty nizsze od 20
kwoty...
55
55
Te postawy sa silnie zróznicowane. Np. na tle
mezczyzn kobiety wydaja sie byc socjalistka-mi
(w porównaniu z mezczyznami czesto rezygnuja w
podobnych grach ze wzrostu sumy wyplat dla graczy
w zamian za zmniejszenie zróznicowania tych
wyplat). Natomiast mlodzi, zdrowi mezczyzni
wzglednie czesto ak-ceptuja wzrost zróznicowania
wyplat w zamian za zwiekszenie sie sumy wyplat
dla graczy.
56
56
W praktyce dazenie panstwa do sprawiedliwosci
czesto przyjmuje forme zmiany poziomu dochodów
powstalych na rynkach. POLE-GA TO NA ZABIERANIU
DOCHODÓW BOGATYM I PRZEKA-ZYWANIU ICH BIEDNYM.
SKUTKIEM JEST ZMNIEJSZANIE RÓZNIC DOCHODÓW
(wyrównywanie dochodów). Innymi slowy,
panstwo przyklada wieksza wage do kryte-riów
wedle wysilku i wedle potrzeb niz rynek,
który zwykle wynagradza raczej wedle efektów.
CZY RZECZYWISCIE NALEZY WYRÓWNYWAC DOCHODY?
57
57
2. CZY RZECZYWISCIE NALEZY ZMNIEJSZAC RÓZNICE
DOCHODÓW (WYRÓWNYWAC DOCHODY) ?
2.1. TAK - ZE WZGLEDU NA RÓWNOSC. Twierdzaca
odpowiedz na to pytanie wielu wywodzi z NIECHECI
DO CIERPIENIA i DOMINACJI JEDNYCH LUDZI NAD
INNY-MI LUDZMI () wydaje sie, ze - sama w
sobie - nierównosc bardzo rzadko jest tym, co nam
przeszkadza, a () nasze dazenie do równosci
najczes-ciej da sie wywiesc z innych
fundamentalnych wartosci. Chcemy zmniejszac
nierównosci, poniewaz, miedzy innymi, PRZYCZYNIA
SIE TO DO ZLAGODZENIA LUDZKIEGO CIERPIENIA () I
WLADZY JEDNYCH NAD LOSEM INNYCH. (Bertil
Tungodden, Justice (new perspectives), w The
New Palgrave Dictio-nary of Economics, wyd. 2,
red. S. N. Durlauf i L. E. Blume, Palgrave
Mac-millan, 2008. t. 5, s. 653).
58
58
Z kolei ta NIECHEC DO CIERPIENIA i DOMINACJI
JED-NYCH LUDZI NAD INNYMI jest wywodzona z idei
RÓWNOSCI LUDZI () zaniepokojenie nierównoscia
podzialu zasobów ma dluga his-torie w filozofii
moralnej i politycznej, a takze stanowi wazna
czesc wszystkich glównych religii. Jego
najwazniejszym zródlem jest WIA-RA W PODSTAWOWA
GODNOSC, KTÓRA W RÓWNYM STOP-NIU POSIADA KAZDY
CZLOWIEK (). (Jean-Yves Duclos, Horizontal
and Vertical Equity, w The New Palgrave
Dictionary of Economics, wyd. 2, red. S. N.
Durlauf i L. E. Blume, Palgrave Macmillan, 2008.
t. 3, s. 69).
59
ZADANIE Twierdzaca odpowiedz na pytanie, czy
rzeczywiscie nalezy wyrów-nywac dochody, wielu
wywodzi z niecheci do cierpienia i dominacji
jednych ludzi nad innymi ludzmi. Wymysl po dwa
(mozliwie nie-polski i polski) przyklady a)
Cierpienia spowodowanego m. in. nierównoscia
dochodów.
59
60
ZADANIE Twierdzaca odpowiedz na pytanie, czy
rzeczywiscie nalezy wyrów-nywac dochody, wielu
wywodzi z niecheci do cierpienia i dominacji
jednych ludzi nad innymi ludzmi. Wymysl po dwa
(mozliwie nie-polski i polski) przyklady a)
Cierpienia spowodowanego m. in. nierównoscia
dochodów. (i) Ból nowotworowy pozbawionego
dostepu do opieki medycznej mieszkanca slumsów w
Mogadiszu (czerwiec 2012 r.).
60
61
ZADANIE Twierdzaca odpowiedz na pytanie, czy
rzeczywiscie nalezy wyrów-nywac dochody, wielu
wywodzi z niecheci do cierpienia i dominacji
jednych ludzi nad innymi ludzmi. Wymysl po dwa
(mozliwie nie-polski i polski) przyklady a)
Cierpienia spowodowanego m. in. nierównoscia
dochodów. (i) Ból nowotworowy pozbawionego
dostepu do opieki medycznej mieszkanca slumsów w
Mogadiszu (czerwiec 2012 r.). (ii) Wrazenie
chlodu bezdomnego zamarzajacego noca w ogrodowej
altanie na dzialkach na warszawskiej Sadybie
(styczen 2010 r. ).
61
62
ZADANIE Twierdzaca odpowiedz na pytanie, czy
rzeczywiscie nalezy wyrów-nywac dochody, wielu
wywodzi z niecheci do cierpienia i dominacji
jednych ludzi nad innymi ludzmi. Wymysl po dwa
(mozliwie nie-polski i polski) przyklady a)
Cierpienia spowodowanego m. in. nierównoscia
dochodów. (i) Ból nowotworowy pozbawionego
dostepu do opieki medycznej mieszkanca slumsów w
Mogadiszu (czerwiec 2012 r.). (ii) Wrazenie
chlodu bezdomnego zamarzajacego noca w ogrodowej
altanie na dzialkach na warszawskiej Sadybie
(styczen 2010 r. ). b) Dominacji jednych
ludzi nad innymi ludzmi spowodowanej m. in.
nierównoscia dochodów.
62
63
ZADANIE Twierdzaca odpowiedz na pytanie, czy
rzeczywiscie nalezy wyrów-nywac dochody, wielu
wywodzi z niecheci do cierpienia i dominacji
jednych ludzi nad innymi ludzmi. Wymysl po dwa
(mozliwie nie-polski i polski) przyklady a)
Cierpienia spowodowanego m. in. nierównoscia
dochodów. (i) Ból nowotworowy pozbawionego
dostepu do opieki medycznej mieszkanca slumsów w
Mogadiszu (czerwiec 2012 r.). (ii) Wrazenie
chlodu bezdomnego zamarzajacego noca w ogrodowej
altanie na dzialkach na warszawskiej Sadybie
(styczen 2010 r. ). b) Dominacji jednych
ludzi nad innymi ludzmi spowodowanej m. in.
nierównoscia dochodów. (i) Niewolnicza praca
albanskiego gastarbeitera na plantacji pomido-rów
w okolicach Palma di Mentechiaro na Sycylii
(lipiec 2011 r.).
63
64
ZADANIE Twierdzaca odpowiedz na pytanie, czy
rzeczywiscie nalezy wyrów-nywac dochody, wielu
wywodzi z niecheci do cierpienia i dominacji
jednych ludzi nad innymi ludzmi. Wymysl po dwa
(mozliwie nie-polski i polski) przyklady a)
Cierpienia spowodowanego m. in. nierównoscia
dochodów. (i) Ból nowotworowy pozbawionego
dostepu do opieki medycznej mieszkanca slumsów w
Mogadiszu (czerwiec 2012 r.). (ii) Wrazenie
chlodu bezdomnego zamarzajacego noca w ogrodowej
altanie na dzialkach na warszawskiej Sadybie
(styczen 2010 r. ). b) Dominacji jednych
ludzi nad innymi ludzmi spowodowanej m. in.
nierównoscia dochodów. (i) Niewolnicza praca
albanskiego gastarbeitera na plantacji pomido-rów
w okolicach Palma di Mentechiaro na Sycylii
(lipiec 2011 r.). (ii) Przymusowe swiadczenie
uslug seksualnych wlascicielowi hurtow-ni
dewocjonaliów i jego kolegom przez pracownice tej
hurtowni, wychowujaca samotnie syna i bojaca sie
utraty zatrudnienia, w Piszu na Mazurach (marzec
2001 r.).
64
65
65
Czy rzeczywiscie nalezy wyrównywac dochody? 2.2
TAK - ZE WZGLEDU NA SPOKÓJ SPOLECZNY Twierdzaca
odpowiedz na pytanie Czy rzeczywiscie nalezy
wyrów-nywac dochody? wielu wywodzi TAKZE z
TROSKI O STABIL-NOSC I SPÓJNOSC SPOLECZENSTWA.
66
66
Czy rzeczywiscie nalezy wyrównywac dochody? 2.
3. TAK - JAK NAJWIECEJ SZCZESCIA DLA JAK
NAJWIEK-SZEJ LICZBY LUDZI! UTYLITARYSCI (JEREMY
BENTHAM, 1748-1832, Introduction to the
Principles of Morals and Legislation, 1789 ARTUR
PIGOU, 1877 -1959, The Economics of Welfare,
1920).
Oto utylitarystów uzasadnienie twierdzenia, ze
nalezy wyrównywac dochody.
67
67
Utylitarysci (JEREMY BENTHAM, 1748-1832,
Introduction to the Principles of Morals and
Legislation, 1789 ARTUR PIGOU, 1877 -1959, The
Economics of Welfare, 1920). Nalezy
maksymalizowac calkowita uzytecznosc (ang.
utili-ty) spoleczenstwa, rozumiana jako suma
uzytecznosci wszystkich obywateli. (pol. JAK
NAJWIECEJ SZCZESCIA DLA JAK NAJ-WIEKSZEJ LICZBY
LUDZI! ang. THE GREATEST HAP-PINESS OF THE
GREATEST NUMBER). A PONIEWAZ UZYTECZNOSC
KRANCOWA DOCHO-DU LUDZI MALEJE, NALEZY
PRZEMIESZCZAC DOCHODY OD BOGATYCH DO BIEDNYCH.
Oto utylitarystów uzasadnienie twierdzenia, ze
nalezy wyrównywac dochody.
68
68
Utylitarysci (JEREMY BENTHAM, 1748-1832,
Introduction to the Principles of Morals and
Legislation, 1789 ARTUR PIGOU, 1877 -1959, The
Economics of Welfare, 1920). Nalezy
maksymalizowac calkowita uzytecznosc (ang.
utili-ty) spoleczenstwa, rozumiana jako suma
uzytecznosci wszystkich obywateli. (pol. Jak
najwiecej szczescia dla jak najwiekszej liczby
ludzi! ang. the greatest happiness of the
greatest number). A poniewaz uzytecznosc
krancowa dochodu ludzi maleje, nalezy
przemieszczac dochody od bogatych do biednych.
Jednak granice takiej polityki wyznacza
dbalosc o bodzce, sklaniajace do efektywnego
gospodarowania.
Oto utylitarystów uzasadnienie twierdzenia, ze
nalezy wyrównywac dochody.
69
69
DYGRESJA JEREMY BENTHAM, 1748-1832 JAK
NAJWIECEJ SZCZESCIA DLA JAK NAJWIEKSZEJ LICZBY
LUDZI!.
70
70
KONIEC DYGRESJI
71
71
UTYLITARYZM JEST KRYTYKOWANY Utylitaryzm
stanowi mieszanke 3 zasad 1. WELFERYZM
(ang. welferism) Ocena stanu gospodarki
(spoleczenstwa) powinna wynikac z ocen jednostek
poziomu swej uzytecznosci w tym stanie. (Ludzie
sa naj-lepszymi sedziami we wlasnych sprawach).
----------------------------------------------
--------------------------------------------------
Zob. Amartya Sen, Justice, w The New Palgrave
Dictionary of Econo-mics, wyd. 2, red. S. N.
Durlauf i L. E. Blume, Palgrave Macmillan, 2008.
t. 5, s. 646-649.
72
72
UTYLITARYZM JEST KRYTYKOWANY Utylitaryzm
stanowi mieszanke 3 zasad 1. WELFERYZM
(ang. welferism) Ocena stanu gospodarki
(spoleczenstwa) powinna wynikac z ocen jednostek
poziomu swej uzytecznosci w tym stanie. (Ludzie
sa naj-lepszymi sedziami we wlasnych sprawach).
2. ZASADA SUMOWANIA (ang. sum-ranking
approach) Miara korzystnosci tego stanu jest suma
uzytecznosci wszystkich ludzi w tym stanie.
-------------------------------------------------
-----------------------------------------------
Zob. Amartya Sen, Justice, w The New Palgrave
Dictionary of Econo-mics, wyd. 2, red. S. N.
Durlauf i L. E. Blume, Palgrave Macmillan, 2008.
t. 5, s. 646-649.
73
73
UTYLITARYZM JEST KRYTYKOWANY Utylitaryzm
stanowi mieszanke 3 zasad 1. WELFERYZM
(ang. welferism) Ocena stanu gospodarki
(spoleczenstwa) powinna wynikac z ocen jednostek
poziomu swej uzytecznosci w tym stanie. (Ludzie
sa naj-lepszymi sedziami we wlasnych sprawach).
2. ZASADA SUMOWANIA (ang. sum-ranking
approach) Miara korzystnosci tego stanu jest suma
uzytecznosci wszystkich ludzi w tym stanie. 3.
PODEJSCIE WYNIKOWE (ang. consequentialism) Przy
ocenie stanów rzeczy w gospodarce istotne sa
skutki istnienia dzialan, regul, instytucji itp.,
a nie same te dzialania, reguly, in-stytucje.
-------------------------------------------------
-----------------------------------------------
Zob. Amartya Sen, Justice, w The New Palgrave
Dictionary of Econo-mics, wyd. 2, red. S. N.
Durlauf i L. E. Blume, Palgrave Macmillan, 2008.
t. 5, s. 646-649.
74
74
KRYTYKA UTYLITARYZMU Ad. 1. WELFERYZM (ang.
welferism). Ocena stanu gospodarki
(spoleczenstwa) powinna wynikac z ocen jed-nostek
poziomu swej uzytecznosci w tym stanie. (Ludzie
sa najlep-szymi sedziami we wlasnych
sprawach). ATAK Pewne cechy stanów
spolecznych sa dobre lub zle SAME W SO-BIE,
niezaleznie od ocen jednostek, których te cechy
dotycza (np. aborcja, przetaczanie krwi, prawo
glosu dla kobiet). W dodatku uzytecznosc dóbr
moze byc przez ludzi oce-niana BLEDNIE (np.
presja reklamy), NIESLUSZNIE (np. sadys-ta), W
WARUNKACH NIEPOWSTANIA LUB ZANIKU WYZ-SZYCH
ASPIRACJI np. ludzie zyjacy w stanie
chronicznej, nie-usuwalnej nedzy (obóz
koncentracyjny? Niektóre regiony w Etio-pii? W
Indiach?).
75
75
KRYTYKA UTYLITARYZMU Ad. 1. WELFERYZM (ang.
welferism). Ocena stanu gospodarki
(spoleczenstwa) powinna wynikac z ocen jed-nostek
poziomu swej uzytecznosci w tym stanie. (Ludzie
sa najlep-szymi sedziami we wlasnych
sprawach). ATAK Pewne cechy stanów
spolecznych sa dobre lub zle SAME W SO-BIE,
niezaleznie od ocen jednostek, których te cechy
dotycza (np. aborcja, przetaczanie krwi, prawo
glosu dla kobiet). W dodatku uzytecznosc dóbr
moze byc przez ludzi oce-niana BLEDNIE (np.
presja reklamy), NIESLUSZNIE (np. sadys-ta), W
WARUNKACH NIEPOWSTANIA LUB ZANIKU WYZ-SZYCH
ASPIRACJI np. ludzie zyjacy w stanie
chronicznej, nie-usuwalnej nedzy (obóz
koncentracyjny? Niektóre regiony w Etio-pii? W
Indiach?).
OBRONA Utylitarysci odpowiadaja, ze takie
poglady groza PATERNALIZ-MEM! Kto, jesli nie
sami ludzie, ma oceniac stany rzeczy w
spole-czenstwe? ---------------------------------
-------------------------- PATERNALIZM oznacza,
ze preferencje jednostek, rzekomo w imie ich
dobra, zostaja zastapione np. preferencjami
dyktatora, filozofa, kaplana itp.
76
76
KRYTYKA UTYLITARYZMU Ad. 2. ZASADA SUMOWANIA
(ang. sum-ranking approach). Miara korzystnosci
tego stanu jest suma uzytecznosci wszystkich
ludzi w tym stanie. ATAK Zasada sumowania
zaklada - MIERZALNOSC, - MIEDZYOSOBOWA
PORÓWNYWALNOSC oraz - AGREGOWALNOSC
uzytecznosci. Ta zasada wyklucza
ponadto zainteresowanie nierównoscia (wszak
wzrost uzytecznosci u jednych kompensuje ubytek
uzytecz-nosci u innych w efekcie dla wielu
utylitarystów podzialy uzytecz-nosci wedle
proporcji 1 i 9 oraz 5 i 5 sa równie dobre).
77
KWESTIA POMIARU UZYTECZNOSCI Proponowane sa co
najmniej DWA sposoby mierzenia uzytecznos-ci
(zadowolenia) odczuwanej przez ludzi KARDYNALNY
i OR-DYNALNY (PORZADKOWY).
SPOSÓB KARDYNALNY Stanom gospodarki sa
przypisywane liczby wg zasady LEPSZE-MU STANOWI
ODPOWIADA WIEKSZA LICZBA, A RÓZNICA TYCH LICZB
JEST MIARA RÓZNICY JAKOSCI TYCH STA-NÓW.
SPOSÓB ORDYNALNY Stanom gospodarki sa
przypisane liczby wg zasady LEPSZEMU STANOWI
ODPOWIADA WIEKSZA LICZBA, A DWÓM RÓW-NIE DOBRYM
STANOM ODPOWIADAJA RÓWNE LICZBY. PRAKTYCZNA
PRZYDATNOSC TYCH METOD JEST NIEWIELKA
78
KWESTIA PORÓWNYWALNOSCI UZYTECZNOSCI Chodzi o
mozliwosc odpowiedzi na pytania CZY
UZYTECZNOSC ODCZUWANA PRZEZ JEDNA OSOBE JEST
WIEKSZA, CZY MNIEJSZA OD UZYTECZNOSCI OD-CZUWANEJ
PRZEZ INNA OSOBE?, O ILE DOKLADNIE UZYTECZNOSC
ODCZUWANA PRZEZ JEDNA OSOBE JEST WIEKSZA
(MNIEJSZA) OD UZYTECZ-NOSCI ODCZUWANEJ PRZEZ INNA
OSOBE?.
Jedni dopuszczaja mozliwosc udzielenia sensownych
odpowiedzi na te pytania, czyli MIEDZYOSOBOWA
PORÓWNYALNOSC UZY-TECZNOSCI. Ich zdaniem
jednostki maja równa zdolnosc dos-wiadczania,
wiec ich satysfakcja jest wspólmierna. (Artur
Pigou, 18771959 1920, The Economics of
Welfare).
Inni nie wierza w mozliwosc porównywania
uzytecznosci róznych osób, twierdzac, ze
cierpienie i rozkosz róznych ludzi nie sa
porównywalne. (Lionel Robbins, 1898-1984 1932,
An Essay on the Nature and Signifacance of
Economic Science).
Zauwazmy kardynalny pomiar uzytecznosci W
TAKICH SA-MYCH JEDNOSTKACH jest warunkiem
koniecznym miedzyoso-bowej porównywalnosci
zadowolen. (Jak porównac dlugosc dwóch odcinków,
nie zmierzywszy ich pierwej wspólna miara?).
79
KWESTIA PRZEKSZTALCANIA PREFERENCJI JEDNOSTEK W
PREFERENCJE SPOLECZNE (AGREGACJA UZYTECZ-NOSCI).
Proponowanych jest wiele sposobów agregacji
indywidualnych pre-ferencji przy tworzeniu
rankingu stanów gospodarki. PRZYKLADY 1.
SUMOWANIE INDYWIDUALNYCH SATYSFAKCJI (zaklada sie
mozliwosc ich kardynalnego pomiaru i
porównywal-nosc uzytecznosci róznych osób). 2.
ZASADA PARETA Grupa jednostek zwieksza swój
dobrobyt, przechodzac od stanu A do stanu B,
jezeli co najmniej jedna jednostka jest w lepszej
sytu-acji w stanie B niz w stanie A. (Tym razem
zaklada sie mozliwosc ordynalnego pomiaru
uzytecznosci i nieporównywalnosc uzytecz-nosci
róznych osób). PRAKTYCZNA PRZYDATNOSC TYCH
METOD JEST NIEWIELKA
80
OBRONA Zauwazmy, ze w sferze politycznej
zwolennicy demokracji zaakcep-towali pewien
rodzaj wspólmiernosci ocen dokonywanych przez
rózne osoby, wartosciujace rózne stany
spoleczne (chodzi o zasa-de JEDEN CZLOWIEK
JEDEN GLOS).
GLOSOWANIE jest równiez stosowana praktycznie
me-toda agregowania indywidualnych uzytecznosci w
celu stworzenia spolecznego rankingu róznych
sytuacji. Mniej lub bardziej sku-tecznie (pomysl
np. o PARADOKSIE GLOSOWANIA!) pozwala ono przejsc
od indywidualnych preferencji do zbiorowych
decyzji.
81
W praktyce zwolennicy EGALITARYZMU (czyli
zmniejszania róznic dochodów w spoleczenstwie)
latwiej opowiadaja sie za mozli-woscia
miedzyosobowych porównan uzytecznosci.
Przeciez, zapewne, wielu sposród
nastawionych egalitar-nie Polaków zgodziloby sie
z teza Zabranie 100 PLN Janowi Kul-czykowi
zmniejsza jego uzytecznosc w mniejszym stopniu
niz zwieksza uzytecznosc bezdomnego z Dworca
Centralnego w War-szawie danie mu 100 PLN.
82
82
KRYTYKA UTYLITARYZMU cd. Utylitaryzm stanowi
mieszanke 3 zasad TE ZASADY SA KRYTY-KOWANE
Ad. 3. PODEJSCIE WYNIKOWE (ang.
consequentialism). Przy ocenie stanów rzeczy w
gospodarce istotne sa skutki istnienia dzialan,
regul, instytucji itp., a nie same te dzialania,
reguly, insty-tucje . ATAK Podejscie wynikowe
pomija to, ze ludzie cenia nie tylko wyniki (np.
wyniki dzialania), lecz takze same stany rzeczy,
o których krytycy sadza, ze wynikami nie sa (np.
WOLNOSC, PRZESTRZEGANIE WLASNOSCI PRYWATNEJ).
83
PODSUMOWANIE Utylitaryzm napotyka na zasadnicze
trudnosci (np. kwestia PO-MIARU, PORÓWNYWANIA,
AGREGOWANIA uzytecznosci jed-nostek).
ZATEM I UTYLITARYSTÓW SPOSÓB ARGUMEN-TACJI NA
RZECZ POSTULATU WYRÓWNYWANIA DO-CHODÓW DLA
WIELU NIE JEST PRZEKONUJACA
84
84
Czy rzeczywiscie nalezy wyrównywac dochody? 2.
4. RAWLSIANSKI MAXIMIN
W efekcie np. JOHN RAWLS (19212002 Theory of
Justice, 1971) przywiazuje wage nie do
uzytecznosci, lecz do dostepu ludzi do tzw. DÓBR
PIERWOTNYCH jako do kryterium oceny stanów
spo-lecznych.
--------------------------------------------------
---- DOBRA PIERWOTNE u Rawlsa to rzeczy i
sytuacje, co do któ-rych zaklada sie, ze kazdy
racjonalny czlowiek ich pragnie, w tym prawa,
wolnosci i szanse, dochód i majatek oraz
ogólnie SPO-LECZNE PODSTAWY SZACUNKU DO SAMEGO
SIEBIE (ang. social bases of self-respect) (np.
mozliwosc samodzielnego utrzyma-nia siebie i
najblizszych).
85
85
Podobnie AMARTYA SEN kladzie nacisk nie na
posiadane przez ludzi dobra i ich uzytecznosc,
lecz na to, co nazywa CAPABILI-TIES ludzi chodzi
o realne (nie teoretyczne) mozliwosci ludzi
robienia róznych rzeczy i pelnienia róznych ról
spolecznych (ang. what people can actually do or
be).
86
86
OTO SPOSÓB ROZUMOWANIA JOHNA RAWLSA Przed
narodzeniem sie projektujemy sprawiedliwe
spoleczenstwo, w którym bedziemy zyc. Nie wiemy
jaka rola nam przypadnie. Moze bedziemy zdrowi,
utalentowani, bogaci, a moze nie. (Takie
postawienie sprawy powoduje, ze na nasze decyzje
nie wplywaja nasze interesy, a wiec decyzje te sa
bezstronne). Jakie spoleczenstwo
mamy zaprojektowac?
87
87
Jakie spoleczenstwo mamy zaprojektowac? Trzeba
zatroszczyc sie przede wszystkim o najubozszych,
zabezpie-czajac sie na okolicznosc przydzielenia
nam przez los takiej wlasnie roli spolecznej.
Sposród dwóch rozkladów dochodów
(szerzej DÓBR PIER-WOTNYCH (ang. primary goods)
np. dochody, wladza, dostep do edukacji, sluzby
zdrowia) ten jest lepszy, w przypadku którego
sy-tuacja najbiedniejszych jest lepsza. MAXIMIN!
88
88
ZAUWAZ! John Rawls nie jest radykalnym
zwolenikiem równosci. AKCEP-TUJE ZWIEKSZANIE SIE
ZRÓZNICOWANIA DOCHODÓW, LECZ POD WARUNKIEM, ZE
BOGACACY SIE ZAPLACA HARACZ NA RZECZ UBOGICH.
89
89
Czy rzeczywiscie nalezy wyrównywac dochody?
2.5. NIE NALEZY WYRÓWNYWAC DOCHODÓW! Przeciwko
idei wyrównywania dochodów wysuwane sa m. in.
takie zarzuty A. Idea wyrównywania dochodów
MOZE legitymizowac równanie w dól poziomu zycia
(ang. LEVELLING DOWN ARGUMENT). Dlaczego
mamy zniechecac ludzi przedsiebiorczych do pracy,
sko-ro TRACA NA TYM WSZYSCY, takze ubodzy?
90
90
Przeciwko idei wyrównywania dochodów wysuwane sa
m. in. takie zarzuty B. Idea wyrównywania
dochodów MOZE zdominowac idee wolnosci ludzi
(ang. PERSONAL FREEDOM ARGUMENT). Dlaczego
KTOS ma decydowac, na co INNI ludzie przeznaczaja
swoje dochody?
91
91
Przeciwko idei wyrównywania dochodów wysuwane sa
m. in. takie zarzuty C. Idea wyrównywania
dochodów MOZE zdominowac idee odpowie-dzialnosci
ludzi za wlasny los (ang. PERSONAL RESPOSIBILITY
ARGUMENT). Dlaczego PRACOWICI obywatele maja
lozyc na utrzymanie LE-NIWEGO bezrobotnego?
Kazdy ponosi odpowiedzialnosc za swoje zycie i
swoje czyny!
92
92
D. SPRAWIEDLIWOSC PROCEDUALNA ROBERTA
NOZICKA ROBERT NOZICK (1938-2002, Anarchy, State
and Utopia, 1974) Sprawiedliwosc dotyczy NIE
WYNIKÓW gospodarowania (mie-rzonych np. iloscia
dóbr lub uzytecznosci dostepnych dla jednos-tek),
LECZ REGUL (procedur), które decyduja o tych
wynikach. Sprawiedliwe sa reguly, które
respektuja NIEZBYWALNE PRA-WA JEDNOSTEK np.
PRAWO DO ZYCIA, DO DOBROWOL-NEJ WYMIANY, DO
PRODUKTU WLASNEJ PRACY (I JEGO PRZEKAZYWANIA NP.
W FORMIE SPADKU). Wazna jest RÓWNOSC
SZANS, nie RÓWNOSC DOCHO-DÓW.
93
93
Jesli w trakcie procesu, w wyniku którego
powstaja dochody, sprawiedliwe reguly nie sa
lamane (np. nikt nie oszukuje, nie krad-nie, nikt
nie jest dyskryminowany), takze wysokosc tych
dochodów NIEZALEZNIE OD ICH RÓZNIC nalezy
uznac za sprawied-liwa. NOZICK NIE NALEZY
ZMIENIAC OCEN Z PRZEPROWADZONEGO W UCZCIWY SPOSÓB
EGZAMINU.
94
94
Nie nalezy zmieniac ocen z przeprowadzonego w
uczciwy sposób egzaminu? Na to odpowiada np.
AMARTYA SEN NIE TYLKO NIEZBYWALNE PRAWA
(np. prawa wlasnosci) LUDZI SA WAZNE. RÓWNIE
WAZNE SA MASOWA NEDZA, GLÓD, CHOROBY, KTÓRE
BYWAJA, NP. W INDIACH, EFEK-TEM NIESKREPOWANEGO
KORZYSTANIA Z TYCH PRAW (np. z praw wlasnosci)
95
95

• KOMENTARZ
• Sposób rozstrzygniecia sporu Nozicka z Senem
  zalezy chyba od tego, który sad wartosciujacy
  ludzie uznaja za wazniejszy
• Dochody nie powinny byc BARDZO zróznicowane
• czy tez
• 2. Nalezy przestrzegac regul gry w gospodarce,
  takich jak np. wlasnosc prywatna, wolnosc
  dysponowania owocami wlasnej pracy.

96
96
ZRÓB TO SAM! Tak czy nie? Czy te opinie sa
prawdziwe, czy falszywe? Odpowiedzi uzasadnij.
1. Równosc szans nie moze istniec! Trudno
hamowac rozwój utalento-wanych pianistów po to,
aby ci mniej zdolni mogli im dorównac!
97
97
1. Równosc szans nie moze istniec! Trudno
hamowac rozwój utalento-wanych pianistow po to,
aby ci mniej zdolni mogli im dorównac! To
zalezy, jak definiujemy równosc szans Np. moze
chodzic o rów-nosc szans na wykorzystanie
wrodzonych mozliwosci, a nie o rów-nosc szans na
osiagniecie takich samych sukcesów... 2.
Opodatkowanie spadków jest sluszne.
98
98
1. Równosc szans nie moze istniec! Trudno
hamowac rozwój utalento-wanych pianistow po to,
aby ci mniej zdolni mogli im dorównac! To
zalezy, jak definiujemy równosc szans Np. moze
chodzic o rów-nosc szans na wykorzystanie
wrodzonych mozliwosci, a nie o rów-nosc szans na
osiagniecie takich samych sukcesów... 2.
Opodatkowanie spadków jest sluszne. Mamy tu do
czynienia z sadem wartosciujacym, a nie z sadem
opisowym, a sadów wartosciujacych nie da sie
ocenic w kategoriach prawdy i falszu. Ocena tego
sadu wartosciujacego zalezy m. in. od stosunku
oceniajacego do takich wartosci jak wolnosc i
spra-wiedliwosc? 3. Nierównosci szans
spowodowanej miedzypokoleniowym transfe-rem
kapitalu ludzkiego (np. ktos pochodzacy z
dobrego domu dziedziczy oglade, znajomosci,
dostep do informacji, znajomosc jezykow obcych
itp.) nie sposób przeciwdzialac.
99
1. Równosc szans nie moze istniec! Trudno
hamowac rozwój utalento-wanych pianistow po to,
aby ci mniej zdolni mogli im dorównac! To
zalezy, jak definiujemy równosc szans Np. moze
chodzic o rów-nosc szans na wykorzystanie
wrodzonych mozliwosci, a nie o rów-nosc szans na
osiagniecie takich samych sukcesów... 2.
Opodatkowanie spadków jest sluszne. Mamy tu do
czynienia z sadem wartosciujacym, a nie z sadem
opisowym, a sadów wartosciujacych nie da sie
ocenic w kategoriach prawdy i falszu. Ocena tego
sadu wartosciujacego zalezy m. in. od stosunku
oceniajacego do takich wartosci jak wolnosc i
spra-wiedliwosc? 3. Nierównosci szans
spowodowanej miedzypokoleniowym transfe-rem
kapitalu ludzkiego (np. ktos pochodzacy z
dobrego domu dziedziczy oglade, znajomosci,
dostep do informacji, znajomosc jezykow obcych
itp.) nie sposób przeciwdzialac. Nie. Na
przyklad, w wielu krajach wyrównywaniu szans
dzieci po-chodzacych z róznych srodowisk sluza
podatek spadkowy i ofero-wana przez panstwo
darmowa edukacja. Za czasów realnego
so-cjalizmu w Polsce sluzyly temu m. in. punkty
za pochodzenie, dzieki którym dzieciom
pochodzacym z rodzin robotniczych i chlop-skich
latwiej bylo sie dostac na studia niz dzieciom z
rodzin inteligenckich.
99
100
100
ZADANIA 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
101
101
ZADANIA 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta?
102
102
ZADANIA 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta? Chodzi o
pole trójkata (0,6), (0,4), A równe 2. c) Ile
wynosi nadwyzka producenta?
103
103
ZADANIA 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta? Chodzi o
pole trójkata (0,6), (0,4), A równe 2. c) Ile
wynosi nadwyzka producenta? Chodzi o pole
czworokata (0,4), A,B, (0,0) równe 6. d) Ile
wynosi nadwyzka calkowita?
104
104
ZADANIA 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta? Chodzi o
pole trójkata (0,6), (0,4), A równe 2. c) Ile
wynosi nadwyzka producenta? Chodzi o pole
czworokata (0,4), A,B, (0,0) równe 6. d) Ile
wynosi nadwyzka calkowita? 8. e) O ile zmieni
sie nadwyzka calkowita po odzyskaniu przez ten
ry-nek równowagi?
105
105
ZADANIA 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta? Chodzi o
pole trójkata (0,6), (0,4), A równe 2. c) Ile
wynosi nadwyzka producenta? Chodzi o pole
czworokata (0,4), A,B, (0,0) równe 6. d) Ile
wynosi nadwyzka calkowita? 8. e) O ile zmieni
sie nadwyzka calkowita po odzyskaniu przez ten
ry-nek równowagi? Wzrosnie z 8 do 9. f) Wskaz
mozliwy w tej sytuacji konflikt sprawiedliwosci z
efek-tywnoscia.
106
106
ZADANIA 1. Oto konkurencyjny rynek pewnego dobra,
które jest doskonale podzielne. Wprowadzono
cene minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
a)
P 0 1 2 3 4 5 6
Q1 6 5 4 3 2 1 0
Q2 0 1 2 3 4 5 6
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta? Chodzi o
pole trójkata (0,6), (0,4), A równe 2. c) Ile
wynosi nadwyzka producenta? Chodzi o pole
czworokata (0,4), A,B, (0,0) równe 6. d) Ile
wynosi nadwyzka calkowita? 8. e) O ile zmieni
sie nadwyzka calkowita po odzyskaniu przez ten
ry-nek równowagi? Wzrosnie z 8 do 9. f) Wskaz
mozliwy w tej sytuacji konflikt sprawiedliwosci z
efek-tywnoscia. Ewentualna próba zaprowadzenia
sprawiedliwosci za pomoca ceny minimalnej
skutkuje tu zmniejszeniem sie efektywnosci.
107
2. Twierdzaca odpowiedz na pytanie, czy
rzeczywiscie nalezy wyrów-nywac dochody, wielu
wywodzi z niecheci do cierpienia i dominacji
jednych ludzi nad innymi ludzmi. Wymysl po dwa
(mozliwie nie-polski i polski) przyklady a)
Cierpienia spowodowanego m. in. nierównoscia
dochodów.
107
108
108
2. Twierdzaca odpowiedz na pytanie, czy
rzeczywiscie nalezy wyrów-nywac dochody, wielu
wywodzi z niecheci do cierpienia i dominacji
jednych ludzi nad innymi ludzmi. Wymysl po dwa
(mozliwie nie-polski i polski) przyklady a)
Cierpienia spowodowanego m. in. nierównoscia
dochodów. (i) Ból nowotworowy pozbawionego
dostepu do opieki medycznej mieszkanca slumsów w
Mogadiszu (czerwiec 2010 r.).
109
109
2. Twierdzaca odpowiedz na pytanie, czy
rzeczywiscie nalezy wyrów-nywac dochody, wielu
wywodzi z niecheci do cierpienia i dominacji
jednych ludzi nad innymi ludzmi. Wymysl po dwa
(mozliwienie-polski i polski) przyklady a)
Cierpienia spowodowanego m. in. nierównoscia
dochodów. (i) Ból nowotworowy pozbawionego
dostepu do opieki medycznej mieszkanca slumsów w
Mogadiszu (czerwiec 2012 r.). (ii) Wrazenie
chlodu bezdomnego zamarzajacego noca w ogrodowej
altanie na dzialkach na warszawskiej Sadybie
(styczen 2010 r.).
110
2. Twierdzaca odpowiedz na pytanie, czy
rzeczywiscie nalezy wyrów-nywac dochody, wielu
wywodzi z niecheci do cierpienia i dominacji
jednych ludzi nad innymi ludzmi. Wymysl po dwa
(mozliwie nie-polski i polski) przyklady a)
Cierpienia spowodowanego m. in. nierównoscia
dochodów. (i) Ból nowotworowy pozbawionego
dostepu do opieki medycznej mieszkanca slumsów w
Mogadiszu (czerwiec 2012 r.). (ii) Wrazenie
chlodu bezdomnego zamarzajacego noca w ogrodowej
altanie na dzialkach na warszawskiej Sadybie w
styczniu 2010 roku. b) Dominacji jednych ludzi
nad innymi ludzmi spowodowanej m. in.
nierównoscia dochodów.
110
111
2. Twierdzaca odpowiedz na pytanie, czy
rzeczywiscie nalezy wyrów-nywac dochody, wielu
wywodzi z niecheci do cierpienia i dominacji
jednych ludzi nad innymi ludzmi. Wymysl po dwa
(mozliwie nie-polski i polski) przyklady a)
Cierpienia spowodowanego m. in. nierównoscia
dochodów. (i) Ból nowotworowy pozbawionego
dostepu do opieki medycznej mieszkanca slumsów w
Mogadiszu (czerwiec 2012 r.). (ii) Wrazenie
chlodu bezdomnego zamarzajacego noca w ogrodowej
altanie na dzialkach na warszawskiej Sadybie w
styczniu 2010 ro-ku. b) Dominacji jednych ludzi
nad innymi ludzmi spowodowanej m. in.
nierównoscia dochodów. (i) Niewolnicza praca
albanskiego gastarbeitera na plantacji pomido-rów
w okolicach Palma di Mentechiaro na Sycylii
(lipiec 2011 r.).
111
112
112
2. Twierdzaca odpowiedz na pytanie, czy
rzeczywiscie nalezy wyrów-nywac dochody, wielu
wywodzi z niecheci do cierpienia i dominacji
jednych ludzi nad innymi ludzmi. Wymysl po dwa
(mozliwie nie-polski i polski) przyklady a)
Cierpienia spowodowanego m. in. nierównoscia
dochodów. (i) Ból nowotworowy pozbawionego
dostepu do opieki medycznej mieszkanca slumsów w
Mogadiszu (czerwiec 2012 r.). (ii) Wrazenie
chlodu bezdomnego zamarzajacego noca w ogrodowej
altanie na dzialkach na warszawskiej Sadybie
(styczen 2010 r. ). b) Dominacji jednych
ludzi nad innymi ludzmi spowodowanej m. in.
nierównoscia dochodów. (i) Niewolnicza praca
albanskiego gastarbeitera na plantacji pomido-rów
w okolicach Palma di Mentechiaro na Sycylii
(lipiec 2011 r.). (ii) Przymusowe swiadczenie
uslug seksualnych wlascicielowi hurtow-ni
dewocjonaliów i jego kolegom przez pracownice tej
hurtowni, wychowujaca samotnie syna i bojaca sie
utraty zatrudnienia, w Piszu na Mazurach (marzec
2001 r.).
113
3. John Rawls ocenia stany gospodarek wedlug
poziomu zadowolenia ich najmniej zadowolonego
mieszkanca (tzw. maximin). Sa 2 sta-ny A - (1
9) i B - (½ ½). Liczby opisuja zadowolenie obu
miesz-kanców (oni sami je ocenili im wieksza
liczba, tym wieksze zado-wolenie). a) Który stan
jest lepszy dla skrajnego zwolennika rów-nosci?
113
114
3. John Rawls ocenia stany gospodarek wedlug
poziomu zadowolenia ich najmniej zadowolonego
mieszkanca (tzw. maximin). Sa 2 sta-ny A - (1
9) i B - (½ ½). Liczby opisuja zadowolenie obu
miesz-kanców (oni sami je ocenili im wieksza
liczba, tym wieksze zado-wolenie). a) Który stan
jest lepszy dla skrajnego zwolennika rów-nosci?
Stan B (½ ½). b) Który stan jest lepszy dla
kogos, kto chce maksymalizowac su-me uzytecznosci
wszystkich?
114
115
3. John Rawls ocenia stany gospodarek wedlug
poziomu zadowolenia ich najmniej zadowolonego
mieszkanca (tzw. maximin). Sa 2 sta-ny A - (1
9) i B - (½ ½). Liczby opisuja zadowolenie obu
miesz-kanców (oni sami je ocenili im wieksza
liczba, tym wieksze zado-wolenie). a) Który stan
jest lepszy dla skrajnego zwolennika rów-nosci?
3. a) Stan B (½ ½). b) Który stan jest
lepszy dla kogos, kto chce maksymalizowac su-me
uzytecznosci wszystkich? Stan A. c) Który stan
jest lepszy dla Rawlsa?
115
116
3. John Rawls ocenia stany gospodarek wedlug
poziomu zadowolenia ich najmniej zadowolonego
mieszkanca (tzw. maximin). Sa 2 sta-ny A - (1
9) i B - (½ ½). Liczby opisuja zadowolenie obu
miesz-kanców (oni sami je ocenili im wieksza
liczba, tym wieksze zado-wolenie). a) Który stan
jest lepszy dla skrajnego zwolennika rów-nosci?
3. a) Stan B. b) Który stan jest lepszy dla
kogos, kto chce maksymalizowac su-me uzytecznosci
wszystkich? Stan A (10 gt1!). c) Który stan jest
lepszy dla Rawlsa? Stan A. d) Co to znaczy, ze
propozycja Rawlsa jest próba znalezienia
kom-promisu miedzy efektywnoscia a
sprawiedliwoscia?
116
117
117
3. John Rawls ocenia stany gospodarek wedlug
poziomu zadowolenia ich najmniej zadowolonego
mieszkanca (tzw. maximin). Sa 2 sta-ny A - (1
9) i B - (½ ½). Liczby opisuja zadowolenie obu
miesz-kanców (oni sami je ocenili im wieksza
liczba, tym wieksze zado-wolenie). a) Który stan
jest lepszy dla skrajnego zwolennika rów-nosci?
3. a) Stan B (½ ½). b) Który stan jest
lepszy dla kogos, kto chce maksymalizowac su-me
uzytecznosci wszystkich? Stan A. c) Który stan
jest lepszy dla Rawlsa? Stan A. d) Co to znaczy,
ze propozycja Rawlsa jest próba znalezienia
kom-promisu miedzy efektywnoscia a
sprawiedliwoscia? d) Wedle Rawlsa dopuszczalny
jest wzrost rozpietosci dochodów (co moze
sprzyjac efektywnosci), pod warunkiem, ze
jednoczesnie wzrosna dochody najubozszych (co
moze sprzyjac sprawiedliwos-ci).
Komentarz Zauwaz! Zdaniem Rawlsa równosc mozna
poswiecic na oltarzu efektywnosci pod warunkiem,
ze skorzystaja na tym najbiedniejsi.
118
118
TEST Plusami i minusami oznacz prawdziwe i
falszywe warianty odpowie-dzi. 1.
Efektywnosc i sprawiedliwosc A. Dotycza
odpowiednio kwestii dla kogo jest
produkowa-ne? i co i jak jest produkowane?.
B. Zwykle stanowia cele dzialania
przedsiebiorstw. C. Zawsze pozostaja w
sprzecznosci. D. Dotycza odpowiednio
struktury produkcji i podzialu docho-dów.
119
119
1. Efektywnosc i sprawiedliwosc A. Dotycza
odpowiednio kwestii dla kogo jest
produkowa-ne? i co i jak jest produkowane?.
B. Zwykle stanowia cele dzialania
przedsiebiorstw. C. Zawsze pozostaja w
sprzecznosci. D. Dotycza odpowiednio
struktury produkcji i podzialu docho-dów. A.
Nie. B. Nie. C. Nie. D. Tak.
120
120
2. Optimum Pareta A. To sytuacja, w której
nie da sie osiagnac korzysci w sensie Pa-reta.
B. Oznacza najbardziej sprawiedliwa sytuacje w
gospodarce. C. To sytuacja, w której nie sposób
zwiekszyc zadowolenia kogo-kolwiek, nie
zmniejszajac jednoczesnie zadowolenia kogos
innego. D. Oznacza najbardziej efektywna
sytuacje w gospodarce.
121
121
2. Optimum Pareta A. To sytuacja, w której nie
da sie osiagnac korzysci w sensie Pa-reta. B.
Oznacza najbardziej sprawiedliwa sytuacje w
gospodarce. C. To sytuacja, w której nie sposób
zwiekszyc zadowolenia kogo-kolwiek, nie
zmniejszajac jednoczesnie zadowolenia kogos
innego. D. Oznacza najbardziej efektywna
sytuacje w gospodarce. A. Tak. B. Nie. C.
Tak. D. Tak.
122
122
3. Dbalosc o sprawiedliwosc A. Zwykle oznacza
dazenie do calkowitego wyrównania dochodów w
spoleczenstwie. B. Moze pozostawac w konflikcie
z idealem wolnosci. C. Zwykle jest uzasadniana
tym, ze ludzie sa równi. D. Moze pozostawac w
konflikcie z idealem odpowiedzialnosci za wlasne
czyny.
123
123
3. Dbalosc o sprawiedliwosc A. Zwykle oznacza
dazenie do calkowitego wyrównania dochodów w
spoleczenstwie. B. Moze pozostawac w konflikcie
z idealem wolnosci. C. Zwykle jest uzasadniana
tym, ze ludzie sa równi. D. Moze pozostawac w
konflikcie z idealem odpowiedzialnosci za wlasne
czyny. A. Nie. B. Tak. (Na przyklad, podatek
spadkowy ogranicza wolnosc dys-ponowania wlasnym
majatkiem). C. Tak. D. Tak. (Na przyklad,
zasilek z tytulu pomocy spolecznej moze dostac
alkoholik).