GIRIS

1
SIDDET
ENIS TUSTAS Psk. Danisman
2
GIRIS

• Günümüz modern toplumunun ve egitim sisteminin
  en önemli sorunlarindan biri saldirganlik ve
  siddet olaylaridir. Gerek bireylerin
  çevrelerinde, sik sik siddet olaylari ile yüz
  yüze kalmalari gerekse medyanin tutumu nedeni ile
  siddet ve saldirganlik toplumun hemen hemen her
  kesiminde kaniksanir hale gelebilmektedir.
  Hovardaoglu (1995) toplumda saldirganligin
  kaniksanmasini, çok sayida siddet ve saldirganlik
  olayinin görülüp, haberdar olunmasi sonucu bir
  sistematik duyarsizlastirma yasanmasi ile
  açiklamaktadir.

3
TANIMLAR

• Saldirganligin birçok tanimi yapilmistir.
• Bunlardan bazilari sunlardir
• Mees (1990) insan saldirganligini, isteyerek
  ve baskalarinin ne hissedecegini düsünmeden
  gösterilen ve bireyin dogrudan ya da dolayli,
  aktif ya da pasif olarak sorumlu oldugu gözlenen,
  zarar verici ya da zarar verme potansiyeline
  sahip davranislar olarak tanimlamaktadir.

4

• Yine saldirganlik, yenmek, hakim olmak amaci
  ile güçlü, siddetli, etkili bir hareket, bir isi
  bozmaya engellemeye karsi, düsmanca, hirpalayici
  veya zarar verici amaç tasiyan bir davranis
  olarak belirtilmistir. (Basoglu, 1998, s 3)
• Çogunlukla biz, saldirganlikta digerlerine
  zarar vermeyi düsünürüz. Saldirganligin kolay
  gözlenebilir formu fiziksel saldirganliktir.
  Özellikle saldirganligin tehlikeli sonuçlari,
  kurbanin ciddi kaza yada diger ciddi tehlikeleri
  gözlemlenir. Bu agir saldirganlik genellikle
  siddeti gösterir. Loeber ve Strouthamer-Loeber
  siddeti, bu saldirgan hareketlerin sebepleri,
  ciddi zararlari olarak tanimlar. Örnegin,
  kizdirmak, saldirmak, tecavüz etmek, soygun ve
  cinayet. Saldirganligin bu formu genellikle
  antisosyal ve suçlulugu düsündürür. (Koops ve
  Castro, 2004, s248)
• Adler, saldirgan bireylerin kisilik
  özelliklerini, 1-Bos-gurur ve harislik,
  2-Kiskançlik, 3- Haset, 4- Cimrilik, 5- Kin
  olarak siniflamistir. (Adler, 1994, s327)

5
SALDIRGANLIKLA ILGILI KURAMLAR

• IÇGÜDÜSEL KURAMLAR
• Psikoanalitik Kuram
• Etiyolojik Kuram
• BIYOLOJIK TEMELLI KURAMLAR
• ENGELLENME-SALDIRGANLIK KURAMI
• DAVRANISÇI KURAM
• SOSYAL ÖGRENME KURAMI

6

• 1-IÇGÜDÜSEL KURAMLAR
• Freud, McDougall, Lorenz ve digerleri
  daha dogustan insanlarda saldirganlik, dürtü ya
  da içgüdülerin bulundugunu ileri sürmüslerdir.
  Insanlar kendilerini aç, susuz ya da cinsel
  olarak uyarilmis hissedebildikleri gibi,
  saldirgan da hissetmektedirler. Baska dürtülerle
  oldugu kadar saldirganlik duygulari ile de
  baglantisi kurulabilecek ve bilinen hiçbir
  fizyolojik mekanizmanin bulunmamasina karsin,
  saldirganlik temel dürtülerden biri olarak
  düsünülür. (Akt Hatunoglu, 1994, s13)

7

• A-PSIKOANALITIK KURAM
• Freud, dürtü kuramini gelistirme
  sürecindeki ilk yazilarinda,insanin tüm
  davranislarinin kökeninde varolan cinsel
  enerjinin(libido) yasama gücünü ve yasamin
  devamini sagladigini, saldirganligin ise,
  libidinal dürtülerin engellenmesine bir tepki
  olarak ortaya çiktigini savunmustur. (Basoglu,
  1998, s7)
• Freud, cinselligi (libido) ve kendini korumayi
  insana egemen olan iki güç olarak gördügü sürece,
  saldirganlik olgusuna nispeten daha az önem
  vermistir.
• Freud tarafindan öne sürülen bu kuramin en
  önemli eksikligi, kisaca özetlenen varsayimin
  görgül olarak nasil sinanabilecegi ile ilgilidir.
  Çünkü kullanilan kavramlar soyut ve dogrudan
  gözlenip ölçülemeyen kavramlar olduklari için
  dakik yordamalar yapilamamakta, denenceler
  sinamamaktadir. Bu yüzden saldirganligi bir
  içgüdü olarak gören psikoanalitik yaklasim kurami
  günümüzde yapilan arastirmalarda pek fazla yer
  almamaktadir.(Aktas, 2001, s7)

8

• Saldirganlik konusunda Freudun görüslerini
  benimsemeyen ve psikoanalitik görüsten ayrilan
  psikologlar bulunmaktadir. Bunlar Jung ve
  Adlerdir.
• Adlerin saldirganlikla ilgili görüsleri
  Freudun görüslerinden oldukça farklidir. Buss
  (1961), Adlerin baslangiçta saldirganligi
  Freudda oldugu gibi bir dürtü olarak ele
  aldigindan bahseder. Ancak, Freudla arasinda
  bazi temel farkliliklar bulunmaktadir. Adlere
  göre saldirganlik, bireyin organ sisteminden
  kaynaklanan bir dürtü degil, kendi ihtiyaçlarini
  karsilama isteginden kaynaklanan bir dürtüdür.
• Adler, uyumlu bir insanda gelismesi gereken en
  önemli gizil gücün toplumsal ilgi oldugunu
  belirtir. Bu ilginin eksikligi sonucu bireyler
  çesitli nevrotik tepkiler gelistirirler. Bu
  tepkileri Adler, nevrotik koruyucular olarak
  adlandirmistir
• Yasam ve ölüm içgüdülerini tek içgüdü olarak
  ele alan Jungda yaratmak ölümseverligin tam
  karsitidir. O, yikici güçlerini iyilestirme
  arzusu ve yetenegi ile dengeleyerek ve geçmise,
  ölüme ve yikima duydugu ilgiyi, parlak
  spekülasyonlarinin konusu yaparak kendi içindeki
  çatismayi çözmüstür.(Fromm, 1992, s43)

9

• B- ETIYOLOJIK KURAM
• Lorenz (1970), saldirganligi bütün
  organizmalarda bulunan bir güç olarak
  görmektedir. Lorenze göre, hayvanlar arasindaki
  saldirganligin amaci, türü sürdürmektir. Belli
  bir bölgeyi kendilerine yasam alani olarak seçen
  bir hayvan türü, besini bu alandan sagladiklari
  için, ayni besinden yararlanan diger türlerin o
  bölgeye girmesine karsi koyarlar. Ancak o
  alandaki türler üremeye devam ettiklerinden sinir
  haklari daha büyük önem kazanir. Yasam alani
  içinde yetisen yeni soyun korunmasini saldirgan
  içgüdüler saglar. Lorenz, saldirgan enerjinin
  ifade edilmezse birikecegini, herhangi bir
  çevresel etkiye bagli olmaksizin saldirgan
  davranisa dönüsecegini ve patolojik davranislara
  neden olacagini ileri sürmektedir.(Demirhan,
  2002, s 18)

10

• Içgüdü kuramlarindan psikoanalitik ve
  etiyolojik kuram, saldirgan davranislarin
  temelinde saldirganlik içgüdüsünün yattigini
  savunmaktadirlar. Ancak bu kuramlarin her biri
  ortak görüsleri paylasmakla birlikte, her birinin
  ayrilan düsüncelerinin de oldugu görülmektedir.
  Freud, saldirganligin yikici bir içgüdü oldugu
  savunurken, Lorenz, saldirganligin türün devamini
  ve çevreye uyumunu saglayici bir içgüdü oldugunu
  savunmaktadir. Freud, saldirganligin ölüme hizmet
  ettigini açiklarken, Lorenz, saldirganligin
  yasama hizmet ettigini açiklamaktadir. (Demirhan,
  2002, s19) Freud, yikici dürtünün karsisinda ona
  esit Eros(yasam, cinsiyet) gücünün bulundugunu
  savunur oysa Lorenze göre, sevgi de
  saldirganlik içgüdüsünün bir ürünüdür. (Fromm,
  1993, s41)Bununla birlikte Freud, saldirganlik
  ve cinselligi Lorenz ise saldirganlik ve sevgiyi
  birlikte ele almaktadir. (Demirhan, 2002, s19)

11

• 2- BIYOLOJIK TEMELLI KURAM
• Saldirganlikla ilgili yapilan biyolojik ve
  genetik çalismalar genellikle degisik yaklasimlar
  içermektedir. Biyolojik temelli kuram,
  saldirganliga beyin, merkezi sinir sistemi ve
  endokrin sistemin isleyisindeki bozukluklarin yol
  açtigini ileri sürmektedirler (Goldstein, 1983).
  Bu kuram saldirganligi biyolojik ve genetik
  çalismalarla açiklamaktadir. (Aranson, 1980).
• Özetle Biyolojik temelli kuram, saldirganliga
  iliskin verilerini çalismalarinda kanitlamasina
  ragmen bazi açilardan açiklamalari yeterli ve
  kapsamli görülmemektedir. Saldirganligin
  olusumunda etkili olan bireysel farkliliklara
  iliskin bilgi vermedigi, zihinsel, duygusal ve
  sosyal süreçleri göz ardi ettigi
  belirtilmektedir. Dolayisiyla, Biyolojik temelli
  kuramin açiklamalari saldirganligi açiklamada
  temel yapi olarak tutulmakla birlikte,
  psiko-sosyal süreçlerle birlikte ele alinmasi
  geregi de ortaya çikmaktadir.(Akt Demirhan,2002,
  s20-21)

12

• 3- ENGELLENME- SALDIRGANLIK KURAMI
• Bu kurami J. Dollard ve arkadaslari
  (1939) gelistirmistir. Bu kuram sunu savunur
  Saldirgan Davranisin meydana gelmesi her zaman
  engellemenin varligini öngörür ve buna karsit
  olarak, engellemenin var olmasi her zaman bir
  saldirganlik biçimine yol açar.Iki yil sonra
  yazarlardan birisi, N.E. Miller, engellemenin
  degisik tipte birçok tepkilere yol açabilecegini
  ve bunlardan yalnizca birinin saldirganlik
  oldugunu kabul ederek, varsayimin ikinci bölümünü
  çikardi.
• Engellenmenin anlamina bagli olarak,
  birbirinden bütünüyle ayri iki kuram ele
  aliyoruz Birinci anlamda engelleme nispeten
  seyrektir çünkü bu anlamda engelleme, amaçli
  etkinligin o anda baslamis olmasini gerektirir.
  Bu tür engelleme, bütün saldirganligi, hatta
  saldirganligin önemli bir bölümünü açiklamaya
  yetecek kadar sik degildir. Ayni zamanda,
  saldirganligi, bir etkinligin yarida kesilmesinin
  sonucu olarak açiklamak da kuramin tek saglam
  kismi olabilir.

13

• Engellemenin ikinci anlamini temel alan kuram,
  görgül kanitlarin agirligi karsisinda
  tutunabilecek gibi görünmüyor. Yasamin temel bir
  gerçegini göz önüne alabiliriz bu gerçek
  engellemeyi kabul etmeksizin önemli hiçbir seyin
  basarilamayacagidir. Kisinin çaba göstermeksizin,
  yani engellemeyle karsilasmaksizin ögrenebilecegi
  düsüncesi, bir reklam slogani olarak iyi olabilir
  ama büyük becerilerin kazanilmasi konusunda dogru
  olmadigi kuskusuzdur. Saldirganligi üretebilen ve
  sik sik da üreten sey, engellemenin kisi için
  tasidigi anlamdir ve engellemenin ruhbilimsel
  anlami, engellemenin ortaya çiktigi bütün
  durumlara uygun olarak farklilik gösterir.
  (Fromm, 1993, ss 99-100)

14

• 4- DAVRANISÇI KURAM
• Davranisçi kuram, saldirganligi, baskalarini
  inciten ya da incitebilecek her türlü davranis
  biçiminde tanimlamaktadir. (Eron, 1987)
  Davranisçi Kurama göre, saldirgan davranisin
  cinsi, siddeti ve tekrari ile davranisin türü,
  kuvveti ve frekansi arasindaki iliski önemlidir.
  Geen ve ONeal, (1986), Davranisçi Kuramin,
  saldirganligi etkileyen faktörleri, gürültü,
  sicaklik, hava kirliligi, kitle iletisim
  araçlari, alkol ve uyusturucu gibi fiziksel stres
  yaratan uyaranlar olarak ortaya koydugunu
  açiklamislardir.
• Saldirganligi, zararli uyaranlari bir baska
  organizmaya aktaran bir tepki olarak belirleyen
  A.H. Buss, saldirganliga iliskin davranisçi
  görüsü kisaca söyle açiklar saldirgan davranisin
  çözümlenmesinde, niyet hem saçma hem de
  gereksizdir en önemli sorun, saldirgan
  tepkilerin olusmasini ve gücünü etkileyen
  pekistirici sonuçlarin mahiyetidir. Bir baska
  deyisle, saldirgan davranisi etkileyen
  pekistirici siniflari nelerdir?
• Davranisçi Kuram, davranisa yönelmektedir. Buna
  bagli olarak, insanlarin ögrenme süreçlerinin
  düzenlenerek saldirgan davranislarin
  azaltilabilecegini savunmaktadir. Insanlarin
  saldirgan davranislarini kontrol etmeyi
  ögreneceklerini ve öfke duygusuna hakim
  olabileceklerini ortaya koymaktadir. (Demirhan,
  2002, s 26)

15

• 5- SOSYAL ÖGRENME KURAMI
• Saldirganligin nedenleri ve ortaya
  çikisi ile ilgili olarak dissal kosullarin
  etkilerine odaklanan Sosyal Ögrenme Kuraminin en
  önemli temsilcilerinden Banduraya göre, bir
  çocuk ne zaman, nasil ve kime karsi saldirgan bir
  sekilde davranacagini ana-babalarindan, arkadas
  gruplarindan ve kitle iletisim araçlarindan
  ögrenir. (Akt Aktas, 2001, s9)
• Bandura ve Walters (1965), Bandura (1983) ve
  Johnson (1972), saldirganligin ögrenilmesindeki
  iki temel süreç üzerinde durmaktadir. Bu
  süreçler, araçsal (instrumental) ögrenmeler ve
  gözlemsel ögrenmelerdir.

16

• Sears ve ark. (1988)na göre, çocuklar her
  modeli ayni oranda taklit etmemekte ya da model
  almamaktadir. Modelin, güçlü, basarili ve toplum
  tarafindan sevilen kisiler olmalari ölçüsünde,
  çocuk tarafindan taklit edilmekte ya da model
  alinmaktadir. Birey yasaminin ilk yillarinda,
  temel modeller olarak ebeveynlerini almaktadir.
  Bu nedenle çocugun saldirgan davranislar
  gelistirip gelistirmemesinde ana baba tutumlari,
  saldirganliga prim verip vermemesi, çocuklarina
  uyguladiklari disiplin oldukça önemli
  olabilmektedir. Daha sonra yasaminin ilerleyen
  yillarinda bu modeller arasina ögretmen,
  akrabalar gibi diger yetiskinler ile çocugun
  yasitlari katilmaktadir.(Akt Gümüs, 2000, s
  26-27)

17

• Modelle ögrenmenin etkili olmasinda su
  süreçlerin ise karistigi öne sürülmüstür
• Çocuk için ortada model teskil edecek örnek bir
  davranis olmalidir.
• Sözel ya da imgesel bir hatirlatici sarttir.
• Bir uygulama gereklidir.
• Izleyerek ögrenilen bir durumun davranisa
  yansimasi için pekistirme gereklidir. (Akt
  Hatunoglu, 1994, s23)
• Bu kuramin en önemli katkilarindan biri
  saldirganligin ögrenilmesi ile davranisa
  yansimasi arasindaki ayirimi ortaya koymasidir.
  Insanlar davranislarindan dolayi
  ödüllendirildikleri ya da model aldiklari için
  saldirganligi ögrenebilirler. (Worchel ve ark.,
  2000) Ancak, ögrenilen bu saldirganlik belirli
  kosullar altinda davranisa yansir.

18
ILGILI ARASTIRMALARYURT DISINDA YAPILAN
ARASTIRMALAR

• Basari düzeyi ve saldirganlik düzeyi arasindaki
  iliskilere ait arastirma bulgulari da farklilik
  göstermektedir. Basari düzeyi düstükçe
  saldirganlik düzeyinin arttigini gösteren
  arastirma bulgularinin (Gold, 1978) yani sira
  basari düzeyinin saldirganligi arttirmada tek
  etken olmadigini gösteren arastirma bulgulari
  (Felhusen ve Ark., 1977) bulunmaktadir.(Akt
  Goldstein, 1983)
• Kelly (1975), okulda saldirgan davranislar
  üzerine yaptigi arastirmasinda sosyo-ekonomik
  degiskenin kontrol edilebilirliginin saldirgan
  davranis düzeyini etkileyebildigi sonucuna
  ulasmistir. NIMH (2000) ise, birçok nüfusa dayali
  arastirmasinda, aile gelir düzeyinin saldirganlik
  düzeyi ile ters iliskili oldugunu ve anti sosyal
  davranisli aile ile saldirganlik düzeyinin dogru
  iliskili oldugunu bulmakla birlikte,
  sosyo-ekonomik düzey ile saldirganlik düzeyi
  arasindaki iliskinin çok az oldugunu saptamistir.
  (AktGümüs,2000, s40)

19

• Archer ve Parker (1994), ergenlerin
  saldirganlik egilimi ve saldirganligi ifade etme
  sekillerini belirlemek üzere bir arastirma
  yapmislardir. Arastirmada deneklerin ankete
  verdikleri yanitlar degerlendirildiginde,
  erkeklerin kizlara oranla saldirganliga karsilik
  vermeye daha hazir olduklari belirlenmistir.
  Ayrica erkeklerin saldirganligi ifade etme
  sekillerinin dogrudan saldirganlik seklinde
  oldugu belirlenmistir. (Akt Köksal, 1991)
• Keenon ve Shaw (1994), düsük gelirli ailelerin
  18-24 aylik çocuklarinin saldirganlik nedenleri
  üzerinde yaptigi arastirmada temel nedenin gelir
  düzeyi olmadigi, tahmini etkenlerin suça egilimli
  aile, annede depressif belirtilerin bulunmasi ve
  çocugun asi kisilige sahip olmasi bulgularini
  elde etmistir. Buna karsin Scott (1958), ergenler
  üzerinde yaptigi arastirmada, gelir düzeyi düsük
  ailelerin çocuklarinin saldirganlik düzeylerinin
  orta ve yüksek gelir düzeyine sahip aile
  çocuklarindan daha yüksek oldugu sonucuna
  ulasmistir. (AktGümüs,2000, s38-45)

20
TÜRKIYEDE YAPILAN ARASTIRMALAR

• Yakut, Alpaslan, Sen, Ekinci, Gül ve Ünal, 1995
  yilinda, Ortaögrenim Gençleri Arasinda Siddet
  konulu kamuoyu arastirmasi yapmislardir. Bu
  çalismanin Ankarada 102 kisilik dar bir alana
  uygulanmasi ve görüsmelerin telefonla yapilmasi
  sinirliligini olusturmaktadir. Ankara ili telefon
  rehberinden tesadüfi örneklem yoluyla seçilen 102
  kisiyle telefon görüsmesi yapilmis ve 5 soruya
  cevap alinmistir. Ayrica konu ile ilgili olarak
  kuruma gelen gazeteler ocak ayinda itibaren
  taranmistir. Fakat inceleme sonunda basinin
  olaylarin sosyal boyutu, nedenleri ve
  sonuçlarindan çok reality show yönüyle
  ilgilendigi görülmüstür.

21

• Arastirmaya, 56 orta yastakiler, 33 gençler,
  11 yaslilar katilmistir.

Sayi
Genç (14-26)
34
33,33 Orta Yasli (27-50)
57
55,88 Yasli (51-72) 11
10,78
Arastirmaya katilanlarin 58i erkek,
42si kadindir
Görüsmeye katilanlarin siddet olaylarina
duyduklari tepkiler
Sayi
Üzülüyorum 49
48,04 Kiziyorum
17
16,67 Endiseleniyorum
29
28,43 Beni etkilemiyor 4
3,92 Bilmiyorum
3
2,94
22

• Siddet olaylarindan sorumlu tutulanlar
• 54 Hepsi
• 14 Devlet
• 10 Okul Yönetimi
• 8 Aile ve arkadas grubu
• 3 Medya
• Siddet olaylarinin nedenleri
• Medyanin siddet içeren yayinlari 17,73
• Yetersiz egitim ve ailelerin ilgisizligi 15,05
• Kötü arkadasliklar 12,36
• Okul yönetiminin yetersizligi 10,75
• Devlet yönetiminin yetersizligi 7,52
• Ekonomik problemler 6,45
• Çözüm önerileri
• 18,44 Gençlere iyi ve yeterli egitim verilmesi
• 16,75 Medyanin yeterince denetlenmesi
• 16,20 Ailelerin gençlere yeterli ilgiyi
  göstermesi
• 10,05 Kurumlar arasinda isbirliginin saglanmasi
  (Okul, aile, devlet, medya) (Yakut ve ark., 1995,
  ss5-15)

23

• Balci (1998), iletisim bilimleri açisindan
  kitle iletisim araçlari ve siddet konulu bir
  arastirma yapmistir. Bulgular, TVdeki
  saldirganligin çocuklarda saldirganligi büyük
  ölçüde arttirdigi yargisina varmamizi saglayacak
  denli kesin ve tutarli degildir. Zaten eger,
  gerçek hayatta, saldirgan davranislar
  özendirilip, ödüllendiriliyorsa, çevre gerçek
  saldirgan modeller açisindan zenginse ya da
  kosullar saldirganlik duygularini denetim altinda
  tutalamaz ölçülere çikaracak kadar insanlari
  engelliyorsa, o zaman da saldirgan davranislarin
  ögrenilmesinin ayibi televizyona yikilmamalidir.
  (Balci, 1998, s129)
• Demirhan (2002), kendini açma düzeyleri farkli
  genel lise ögrencilerinin bazi degiskenler
  açisindan saldirganlik düzeylerini incelemistir.
  Arastirma sonuçlari genel olarak
  degerlendirildiginde, genel lise ögrencilerinin
  saldirganlik düzeylerinin kendini açma düzeyi
  düsük olanlarin yüksek olanlara göre, kisisel ve
  sosyal niteliklerden cinsiyetleri açisindan
  erkeklerin kizlara göre, karsi cinsten
  arkadasinin bulunma durumu açisindan karsi
  cinsten arkadasi bulunanlari bulunmayanlara göre,
  aile niteliklerinden annenin tutumunu ve babanin
  tutumunu otoriter algilayanlarin demokratik
  algilayanlara göre, daha yüksek oldugu
  görülmüstür. Bu nedenle, saldirganlik
  düzeylerinin farklilasmasinda oldukça etkili
  görülen kendini açma davranisinin gelistirilmesi
  ve beceri kazandirilmasi konusunda gerekli
  çalismalarin yapilmasi gerektigi belirtilebilir.
  (Demirhan, 2002, 93)

24

• Aral, Ayhan, Türkmenler ve Akbiyikin (2004)
  yaptiklari arastirmalarda, ilkögretim okullarinin
  sekizinci sinifina devam eden çocuklarin
  saldirganlik egilimlerini incelemislerdir.
• Arastirma, alt, orta ve üst sosyo-ekonomik
  düzeyde bulunan ilkögretim okullarinin sekizinci
  sinifina devam eden her sosyo-ekonomik düzeyden
  100 çocuk olmak üzere toplam 300 çocuk üzerinde
  yürütülmüstür. Arastirmada çocuk ve ailesine
  iliskin genel bilgiler Genel Bilgi Formu ile
  toplanmis, saldirganlik egilimlerini belirlemek
  amaciyla Sears tarafindan gelistirilen Ulugtekin
  tarafindan Türkçeye çevrilen Saldirganlik
  Ölçegi kullanilmistir. Arastirmadan elde edilen
  veriler, varyans analizi ile degerlendirilmistir.
  Cinsiyet, sosyo-ekonomik düzey, anne baba ögrenim
  düzeyi, arkadasina sinirlendiginde verdigi tepki
  durumunun çocuklarin saldirganligin bazi alt
  boyutlarinda anlamli farkliliklar yarattigi
  belirlenmistir. (Aral, Ayhan, Türkmenler ve
  Akbiyik, 2004, s17)

25
SIDDET TÜRLERI

• I- ÖZEL SIDDET
• Cürümsel Siddet
• Ölümcül Cinayetler, suikastler, zehirlemeler,
  idam vb. gibi.
• Bedensel Isteyerek darp ve yaralama
• Cinsel Irza geçme (hem bedensel hemde
  psikolojik yikim. )
• Cürümsel Olmayan Siddet
• Intihar (Intihar ve intihar tesebbüsü)
• Kaza (Trafik kazasi dahil, ama kisiden
  kaynaklanan, bir kasit yok.)
• II- KOLLEKTIF SIDDET
• 1- Grup Siddeti
• Grubun bireylere karsi siddeti (Terör, medya
  terörü)
• Grubun kendi içinde siddet (Asiret kavgasi,
  toplu intihar, örgüt kavgasi)
• Grubun karsi gruba siddeti (Kan davasi,
  asiretler arasi savas, stadyum ya da taraftar
  kavgasi, mafyalar arasi hesaplasma, karsit
  gruplar arasinda terör, grev, irk ayrimi)
• Grubun iktidara karsi siddeti (Terör, siyasal
  ya da mafya terörü, baskaldiri, sokak çatismasi,
  iç savas, genel grev, gerilla savasi, ihtilal)

26

• 2- Devlet Siddeti
• Devlet terörü Insan haklari ihlalleri, baski,
  tek yönlü propaganda, soykirim, irk ayrimi)
• Endüstriyel siddet Is kazalarinin sikligi,
  çalisma kosullarinin sagliksizligi, yetersiz
  saglik ve güvenlik kosullari, asiri gürültü,
  tehlikeli is yeri- atom santrali- vb. gibi.
• Uluslar arasi siddet En son kertede siddet
  (savas) ve daha etkili olan uluslar arasi terör.
  (Kocadas, 2002, ss79-80)

27

• Eric Fromma göre, siddet biçimleri 4 grupta
  toplanabilir
• 1- Oyunda Ortaya Çikan Siddet Siddet edimi
  oyuna aracilik ediyorsa amaç yalnizca hüner
  göstermektir. Siddetin en normal ve saglikli
  olmayan seklidir. (Balci, 1998, s28) Bu siddetin
  örnekleri, ilkel kabilelerin savas oyunlarindan,
  Zen Budistlerin kiliçla dövüs sanatina kadar
  birçok yerde görülebilir. (Fromm, 1997, s25)
• 2- Tepkisel Siddet Tepkisel siddetle, kisinin
  kendisinin veya baskalarinin yasamini,
  özgürlügünü, onurunu, mülkiyetini korumak için
  basvurdugu bir siddettir. (Fromm, 1997, s26)
  Rasyonel ve irrasyonel korkudan dogar. Amaç
  koruma ve korunma oldugu için, bu tür siddet
  yasamin hizmetindedir. Engellemelerden
  dogabilecegi gibi kiskançlik veya öç alma
  duygulari da tepkisel siddete yol açabilir.
  Yasamin güvenilir olmasina duyulan inancin
  yikilmasi sonucu yine saldirgan tepkiler
  verebilir.

28

• 3- Ödünleyici Siddet Güçsüzlük duygusu bazen
  bir canli üzerinde tam ve kesin bir denetim
  saglayarak varligini kanitlama isteginin siddet
  edimiyle disa vurulmasina neden olabilir. Yasami
  yaratamadigi için yok etmeyi seçmek, uç örnegini
  sadizmde gösterir. Cezalandirilma korkusuyla
  bastirilabilir ya da her türlü seyir ve eglenceyi
  yumusatilip saptirilabilir.
• 4- Kana Susamislik Kan akitarak kendini canli,
  güçlü, essiz ve üstün hissetmek, yasami asmak
  isteginden dogar. Ilkel kurban törenlerinde, kan
  davalarinda açik ya da örtük olarak kana
  susamislik vardir. Ancak kan yasamin özü olarak
  kabul edildigi için yine de yasama aracilik eden
  bir siddet biçimidir. (Balci, 1998, s 28)

29
SALDIRGANLIGI ETKILEYEN FAKTÖRLER

• 1- Aile
• 2- Medya
• 3- Sosyal Çevre
• 4-Genetik Faktörler
• 5- Bos Zaman
• 6- Psikolojik Nedenler
• 7- Kültür

30
NELER YAPILABILIR?

• Geçmis yüzyilda, saldirgan davranislarla ilgili
  zengin literatür toplanmis, bilgiyi destekleyen
  güvenilir alan ve laboratuar çalismalari
  yapilmistir. Örnegin, biyolojik, psikolojik ve
  sosyal faktörler, saldirgan davranislarla
  arasinda iliski kurulur. Her nasilsa, tek olmayan
  degisken veya teorik model genel nedenlerde,
  saldirgan davranislari tatmin edici sekilde
  açiklar. Arastirmacilar, saldirganlik
  arastirmalarinda, saldirgan davranislarin
  sebeplerinin kompleks ve çok faktörlü oldugu
  konusunda ortak görüse vardilar. (Coccaro, 2003,
  s62)
• Görüldügü gibi, saldirganligi tek bir
  nedene baglamak mümkün degildir. Bu nedenle
  saldirganlik konusunda tam olarak ne
  yapabilecegimizi yazamiyoruz. Fakat
  saldirganligin görünen sekli olan siddeti önleme
  konusunda asagida yazili önlemleri alabiliriz.

31
SIDDETI ÖNLEME KONUSUNDA NELER YAPILABILIR?

• AILE
• 1- Çocugun öncelikle kendini önemli hissetmesine
  önem verilmelidir. (Eksi, 2003, s84) Çocuklara
  bir birey olduklari hissettirilmelidir. (Ögülmüs,
  2006)
• 2- Aileler çocuklarini yetistirirken tutarli bir
  tutum içersinde olmali ve özellikle fiziksel
  cezalardan kaçinmalidir. Çocuk, saldirgan
  davranis gösterdiginde, çocuga, bagirma, kizma,
  vurma gibi tepkiler göstermek yerine çocugu
  sakinlestirmeye çalismali ve çocugu saldirganliga
  yönelten etmeni arastirip, çocuk sakinlestikten
  sonra davranisi hakkinda konusulmalidir.Saldirgan
  davranis gösterdiginde ödüllendirmemeli,
  davranisinin hatali olduguna inandirmalidir.
  (Aral ve arkadaslari, 2004, s24)
• 3- Aile çocugu takip etmeli, çocukta normalden
  farkli degisiklikler fark ettiginde konusmali ve
  gereken yerlere basvurmalidir.
• 4- Aile, anne-baba egitim programlarina
  katilmalidir. (Ögülmüs, 2006)

32

• OKUL
• 1- Okulda, temel önleme çalismalari önemlidir.
  Temel önleme çalismasi anlamda etkili davranmayi
  ögretecek becerilere odaklanmalidir.
• 2- Risk içeren gruba odaklanilarak çatisma
  çözümü, akran arabuluculugu, sosyal problem çözme
  ve akran yüzlesmesi egitimi yapilmalidir.
• 3- Disa yönelik, ciddi açik kizginlik,
  saldirganlik davranislari gösteren hedef
  ögrencilere saldirganlik yerine konabilecek
  davranis repertuari egitimi ve kizginlikla basa
  çikma egitimi verilebilir.
• 4- Flaherty (2001), okul yönetim politikalarinin,
  okul personelinin hazirlanmasi da önemlidir
  demistir. Okul, aile toplumun bir arada oldugu
  kapsamli yaklasimlarin etkili önleme çalismasi
  için gerekli oldugunu vurgulamaktadir.
• 5- Bazi saldirganlik ve siddeti önleme
  programlari sosyal-duygusal yeterlilik becerileri
  olan öfke yönetimi üzerine, problem çözme,
  empatiyi gelistirmeye yöneliktir.

33

• 6- Etkili anne baba olma etkinlikleri de
  yapilmalidir (Korkut, 2004, ss 330-332).
• 7- Rehberlik ve Psikolojik danisma servisleri
  ailede saldirgan tutum ve davranislara maruz
  kalan çocuklarin tespit edilmesi, bu tür
  çocuklarin ne tür davranislar gösterdikleri ve
  kendilerini korumak için ne tür savunma
  mekanizmalari kullandiklari ortaya çikarilarak,
  sinif ögretmenleri araciligi ile sinif içinde
  veya bireysel görüsmelerde kendini tanimaya ve
  ifade etmeye yönelik çalismalar yaptirilmasi
  gerekir.
• 8- Psikolojik danismanlar, ögrencilerle
  görüsmelerinde öfke veya saldirgan tutum ve
  davranislar tespit ederlerse danisma esnasinda
  ögrenciyi rahatlatmak için gevseme egzersizi,
  kendini tanima ve kendine güven egzersizi, sorunu
  hayal ettirerek ya da oynatarak sistematik
  duyarsizlastirma egzersizi kullanilabilir.
• 9- Saldirgan davranis gösteren ögrenciler ve
  diger ögrencilerden olusan karma bir etkilesim
  grubu olusturmali, bu ögrencilerin grupta nasil
  davrandiklari ve iletisim kurduklari
  konusulmalidir (Karatas, 20002, s64).
• 10- Ögretmenler kavgaya müdahaleyi kurumdaki
  statüsünü kullanarak yapmalidirlar. Ögretmenler
  iyi bir gözlemci olmali, çocuklara sevgiyle
  yaklasmalidirlar (Ögülmüs, 2006)
• 11- Okullarda okul meclisleri projeleri devreye
  sokulmustur ve her okulun bir ögrenci meclisi
  baskani vardir. Ayrica okul-ögrenci-veli
  sözlesmesi diye yeni bir uygulama devreye
  girmistir. Ögrenci kulüpleri daha etkin bir hale
  getirilmistir (Çelik, 2006)

34

• MEDYA
• 1- Televizyonda siddet içeren, kavgayi ve
  öldürmeyi hakli çikaran yayinlar mutlaka
  denetlenmeli, siddet içeren yayinlar çocuklarin
  yogun bir sekilde televizyon izledikleri saatler
  yerine daha geç saatlerde yayinlanmalidir (Aral
  ve arkadaslari, 2004, s24).
• 2- Radyo ve televizyon, toplumun yasadigi
  sorunlari duyurmakla kalmak yerine, bu sorunlarin
  açiklanabilir toplumsal ve siyasal nedenlerini
  ortaya serecek bilgilendirici, bilinçlendirici
  bir yayinciliga yönelmeleri desteklenmeli,
  heveslendirilmelidir. Insani ve toplumu tahrip
  eden yayin anlayisi durdurulmalidir (Balci, 1998,
  s135).