SULARLA ILISKILI

1
SULARLA ILISKILI HASTALIKLAR
Yrd. Doç. Dr. Hasan IRMAK Ankara Egitim ve
Arastirma Hastanesi
2
HEPATITLER

• Karaciger, vücudun hemen her etkinliginde
  düzenleyici, destekleyici, düzeltici rolleri
  olan, vazgeçilemez bir organdir.
• Bu organin çalisma düzeninin bozulmasina yol açan
  karaciger hücresi iltihabina HEPATIT diyoruz.
• Buna yol açan nedenler
• Mikroorganizmalar (Bakteri, Virüs, Amip..)
• Ilaçlar (Anksiyolitik, Kas gevsetici, Agri
  kesici)
• Hormonlar (Steroidler)
• Zehirler (Mantar zehirleri)
• Birikim hastaliklari (Yaglanma)

3
Sarilik ise

• Cildin, iç örtülerin (mukozalarin) ve göz
  aklarinin sararmasi ile belirginlesen ve birçok
  hastaliga bagli olarak gelisebilen bir bulgudur.
• Ortaya çikmasi için bilirubin maddesinin
  yapiminda artis, atiliminda azalma yada bu
  nedenlerin birlikte bulunmasi gerekir.
• Ancak her hepatit olgusunda sarilik
  olmayabilecegi gibi, her sarilik olgusu da
  hepatite baglanmamalidir.

4
HER SARILIK HEPATIT DEGILDIR

• Hepatitler disinda
• Ilaçlar (Göz anjiyografisinde kullanilanlar),
• Hemolitik kan hastaliklari,
• Büyük hematomlar ve
• Karaciger enzim yetersizlikleri de sariliga yol
  açabilir.

5
Viral Hepatit

• Isik mikroskobu ile görülemeyecek kadar küçük,
  virüs adi verilen mikroorganizmalarin, insan
  karacigerinde olusturduklari yaygin
  iltihaplanmaya VIRAL HEPATIT denir.
• Akut Viral Hepatitler uzun süreli is-güç kaybina
  sebep olmalari, bazen de kronik hepatit, siroz ve
  ölümle sonuçlanmalari nedeniyle önemli bir halk
  sagligi sorunudur.

6
Viral hepatite yol açan virüsler

• PRIMER HEPATOTROP VIRÜSLER
• Hepatit A virüsü (HAV)
• Hepatit B virüsü (HBV)
• Hepatit C virüsü (HCV)
• Hepatit D virüsü (HDV)
• Hepatit E virüsü (HEV)
• Hepatit G virüsü (HGV)
• Hepatit TT virüsü (HTTV)
• SEKONDER HEPATOTROP VIRÜSLER
• EBV, CMV, HSV, VZV, Coxsackie, Rubella, Rubeola,
  Adenovirüs, Sari Humma, vd.
• EKZOTIK VIRÜSLER Marburg, Lassa, Ebola..

7
AKUT VIRAL HEPATITLERINETIYOLOJIK AJANLARI
8
VIRÜSLERIN BULASMA YOLLARI
Hepatit B Virüsü Hepatit C Virüsü Hepatit D
Virüsü Hepatit G Virüsü Hepatit TT Virüsü
Hepatit A Virüsü Hepatit E Virüsü
9
Hepatit A ve E

• Hepatit A ve E fekal-oral yolla yayilir.
• Çogunlukla insan diskisi ile kontamine olmus
  sularla ve insandan insana bulasir.
• Uygun alt yapi ve hijyen kosullari olmayan
  yerlerde, çig yenen sebze ve meyveler, bazen süt
  ve süt ürünleri ile kabuklu deniz hayvanlari,
  bulastirmada rol oynayan diger kaynaklardir.
• Hepatit A virüsü gelismekte olan ülkelerde çocuk
  yas grubunu enfekte ederken hepatit E ise, daha
  çok genç yastaki bayanlarda görülür.

10
Hepatit A Virüsü (HAV)

• Tek serotipi vardir ve sadece insanlarda hastalik
  yapar. Kalici bagisiklik birakir.
• Su ve deniz suyunda 3-10 ay kadar yasayabilir.
• HAVin isi, eter ve mide asidine direnci fazla
  olup, klor, formalin ve UV karsisinda çabuk
  inaktive olur.
• (-70oC) - (-20oC) isida bir kaç yil, 4oCde
  aylarca yasayabilmesine ragmen
• 98oC isida bir dakikada harabolur.

11
HEPATIT A VIRÜSÜNÜN DÜNYADAKI DAGILIMI
12
Hepatit A

• Hastalik 15-45 günlük kuluçka süresinin
  ardindan, ates, halsizlik, istahsizlik, bulanti
  ve karin agrisi belirtileri ile kendini gösterir.
  
• Birkaç gün sonra sarilik ortaya çikar.
• Genelde ilk dikkat çekici bulgu, idrar renginin
  koyulasmasidir. Idrar, az su içen normal
  insanlardaki gibi koyu sari/çay rengindedir.
• Göz aklari ve dil alti sararir en son cilt
  sararir.
• Hastalik 1-2 haftadan birkaç aya kadar sürebilir.
• Ülkemizde çocuklar arasinda çok yaygindir.

13
Hepatit E Virüsü (HEV)

• Hemen hemen tüm özellikleri HAVa benzemektedir.
• Diski ile kirlenmis sular ile genis kitleleri
  içeren salginlara yol açar.
• Güneydogu Anadolu Bölgemizde salginlar yapmistir.
• Ülkemizde Anti-HEV sikligi 5 civarinda olup,
  genellikle 15-40 yas grubunu etkiler.
• Gebelerde 20 olasilikla agir formda seyreder ve
  ölümcül tablolara yol açabilir.
• Asisi veya tedavisi yoktur.

14
Hepatit E Virüsünün Dünyadaki Dagilimi
15
A ve E Hepatitlerinden Korunmada Genel Ilkeler

• Kisisel hijyen kurallari, özellikle el yikama,
• Halkin bilgilendirilmesi,
• Su ve besinlerin fekal kontaminasyonunun
  önlenmesi,
• Süt ve süt ürünlerinin hijyenik olarak sunulmasi,
• Karasinek, fare vb ile mücadele,
• Kirli sulardan elde edilen deniz kabuklulari..
• Gida imalathane ve depolarinin hijyenik olmasi,
• Hepatit geçiren hastalarin izolasyonu
• Infekte kisilerin okula, krese ve ise
  gönderilmemesi

16
Hepatit A Asisi

• Çocuklugunda A hepatiti geçirmemis olan asagidaki
  risk gruplarina yapilmasi önerilmektedir.
• Gelismekte olan bölgelere seyahat edenlere,
• Kronik karaciger hastaligi olanlara,
• Faktör VIII alan Hemofili hastalarina,
• Uyusturucu kullananlara ve homoseksüellere,
• Laboratuvarda hepatit A virüsüyle çalisanlara,
• Mental geriligi olan kisilere,
• Çocuk bakim merkezlerinde çalisan personele,
• Temizlik isçileri ve gida elleyicilerine.

17
Lejyoner Hastaligi

• Legionella türü bakterilerin sebep oldugu akciger
  enfeksiyonudur.
• Legionellalar nehir, göl ve diger su kaynaklari
  ile klima, nebulizatör ve kaplicalardaki
  (20oC-50oC) su sistemlerinde bulunurlar.
• Bulasma kontamine sularin çesitli yollarla
  solunum sistemine girmesi ile gerçeklesir.
• Insandan insana dogrudan bulasma olmaz.

18
Lejyoner Hastaligi

• Legionellaya duyarlilik yas ile orantili olarak
  artar.
• Sigara içme, kronik akciger hastaligi, bagisiklik
  sistemi baskilanmasi, cerrahi girisimler ve organ
  nakli uygulamalari en önemli risk faktörleridir.
• Otellerde ve diger tesislerde bulunan sogutma
  sistemlerindeki kontamine sulardan kaynaklanan
  salginlar bildirilmistir.

19
Lejyoner Hastaligi

• Hastalik hafif öksürük ve ates tablosundan,
  solunum yetmezligi, bilinç degisiklikleri ve
  multiorgan yetmezligine kadar genis bir yelpazede
  ortaya çikar.
• Hastaligin erken devresinde ates, halsizlik,
  istahsizlik, adale agrisi ve bas agrisi bulunur.
• Ates hastalarin 20sinde gt40oCdir.
• 25-40inda sulu ishal, bulanti, kusma ve karin
  agrisi,
• 80 olguda öksürük vardir.

20
Lejyoner Hastaligi - Korunma

• Ideal korunma Legionellanin kolonize oldugu
  çevre kaynagini bulmak ve yok etmektir.
• Hastanelerde yilda bir kez en az on uç noktadan
  ve tüm sicak su tanklarindan alinan örnekler test
  edilmelidir.
• Legionella kolonizasyonu saptandiginda
• Su sicakligi 70-80oCye çikarilip musluklardan
  akitilir,
• 2-6 ppm konsantrasyonda hiperklorinizasyon
  yapilir,
• Bakir-gümüs iyonlama yöntemi uygulanir.

21
Leptospiroz

• Esas olarak vahsi ve evcil hayvanlarin
  hastaligidir.
• Hasta hayvanlarin idrari ile dogrudan veya
  dolayli temas sonucu insanlara bulasir.
• Grip benzeri bir klinik tablo ile seyredebilecegi
  gibi, olgularin 5-10unda sarilik, kanama,
  vaskülit ve böbrek yetmezligi ile karakterize
  Weil hst. görülür.
• Leptospiralar enfekte hayvanlarin böbreklerinde
  yillarca kalabilir ve insanlara dolayli olarak
  bulasir.
• Siddetli yagmurlarla olusan sel sulari da
  Leptospiralar için uygun ortamlardir.

22
Leptospiroz

• Bakterinin en sik giris yolu kontamine göl,
  havuz, kanal sulari, bataklik, pirinç tarlasi ve
  su birikintileri ile temas sonucu deri
  bütünlügünün bozuldugu yara ve çatlaklar, agiz,
  burun ve gözlerdir.
• Veterinerler, askerler, çiftçiler, mezbaha, maden
  ve kanalizasyon isçileri pirinç ve seker kamisi
  tarlalarinda çalisanlar ve kontamine sularda
  yüzenler risk altindadir.

23
Leptospiroz

• Kuluçka süresi 2-12 gündür.
• Deri ve mukozalardan giren leptospiralar, kana
  karisip, BOS ve göz sivisi dahil tüm vücuda
  yayilirlar.
• Temel patoloji böbrekler ve Kcde fonksiyon
  bzklugu..
• Hastaligin erken döneminde yüksek ates, bas
  agrisi, karin agrisi, kas agrilari, titreme,
  gözlerde kizariklik ve ciltte döküntüler görülür.
• Sarilik, cilt ve müköz membranlarda kanama,
  ishal, kusma, anemi ve menenjit gibi
  komplikasyonlara neden olabilir.

24
Trahom

• Hastaligin etkeni Chlamydia trachomatisdir.
• Klamidyalar virüsler ile bakteriler arasinda
  ortak özelliklere sahiptir. Isiya ve
  antiseptiklere dayaniksiz olduklari halde
  kuruluga uzun süre dayanirlar.
• Insanlarda en sik görülen göz enfeksiyonu olan
  trahomun yaklasik olarak 500 milyon kisiyi
  etkiledigi hesaplanmistir.
• Tekrarlayan enfeksiyonlar ve bunlarin
  komplikasyonlarina bagli kör olan insan sayisinin
  6 milyon civarinda oldugu bildirilmektedir.

25
Trahom

• Hastalik su kaynaklarinin sinirli, saglik
  hizmetlerinin yetersiz oldugu yerlerde, kalabalik
  yerlesim birimlerinde ortaya çikar.
• Bulasma kirli sularla, sineklerle, hastalara
  dogrudan temas veya havlu, mendil gibi esyalarin
  ortak kullanilmasi ile bulasir. Aile içi
  bulasmalar da siktir.
• Hastalik yaklasik 7 günlük bir kuluçka
  döneminden sonra, her iki göz konjunktivasinda
  ödem, kanlanma, fotofobi ve göz yasarmasi gibi
  belirtilerle baslar.
• Tedavisiz olgularda görme fonksiyonlari
  azalabilir.

26
Trahom

• Ülkemizin dogu ve güneydogu bölgelerinde yasayan
  insanlarin yarisindan fazlasinin trahoma
  yakalandigi 1925lerde, soruna çözüm bulmak
  amaciyla Saglik Bakanliginca bir kontrol programi
  baslatilmis ve dünyaya örnek olan basarili
  çalismalar yapilmistir.
• 1997 yilinda uygulamaya konulan yeni Trahom
  Kontrol Programi birinci basamak saglik
  kuruluslarinca yürütülmektedir.
• Yeni veri kayit sistemine göre 1997 yilinda 10
  ilde 1595 kiside aktif trahom olgusu
  bildirilmistir.

27
SITMA (MALARYA)

• Dünyadaki en önemli paraziter infeksiyon
  hastaligidir. Insanlara genellikle anofel türü
  disi sivrisineklerle bulasir. 45o kuzey ve 40o
  güney enlemleri arasinda kalan, tropikal ve
  subtropikal bölgelerde batakliklara komsu
  alanlarda sik görülür.
• 40 yil önce sadece Afrikada sitmaya bagli olarak
  yilda 2.5 milyon kisi ölmekteydi. Sitma
  günümüzde Afrikada 5 yas altindaki çocuk
  ölümlerinin ilk bes nedeninden biridir ve yilda
  ortalama 1 milyon çocuk bu hastalik nedeniyle
  hayatini kaybetmektedir.
• Buna karsilik Kuzey Amerika, Avrupa ve
  Avustralyadan eradike edilmistir.

28
(No Transcript)
29
Sitma

• Sitma olgusu saptanan illerin basinda Diyarbakir,
  Batman, Adana ve Sanli Urfa gelmektedir.
• Kuluçka süresi ortalama 14 - 30 gündür.
• Üsüme-titreme, yüksek ates ve bol terleme ile
  karakterize sitma nöbeti, akut sitmanin en önemli
  belirtisi olup yurdumuzda sik görülen vivax
  sitmasinda 48 saatte bir tekrarlar. Hastalarin
  çogunun dudaklari uçuklar (herpes labialis).
• Sitma küçük çocuklarda daha agir seyreder.
• Gebelikte de daima agirlasmaya meyillidir düsük
  (abortus) ve erken dogum sik görülür.

30
(No Transcript)
31
Sitma

• Parmak ucundan alinan bir damla kanin boyali
  mikroskobik tetkiki ile çok kisa sürede kesin
  teshisi konulabilen bir hastaliktir.
• Her atesli sitma hastasi yatirilmali, bol sulu
  içecek (limonata vs) verilmeli, klinik
  belirtilere göre semptomatik tedavi (kan
  transfüzyonu, demirli preparatlar, beslenme vs)
  uygulanmalidir.
• Ilaç tedavisi Chloroquine ve Primaquine adli
  ilaçlarla yapilir.

32
(No Transcript)
33
Sitma - Korunma

• Endemik bölgelerde taramalar yapilarak sitmalilar
  belirlenmeli ve tedavi edilmelidir.
• Nüfus hareketleri önlenmeli,
• Endemik bölgeye gidenlere profilaktik olarak
  haftada bir kez, 2 tablet (300 mg baz)
  chloroquine veya 1 tablet (25 mg) pirimetamin
  verilmelidir.
• Bilinçli ve etkili sivrisinek mücadelesi
  yapilmalidir. Bu amaçla Insektisitlerle (DDT,
  Fenitritation, Malation, Popoxur, vb) ve sahsi
  korunma yöntemleri (Cibinlik, pencerelere tel,
  sinek kaçirici ilaçlar) ile eriskin
  sivrisineklere karsi tedbir alinmalidir.

34
Sitma - Korunma

• Larvalara karsi durgun sular ve batakliklar
  kurutulmali, nehir yataklari düzenlenmeli,
  özellikle pirinç ekimi bilimsel usullerle
  yapilmali,
• Ayrica havuz ve göl gibi su birikintileri sik sik
  dalgalandirilip, larvalarin barinmasina
  elverissiz hale getirilmeli,
• Su birikintilerinde larva yiyen Gambusia veya
  Respora cinsi baliklar yetistirilmeli,
• Kurutulamayan su birikintilerinde larvalarin
  nefes almasina engel olmak için petrol ürünleri
  kullanilmalidir.

35
(No Transcript)
36
Sistosomiazis (Bilarhiazis)

• Sistosomiazis, sitmadan sonra, toplum sagligini
  etkileyen ikinci sikliktaki paraziter
  hastaliktir.
• Dünyada 200 milyon insan sistosomalarla enfekte
  olup 600 milyon insan da risk altindadir.
• Sistosomalar agirlikli olarak tropikal ve
  subtropikal bölgelerin en önemli
  sorunlarindandir.
• Bir yörede sistosoma enfeksiyonu olabilmesi için
  parazitli insanlarin bulunmasi, ortamin sulak
  olmasi, çevrede yumusakçalarin bulunmasi ve
  isinin 25oC dolaylarinda olmasi gereklidir.

37
Sistosomiazis

• Enfeksiyon, serbestçe yüzen larvalarin ciltten
  girmesi ile ortaya çikar. Ates, titreme, öksürük
  ve kas agrilari vardir.
• Hastaligin siddeti, vücuda giren parazit sayisi
  ile dogru orantilidir.
• Parazitin deriden girdigi bölgede papilloma,
  ödem, ciltte döküntü ve kasinti ile lenf
  bezlerinde sislik görülür. Parazitin gelisimine
  paralel olarak 2 ay sonra bas agrisi, yaygin
  vücut agrilari, ates, titreme, sindirim
  bozukluklari kc ve akc belirtileri ortaya çikar.
  
• Çocuklarda büyüme ve gelisme geriligi..

38
(No Transcript)
39
SistosomiazisKorunma

• Hastalarin tedavisi,
• Insan çikartilarinin kontrol altina alinmasi,
• Ara konaklarin ortadan kaldirilmasi,
• Hastaligin görüldügü bölgelerdeki sularda
  yüzmekten veya oynamaktan kaçinilmasi,
• Sanitasyonun düzeltilmesi,
• Sularin kontaminasyonunun azaltilmasi ve
• Sularda çalisan insanlarin egitilmesi ile
  mümkündür.

40
ARSENIK ZEHIRLENMESI

• Pek çok suda bir miktar arsenik bulunabilir.
• Dünya Saglik Örgütü kriterlerine göre içme
  suyundaki arsenik miktari lt 0.01mg/L olmalidir.
• Arsenikten zengin içme suyunu uzun süre (5-20
  yil) kullanan kisilerde arsenik zehirlenmesi
  ortaya çikar.
• Arsenikozda ciltte renk degisikligi, el ayasi ve
  ayak tabaninda sertlesme, cilt kanserleri
  mesane, böbrek ve akciger kanserleri ayak ve
  bacaklarda damar hastaliklari ayrica diabet,
  hipertansiyon ve üreme bozukluklari olusabilir.

41
Arsenik zehirlenmesi

• Toksik bir element olan arsenigin, ciltten
  emilimi yok denecek kadar azdir.
• Dolayisiyla arsenikli su ile el yikama, çamasir
  yikama, temizlikte kullanma ve banyo yapmada
  insan sagligi açisindan bir sakinca yoktur.
• Dogal arsenik kontaminasyonu Arjantin, Banglades,
  Sili, Çin, Meksika, Tayland ve ABD gibi birçok
  ülke için sorun teskil etmektedir.
• Bangladesdeki sig su kuyularinin 27sinde
  yüksek düzeyde (0,05 mg/L) arsenik saptanmistir.

42
Florozis

• Içme suyu ile asiri miktarda flor alinmasi, dis
  ve kemikleri etkileyen florozise neden olabilir.
• DSÖ, florun 1.5 mg/L düzeyine kadar olan
  miktarlarini kabul edilebilir bulmustur.
• Orta derecedeki alimlar disler üzerine etkili
  olurken, uzun süre yüksek miktarlarda flor
  alinmasi agir iskelet problemlerine yol açabilir.
  
• Klinik dental florozis, dislerde boyanma ve
  noktalanma ile karakterizedir.

43
Florozis

• Akut yüksek doz flor maruziyetinde ani karin
  agrisi, asiri tükürük salgilanmasi, bulanti ve
  kusma ayrica nöbetler ve kas spazmlari
  görülebilir.
• Iskelet florozisinin erken belirtileri,
  eklemlerde agri ve hareket kisitliligidir.
• Agir olgularda kemik yapisi degisebilir,
  ligamentler kalsifiye olabilir ve agrilar ortaya
  çikar.

44
FlorozisKorunma

• Içme suyundan asiri florun arindirilmasi pahali
  ve zordur.
• Bu nedenle tercih edilen yöntem, kabul edilebilir
  flor düzeyine sahip güvenli su kaynaklarinin
  bulunmasidir.
• Anne sütündeki flor miktari düsük oldugundan,
  annelerin bebeklerini anne sütü ile beslemeleri
  konusunda bilgilendirilmeleri çok önemlidir.

45
BAZI HIJYEN KURALLARI

• Baskalarinin (hastalarin) kan, tükürük, idrar,
  diski gibi atiklari ile dogrudan temas etmemeye
  özen gösterilmeli eldiven giyilmelidir.
• Hastalarin kullandigi malzemeler, öncelikle
  kirleri temizlendikten sonra sabunlu su (veya
  deterjan) ile iyice yikanmali durulama sonrasi
  dezenfektan solüsyon içinde bekletilmelidir.
• Idrar veya diski ile bulasmanin muhtemel oldugu
  hallerde, mümkünse hastalik iyilesene kadar
  hastanin kullanacagi tuvalet (klozet)
  ayirilmalidir.

46
BAZI HIJYEN KURALLARI

• Tuvalet tek ise, hastanin her kullanimindan sonra
  bir dezenfektanla temizlenmelidir.
• Tarak, jilet, dis firçasi, sapka, iç çamasiri,
  yatak takimlari gibi özel esyalar ortak
  kullanilmamali,
• Risk altindaki kisiler asilanmalidir.
• Özellikle çocukluk çagi hastaliklarini ve Hepatit
  Byi geçirmemis kisiler ile saglik personelinin
  asilanmalari gereklidir.

47
KURU ve TEMIZ YERLERDE MIKROPLAR UZUN SÜRE
BARINAMAZ!

• Bu nedenle hiçbir zaman ortami
• kirli ve nemli birakmayiniz!
• Temizlik ve bulasik bezlerini kapali ortamda
  islak ve sikili halde birakmayiniz,
  daima açarak havadar bir yere asiniz ve kuru
  muhafaza ediniz!

48
EL YIKAMA

• Kendimizi ve çevremizdeki insanlari bulasici
  hastaliklardan koruma amaciyla almamiz gereken
  önlemlerin basinda el yikama gelir.
• Elleri sabunla köpürterek ve ovalayarak yikamak
  en iyi temizlik yöntemidir.
• Kalabalik yerlerde mümkünse sivi sabun
  kullanilmali veya sabunluklar süzgeçli olmalidir.
  
• Toplu yasam mahallerindeki lavabolarda elleri iki
  kez sabunlamakta yarar vardir.
• Sabunluga birakilmadan önce sabun, suyun altina
  tutularak köpügü akitilmalidir.

49
(No Transcript)