BILISSEL GELISIM

1
BILISSEL GELISIM

• Dr. Ibrahim Keklik

2
ÜNITENIN ANA HATLARI

• Piagetnin Bilissel Gelisim Kurami
• Piaget Sonrasi Arastirmalar ve Piaget Elestirisi
• Vygotskynin Bilissel Gelisim Kurami
• Yetiskin Bilissel Gelisimi
• Yetiskin Kadinlarda Bilissel Gelisim
• Dil Gelisimi

3
Giris

• Bilissel gelisim kimi kaynaklarda zihinsel
  gelisim olarak anilir. Bilis sözcügü akil,
  bilgi, bellek, akil yürütme, animsama, unutma,
  problem çözme, kavramlar ve düsünce gibi zihinsel
  islevleri ifade eder (Yesilyaprak, 2002).
• Baska bir ifadeyle, bilis, insanlarin dünyayi
  ögrenmeleri ve anlamalarina-anlamlandirmalarina
  kaynaklik eden zihinsel faaliyetleri ifade eder.
• Bilissel gelisim, bireylerin zihinsel yapi,
  becerileri ve süreçlerindeki degisimleri konu
  alir.

4
Giris

• Marcy Driscolla göre, bilissel gelisim, bebegin
  farklilasmamis-özellesmemis zihinsel
  becerilerinin yetiskin kavramsal yetkinligine ve
  problem çözme becerilerine dönüsme sürecidir.

5
Giris

• Kisacasi, bilissel gelisim, bebegin reflekslerden
  ibaret olan ve kendisiyle etrafindaki nesne ve
  kisileri ayirt edemedigi basit zihinsel
  becerilerinden- hastaliklara çareler bulan tip
  uzmanligina, Nobel ödülü kazanan bilim ve sanat
  insanlarina nasil bir süreç takip ederek ve ne
  tür yasantilardan geçerek dönüstügümüzü betimleme
  çabasindadir.

6
Sunumun Seyri

• Bu bölümde öncelikle bilissel gelisim konusunda
  bir çigir açan Jean Piagetnin kurami ele
  alinacaktir.
• Bunu, kuramin elestirileri ve Piaget sonrasi
  yapilan arastirmalarin Piagetnin kuramina
  katkilari ele alinmasi takip edecek.
• Daha sonra, Lev Vygotskynin fikirlerine
  deginilecek.
• Çagdas gelismelerin ve yetiskin düsünüs
  sekillerini ele alan teorilere de yer verdikten
  sonra bölüm, bütün bu kuram ve bulgularin egitim
  açisinda dogurgularinin tartisilmasiyla son
  bulacak

7
JEAN PIAGET

• Jean Piaget 1896 yilinda Isviçrede dogdu. Piaget
  insanin bilissel gelisimi konusunda öncü
  çalismalariyla bilinir.
• Kuramini kendi çocuklari ve diger çocuklarla 50
  yili askin bir süre boyunca yaptigi titiz
  çalismalari neticesinde olusturdu.
• Piaget çocuk aklinin yetiskinlerin bir minyatürü
  olmadigini ve düsünüs tarzlarinin kendilerine has
  oldugu fikrini ortaya atti.

8
Piagetnin Yasami

• Piaget doktora derecesi de dâhil olmak üzere kimi
  kaynaklara göre biyoloji- kimilerine göre de
  zooloji alaninda egitim gördü.
• Ancak annesinin ruh sagliginin bozulmasiyla
  psikopatolojiye ilgi duydu. 1919da Fransaya
  gidip orada psikopatoloji, mantik, bilim
  felsefesi ve epistemoloji dersleri aldi

9
Piagetnin Yasami

• Daha sonra zekâ testlerinin gelisiminde öncü
  isimleriyle beraber çalismaya basladi.
• Piagetnin belki de kuramina temel teskil eden
  gözlemi çocuklarin zekâ testlerine benzer yanlis
  yanitlari vermeleriydi.
• Piaget kuramin genetik epistemoloji olarak
  isimlendirirdi.
• Piaget psikolojinin felsefe (epistemoloji) ile
  biyoloji arasindaki halka olacagi kanaatindeydi.

10
Piagetnin Yasami

• Piagetnin en az 50 kitap ve sayisiz makale ve en
  az 30 civarinda fahri doktorasi oldugu
  bilinmektedir.
• Kendisi insan bilissel gelisimini kapsamli bir
  teorinin kurucu olarak yirminci yüzyilin en
  önemli bilim insanlarindan biri olarak anilir.
• Nitekim Time dergisi Piagetyi 20. yüzyilin en
  önemli 100 bilim insanlari arasinda andi.

11
Piagetnin Yasami

• Piaget Geneva, Neuchatel, Lausanne ve Sorbonne
  gibi Avrupanin önemli üniversitelerinde felsefe,
  psikoloji ve sosyoloji dersleri verdi.
• 1979 yilinda üniversitede ders vermekten emekli
  oldu ancak ölüm tarihi olan 1980e dek
  arastirmalarina devam etti.

12
PIAGETNIN BILISSEL GELISIM KURAMI--Temel
Kavramlar

• Piaget (1852, 1960) çalismalarini insanin nasil
  bir yol izleyerek düsündügünü bulmaya adadi.
• Fikirlerinde biyoloji egitimi almis olmasinin
  etkileri belirgindir.
• Kuraminda biyolojik dinamikleri özenle vurgular.
• Bu nedenledir ki, Piaget bilissel gelisimin
  insanin olgunlasma sürecine paralel-dolayisiyla-
  yasa dayali bir seyir izleyerek vukuu buldugunu
  ifade eder.

13
Piagetnin Temel Kavramlari

• Yine biyolojideki bilgisi ve tecrübesinden ötürü
  teorisinin temeli olarak dengeleme
  (equilibration) kavramini kullanir.
• Tipki biyolojik yapi ve organizmalarda oldugu
  gibi insan zihninin de gelisiminin temelinin
  denge arayisi oldugu iddiasindadir.
• Bilindigi gibi bir dokuda yer alan hücrelerde
  herhangi bir madde eksildiginde dengesinde bir
  bozulma olur ve yeniden denge saglamak için bu
  maddeyi temin ederler.
• Piaget biyolojide hemeostasis (denge) olarak
  bilinen bu dinamigi zihnimizin isleyis ve
  gelisiminde de temel mekanizma olarak
  nitelendirir.

14
Piagetnin Temel Kavramlari

• Bulgulari esiyle beraber kendi üç çocugunu
  yillarca detayli bir sekilde gözlemlemek ve
  çalistigi diger çocuklardan elde ettigi verilere
  dayanir.
• Piaget 1930larda psikoloji gündemindeki önemli
  bir isim oldu.
• Tipki biyolojik dünyada oldugu gibi, insan da
  uyum (adaptation) saglama egilimi ve yetisine
  sahiptir.

15
Piagetnin Temel Kavramlari

• Tipki biyolojik dünyada oldugu gibi, insan da
  uyum (adaptation) saglama egilimi ve yetisine
  sahiptir.
• Piagetye göre insanin zihinsel gelisiminin
  temeli biyolojik olgunlasma sürecine dayanir. Bu
  nedenle yasa paralel bir gelisim gösterdigimiz
  kanisindadir.
• Piaget çocuklarin aktif düsünürler oldugunu ve
  sürekli olarak dünyayi anlamalarini ilerletmek
  çabasinda olduklari fikrindeydi

16
Piagetnin Temel Kavramlari

• Piaget bu anlamalari ya da anlamlandirmalari
  bilissel dünyamizin yapi taslari olarak
  nitelendirdi.
• Ve Piaget bunlari sema (schema-schemata)
  terimiyle ifade etti.
• Piaget yasami sürekli bir sekilde yeniden
  anlamlandirmamizin dünyayi zihnimizde organize
  etme egiliminde oldugumuzu savunur.

17
Piagetnin Temel Kavramlari

• Kimi yazarlar bu semalari bilgisayar dosyalarina
  benzetir.
• Piagetye göre insanlar var olan semalarina uygun
  olmayan durum ve bilgilerle karsilastiklarinda
  zihinsel dengeleri bozulur.
• Bu dengeyi tekrar olusturmak için 3 mekanizmadan
  birini kullanirlar

18
Piagetnin Temel Kavramlari

• Bu bilgileri var olan semalarimizdan birine
  yerlestirmek.
• Yani, varilan bilgi ve semalarin içinde asimile
  ederler. Buna özümleme (assimilation) der.
• Eger yeni bilgi ya da yasantiyi eski semalara
  yerlestirmek dengeyi saglayamiyorsa- var olan
  semalari bu yeni bilgi dâhilinde degistirerek
  yeniden denge saglanir.

19
Piagetnin Temel Kavramlari

• Buna da uyma (accomodation) der Piaget.
• Üçüncü bir mekanizma da, eger bir yeni bilgiyi bu
  iki mekanizma ile isleyememegimiz kadar bize
  yabanciysa o zaman da bu bilgiyi görmezden gelmek
  yeniden denge kurmakta kullandigimiz bir yoldur.
• Buna örnek, hiç bilmedigimiz bir yabanci dilde
  konusan iki insanin konusmalarina kisa bir süre
  sonra hiç dikkat etmemektir.

20
Piagetnin Temel Kavramlari

• Piagetnin kurami kalitim ve çevre etkilesimini
  oldukça iyi dile getiren bir modeldir.
• Piaget insan da dâhil bütün canli organizmalarin
  kendi kendini düzenleme yetenegine sahip
  olduklarini ve bu mekanizma sayesinde kendi
  kalimini (survival) sagladigini ifade eder.
• Hatta Piaget bu uyum saglama yeteneginin biyoloji
  (kalitim) ile çevre arasindaki temel halka olarak
  görür.

21
Piagetnin Temel Kavramlari

• Bir anlamda denebilir ki, Piagetye göre bilissel
  gelisimin en temel amaci uyum-adaptasyondur.
• Piaget kurami çocuklara iliskin su varsayimlara
  dayanir
• Çocuklar bilgiyi yasantilari yoluyla kendileri
  organize eder ve yapilandirirlar.
• Çocuklar yasitlarindan, yetiskinler ya da büyük
  çocuklardan ögrenirler ancak daha çok kendi
  baslarina olustururlar.
• Çocuklar ögrenme yönünde dogal bir yönelim
  (egilimle) dogarlar. Çocuklarin ögrenmek için
  yetiskinlerin tesviki ya da ödüllendirmelerine
  ihtiyaçlari yoktur

22
Piagetnin Temel Kavramlari

• Piagetnin kurami kalitim ve çevre etkilesimini
  oldukça iyi dile getiren bir modeldir.
• Piaget insan da dâhil bütün canli organizmalarin
  kendi kendini düzenleme yetenegine sahip
  olduklarini ve bu mekanizma sayesinde kendi
  kalimini (survival) sagladigini ifade eder.

23
Piagetnin Temel Kavramlari

• Hatta Piaget bu uyum saglama yeteneginin biyoloji
  (kalitim) ile çevre arasindaki temel halka olarak
  görür.
• Bir anlamda denebilir ki, Piagetye göre bilissel
  gelisimin en temel amaci uyum-adaptasyondur.
• Piaget çocuklara çocuklardan problemler çözmeleri
  sorup-çocuklarin çözümlerinin nasil bir mantiksal
  sira izlediklerine bakti.

24
Piagetnin Temel Kavramlari

• Ilk bulgularindan bir tanesi çocuklarin
  yetiskinlerden belirgin bir sekilde farkli
  düsündügünü fark etti.
• Arastirmalari neticesinde, Piaget insanin düsünme
  ve dünyayi anlamlandirma tarzlarinin niteliksel
  olarak farkliliklar arz eden dönemlerden geçerek
  olustuklari fikrini savunur

25
Piagetnin Temel Kavramlari

• Piaget evrensel (her toplum ve kesimde ayni
  sekilde) olarak insanlarin dört dönemden
  geçerek-refleksif motor tepkilerle baslayan ve
  soyut düsünmeye dek devam eden bir süreç arz
  ettigini savunur (Woolfolk, 2004).

26
Piagetnin Önerdigi Gelisim Dönemleri

• Duyusal-motor Dönem (Sensory-Motor Stage) 0-2 Yas
• Islem Öncesi Dönem (Preoperational Stage
  Intuitive and Symbolic Stages) 2-7 Yas
• Somut Islemsel Dönem (Concrete Operational Stage)
  7-11 Yas
• Soyut Islemsel Dönem (Formal Operational Stage)
  11 Yas

27
Duyusal-Motor Dönem (0-2 Yas)

• Bu dönemin gelisimsel görevleri
• Hafiza gelistirmeye, taklit etmeye baslar
• Nesnelerin gözden kaybolmalarina ragmen yok
  olmadiklarini anlamaya baslar
• Reflekslerden ibaret davranislarda bulunmaktansa
  giderek amaçli davranista bulunmaya baslar

28
Duyusal-Motor Dönem (0-2 Yas)

• Piaget bebeklerin dogustan reflekslerle
  dogduklarini.
• Reflekslerin hayvanlarca ömür boyu kullanilmasina
  karsin insan bebeklerinin çevreye uyum amaciyla
  bu refleksleri kullanir ve kisa sürede bu
  refleksler yapilandirilmis daha anlamli semalara
  dönüsürler.

29
Duyusal-Motor Dönemin Alt Dönemleri

• Bu dönem diger dönemlerden daha ayrintili ele
  alinacaktir.
• Piagetnin insan gelisimini ne derecede kapsamli
  ve detayli ele aldigini vurgulamak ve edindigimiz
  zihinsel becerilerin kazanilmasinda meydana gelen
  karmasik süreçleri göstermek amaciyla bu dönem
  burada ayrintili bir sekilde sunulmustur

30
Duyusal-Motor Dönemin Alt Dönemler

• Bu dönemde bebekler kendi bedenleriyle çevre
  arasindaki iliskileri kurmakla mesguldürler.
• Göreli olarak iyi gelismis duyu organlarinin
  sayesinde bunu yapabilirler.
• Görme, dokunma, duyma ve emme yoluyla kendilerine
  ve çevreye dair izlenimler toplarlar.
• Piaget bu döneme duyusal-motor dönem adini
  koymustur çünkü ilerideki zihinsel etkinliklerin
  temeli sayilan bu yasantilarda temel araç duyusal
  ve motor yasanti ve etkinliklerdir

31
Duyusal-Motor Dönemin Alt Dönemler

• Bebek sayisiz deneme sonucu dissal dünya ile
  kendisinin birbirlerinin uzantilari olmadiklarini
  ve bilakis ayrik olduklarini fark eder.
• Yine bebekler bir nesnenin elle yer
  degistirebilecegini (nedensellik kavrami)
  kavrarlar.
• Bu dönemde edindikleri en önemli kesiflerden bir
  tanesi nesne devamliligi (sürekliligi) kavramidir

32
Duyusal Motor Dönem (0-2 Yas)

• Bu, bir nesne gözden kaybolsa dahi (annenin
  mutfaga gitmesi, oyuncak topun koltugun altina
  girmesi) yok olmadiklarini- varliklarina devam
  ettiklerini fark etmektir.

33
Nesne Devamliligi (Sürekliligi)

• Resimdeki bebekte bu kavram henüz gelismemistir.
• Bu nedenle önünde ilgi gösterdigi oyuncakla
  kendisi arasina oyuncagi kapatacak bir kâgit
  parçasi kondugunda, oyuncaga olan ilgisi kaybolur
  (baska yöne bakiyor ikinci resimde).
• Bu da bebegin oyuncagin hala kâgidin arkasinda
  gizli oldugunu bilmedigini gösterir.

34
Duyusal Motor Dönem (0-2 Yas)

• Nesne devamliligini kazandiktan sonra bebekler
  motor becerileriyle sayisiz denemeler yaparlar.
• Bu denemeler kendilerine veri toplar.
• Bu bize basit gibi görünen hareketleriyle her bir
  davranisin sonucunda neler olabilecegine dair
  yasanti biriktirir.
• Bu denemeler sayesinde battaniyesinin üzerinde
  elle ulasamayacagi uzaktaki oyuncagina ulasmak
  için battaniyeyi kendisine dogru çekmeyi
  ögrenmistir.
• Asagida da deginilecegi üzere bu bebek için
  oldukça önemli bir asama kat etmektir

35
Duyusal Motor Dönem (0-2 Yas)

• Asagida bu dönemde meydana gelen degisimler daha
  ayrintili bir sekilde ve evreler halinde izah
  edilmistir.
• I.Evre
• 1. ayin sonundan baslayarak, refleksif
  hareketlerde giderek ustalasir (giderek annenin
  meme ucunu daha kolaylikla bulur). Piaget buna
  fonksiyonel özümseme demistir,
• Bu da genellenmis özümsemeye yola açar (anne
  memesi disindaki objeleri de agza alma)
• Ve bu da ayirt etme özümsemesine (anne memesinin
  diger objelerden farkli oldugunu algilama) yol
  açar

36
II. Evre

• 4. aydan itibaren baslar
• Refleksif olarak parmak emme davranisi gösterir.
  Bu davranis anne karnindaki benzeri davranistan
  farklidir çünkü bebegin bunu bir nevi beslenme
  amaçli yaptigi düsünülür
• Bu temel (beslenme temelli olugundan) döngüsel
  (çünkü tekrar tekrar yapilir) bir davranis olarak
  tanimlanir

37
III. Evre

• Ikincil döngüsel reaksiyon dönemi olarak bilinir
• 4-8 ay arasidir
• Daha önceden seslere asina olan çocuk ve objeleri
  yakalamayi ögrenmis oldugundan bu iki semayi
  birlestirerek çingirak alip tekrar tekrar sallar
• Böylelikle bebek iki semayi birlestirmeyi
  ögrenmistir

38
IV. Evre

• -12 aylar arasi dönemi kapsar
• Gözleri önünde bir yastik altina gizlenen
  oyuncagin yok olmadiginin farkindadir ve arayip
  bulur oyuncagi
• Bir süre oyuncak ilkin ayni (kirmizi) yastigin
  altina sonra da oradan çikarilip sari yastigin
  altina gizlendiginde, çocuk oyuncagi arar ama
  sadece kirmizi yastigin altina bakar

39
V. Evre

• 12-18 ay arasi dönem
• Nesnelere ulasmak için yeni yöntemler arastirir
• Mesela birçok deneme-yanilmadan sonra ve kimi kez
  kazara battaniyenin uzak ucundaki oyuncaga
  battaniyeyi çekerek ulasabilecegini fark eder
• Bu dönemde nesnenin sürekliligi edinilir/yerlesir
• Bu da mantik yürüterek düsünme için önkosuldur

40
VI. Evre

• 18 ay2 yas arasi dönem
• Nesne ve kisilere dair semboller/temsiller
  olusturabilmeye basladiklarindan zihinsel
  gelisimlerinde bir dönemi kapayip bir yenisini
  açiyor olurlar

41
Duyusal Motor Dönem (0-2 Yas)

• Piagetnin her bir dönemi için öngörülen
  gelisimsel görevlerin tamamlanmasi çocugun söz
  konusu dönemden mezun olup bir sonraki döneme
  geçmesine olanak saglar.
• Hatirlanmalidir ki, bu dönemin çocuklari yukarida
  belirtilen beceri ve yasantilari kazanmadan bir
  sonraki dönemin sembol kullanma ve dil ögrenme
  gibi temel ögrenme yasantilarina hazir
  bulunmusluk gelistiremez.

42
Islem Öncesi Dönem (2-7 Yas)

• Bu dönemin gelisimsel görevleri
• Dil ögrenmeye ve sembollerle düsünmeye baslar
• Mantik yürütebilir ancak olaylari sadece bir
  yönleriyle düsünebilir (renkli üçgen, kare ve
  dikdörtgenleri siniflandirirken, bunlari en
  belirgin özellikleri olan renkleri göz önünde
  bulundurmak gibi)
• Ben-merkezcidir, baskasinin bakis açisini
  algilayamaz/anlayamaz

43
Islem Öncesi Dönem (2-7 Yas)

• Bu dönemin gelisimsel görevleri
• Dil ögrenmeye ve sembollerle düsünmeye baslar
• Mantik yürütebilir ancak olaylari sadece bir
  yönleriyle düsünebilir (renkli üçgen, kare ve
  dikdörtgenleri siniflandirirken, bunlari en
  belirgin özellikleri olan renkleri göz önünde
  bulundurmak gibi)
• Ben-merkezcidir, baskasinin bakis açisini
  algilayamaz/anlayamaz

44
Islem Öncesi Dönem (2-7 Yas)

• Bu dönemdeki ögrenme yasantilarinin meydana
  gelmesi için asagidaki nörolojik özelliklerin
  mevcut olmasi sarttir
• Ilkel düzeyde de olsa motor, görsel, isitsel ve
  kinestetik refleksler
• Motor tepkide bulunma kapasitesi ve dengeli bir
  beden durusu (duyusal bilgilerin dogru
  algilanmalari için)
• Bilgi depolayabilmeye uygun hafiza
• Belli bir olgunlasma düzeyinden sonra, kimi
  seyleri taklit edebilme yetisi

45
Islem Öncesi Dönem (2-7 Yas)

• Çocuklarin maruz kaldiklari uyaran miktari göz
  önünde bulunduruldugunda, bunun kendilerinin bas
  edemeyecegi derecede oldugu görülür.
• Neyse ki, insan türünün evrimi sonucu bu
  uyaranlarin ancak çocuklarin bas edebilecegi
  kismini algilamalarini saglamistir.

46
Islem Öncesi Dönem (2-7 Yas)

• Mesela zor ve karmasik uyaranlar bunlari
  algilamaya ve isleme yetisine ulastiklarinda
  algilarlar.
• Bu dönemin çocuklari giderek dili daha iyi
  ögrenir olaylari belli bir mantikla
  düsünebilirler (tek bir dogrultuda ama- mesela
  nesneleri renklerine göre siniflandirmak gibi).
• Bu yas çocuklar ben-merkezcidir ve baska birinin
  gözüyle olaylara bakamaz.

47
Islem Öncesi Dönem (2-7 Yas)

• Bu benmerkezcilik o derecededir ki, telefonda
  isteki annesiyle konusan bir çocuk kendisine
  anne bak, kirmizi elbisemi giydim diyebilir ve
  kendisinin gördügü seyi annesinin de
  görebilecegini zanneder.

48
Islem Öncesi Dönem (2-7 Yas)

• Insanlarin etraflarindaki nesne, olay ve
  kisilerin sembolik temsillerine sahip olma
  yetileri bir tür olarak bugün ulasmis oldugumuz
  uygarlik düzeyini edinmemizde çok önemli bir yer
  teskil eder.
• Sembol kullanma yetisi sayesinde bir semboller
  sistemi olan dili ögreniriz.

49
Islem Öncesi Dönem (2-7 Yas)

• Dil ise bilissel gelisimin seyrinde vazgeçilmez
  bir öneme sahiptir.
• Zira dil sayesindedir ki bellegimize onca sembol
  ve kavramlarin semalarini olusturabiliyoruz.
• Nitekim bellege bu bilgileri kaydedemiyor
  olsaydik bugün bir tür olarak da onbinlerce yil
  geride bir uygarlik düzeyine sahip olurduk

50
Islem Öncesi Dönem (2-7 Yas)

• Bu nedenle, islem öncesi dönemde edindigimiz
  temellere yetiskin olarak baktigimizda her ne
  kadar bize basit gibi görünse de sonraki karmasik
  zihinsel yapilarimizin önemli temelleri atilir bu
  dönemde.
• Düsünmelerine cansiz nesnelere canlilik atfetmek
  (animizm) ve doga olaylarina birilerinin sebep
  oldugunu düsünmek (yapaycilik) hâkimdir.

51
Islem Öncesi Dönem (2-7 Yas)

• Örnegin, bu çocuklar günesin her gün birilerince
  ortaya çikarilip gökyüzünün bir yanindan ötekine
  tasidigini düsünebilirler.
• Bu dönem iki alt döneme ayrilir
• Sembolik dönem (2-4 yas)
• Sezgisel dönem (4-7 yas)

52
Sembolik Dönem (2-4 Yas)

• Çocuklarin dil gelisimi 2-4 yaslarinda oldukça
  hizlidir.
• Sözcük dagarciklarini 200den 2000e kadar
  çikarirlar.
• Dildeki bu hizli degisime karsin dilin karmasik
  özelliklerinden bihaberdirler.
• Örnegin, yazin sevdigi kislik bir kiyafeti giymek
  istediginde kendisine bu kiyafetin mevsime
  uymayacak derecede sicak oldugunu izah etmeye
  çalismak bosunadir

53
Sembolik Dönem (2-4 Yas)

• Çocuklarin kullandiklari sembollerle ifade
  ettikleri her zaman yetiskin mantigina uyar
  sekilde degil kendilerince etraflarindaki dünyayi
  temsil eden ve iç dünyalarinda olup bitenleri
  disa vuran sembolik oyunlar oynarlar.
• Bu dönemde sembolik oyunlar oynarlar

54
Sembolik Dönem (2-4 Yas)

• Mesela bir çubugu at olarak kullanmak ya da
  anne-baba taklitleri yapmak gibi.
• Bu dönemde nesneleri sadece bir yönleriyle
  algilarlar.
• Mesela, geometrik sekilleri hem renk hem de
  türlerine göre siniflandiramazlar.
• Bu da bilissel gelisimde önemli bir kavram olan
  korunumun (conservation) henüz gelismedigini
  gösterir

55
Sezgisel Dönem (2-7 Yas)

• Bu dönemde çocuklar nesnelerin en dikkat çekici
  özelliklerine odaklasir diger özellikleri gözden
  kaçirirlar.
• Çokça sorular sorarlar, her seyin cevabini bilmek
  isterler, bildiklerinden emin görünürler ancak
  bildiklerini nasil bildiklerini
  açiklayamadiklarindan bu döneme sezgisel dönem
  denmistir

56
Sezgisel Dönem (2-7 Yas)

• Bu yas grubundaki çocuklar olgulari aralarindaki
  karmasik iliskilerle ele alamadiklarindan bunlara
  iliskin algilayislarini dar kavramlarla
  örgütlemeye ve sikistirmaya çalisirlar.bu
  nedenle..kalip yargilar gelistirirler
  (Akyol-Köksal, 2007. s. 86).

57
Sezgisel Dönem (2-7 Yas)

• Mesela, ailesini ziyaret eden subay olan
  halasinin esi bu yastaki bir kiz çocuga ne olmak
  istedigini sordugunda hemsire olmak istedigini
  ifade eder.
• Subay olmak istemez misin?
• Diye sordugunda kizlar subay olmaz diye yanit
  verir.
• Kendisine yapilan açiklamalari da doyurucu bulmaz

58
Sezgisel Dönem (2-7 Yas)

• Piaget ve sonrasindaki arastirmacilar bu
  çocuklarin gözü önünde kalin ve kisa bir
  bardaktan ince ve daha uzun bir bardaga suyu
  aktarip- bu çocuklara hangi bardayken suyun
  miktarinin daha fazla oldugunu sorarlar.
• Bu islem gözlerinin önünde yapildigi halde ve
  kisa bardaki su aynen uzun bardaga aktarildigi
  halde çocuklar uzun bardaktaki suyun daha fazla
  oldugunu söylerler.

59
Sezgisel Dönem (2-7 Yas)

• Bu deney, çocuklarin korunum ilkesi
  gelistirmediklerinin kanitidir.
• Zira korunum herhangi bir nesne ya da nesne
  grubunun fiziksel biçimi ya da mekândaki konumu
  degistiginde, nesnenin miktar, sayi, alan, hacim
  vb. özelliklerinin degismeyecegi ilkesidir
  (Senemoglu, 2004. s. 43).

60
Sezgisel Dönem (2-7 Yas)

• Bu dönemin islem öncesi dönem olarak
  nitelendirilmesinin nedeni çocuklarin islemleri
  tersine çevirmenin mevcut olmamasidir. Buna
  benzer bir sekilde, çocuk 79 16 oldugu için
  16-97 oldugunu ayni anda tasavvur edemez.

61
Sezgisel Dönem (2-7 Yas)

• Örnek
• Piaget Ali hiç kardesin var mi?
• Ali Evet. Bir tane. Adi Ezgi.
• Piaget Ali, Ezginin hiç kardesi var mi?
• Ali Hayir.

62
Somut Islemsel Dönem (7-11 Yas)

• Bu dönemin gelisimsel görevleri
• Somut problemler çözebilir
• Korunumu edinir
• Olaylarin, nesnelerin birden fazla yön-
  özelligini hesaba katarak düsünebilir
• Geri çevrilebilirlik edinir

63
Somut Islemsel Dönem (7-11 Yas)

• Bu çocuklarin düsünüsleri kendilerini çevreleyen
  fiziksel gerçeklikle ve simdi ve burada ile
  sinirlidir.
• Dolayisiyla uzak gelecege ya da varsayimsal
  olarak akil yürütemezler.
• Bir önceki dönemdeki çocuklar da kendilerine
  verilen farkli uzunluktaki çubuklari
  siralayabilirler ancak bunu yaparken sik sik
  çubuklari yan yana getirerek boylarini
  kiyaslarlar.

64
Somut Islemsel Dönem (7-11 Yas)

• Somut islemsel dönemde böyle bir kiyaslamaya
  ihtiyaç duyulmaksizin ve dolayisiyla boy sirasina
  koyma çok daha hizli yapilabilir.
• Önceki dönemdeki çocuklarin aksine bu çocuklar
  çubuk siralama islemini yaparken daha çok içsel
  bilissel süreçlerini kullanirlar yani kendi
  zihinlerinde çubuk boylarini kiyaslayabilirler.

65
Korunum Deneyi
66
Somut Islemsel Dönem (7-11 Yas)

• Bu çocuklar korunumu edinmislerdir yani maddenin
  miktarinin onlarin aldiklari sekil ve ya
  pozisyonla degismedigini kavramislardir.
• Çocuklar ilkin miktarlarin (sayilar, uzunluk,
  alan) korunumu, sonra agrilik, sonra da hacim
  korunumu edinirler.
• Piaget buna gelisimde ardisiklik adini vermistir.

67
Somut Islemsel Dönem (7-11 Yas)

• Yani, edinilen her bir beceri, öncesinde
  edinilmis baska becerilerle mümkün olur.
• Her bir dönemde bu deyim yerindeyse dikey ögrenme
  tekrarla olusur.
• Okul çagi çocuklari yine islemleri geri
  çevirebilirler (zihinlerinde).
• Bu nedenle, Piaget bu dönemi islem yapilabilen
  ilk dönem olarak nitelemistir

68
Somut Islemsel Dönem (7-11 Yas)

• Bu yas çocuklar yine önceki dönemin aksine bir
  nesne ya da durumun sadece bir özelligine
  odaklanmazlar ve birden fazla özelligi göz önünde
  bulundurabilirler.
• Piaget bu çocuklarin tersine çevirme ve bu
  odaktan uzaklasma sayesinde korunumu edindikleri
  kanisindadir.

69
Korunum

• Piagetnin korunumu test etmek için kullandigi
  örneklerden bir tanesi çiftlikteki inek
  örnegidir.
• Resimde görülen yesil renkli karelerin yemi
  temsil ettigini ve hangi inegin daha çok yem
  yedigini (ya da hangi inegin daha çok yemi var?)
  diye sorar çocuklara.

70
Korunum

• Oysa korunumun gelismesi için mantik yürütmenin
  üç ögesinin olusmasi gerektigi kanisindadir
  özdeslik, ödünleme ve dönüsümsel düsünebilme.
  Özdeslik/ayniyet (identity) maddeye herhangi bir
  sey eklenmemis ya da çikarilmamissa maddenin ayni
  kaldigini bilme

71
Korunum

• Ödünleme (compensation) Çocugun nesnenin bir
  boyutundaki artmanin baska bir boyuttaki azalmaya
  neden oldugunu kavrama.
• Dönüsümsel düsünebilme (reversibility)
• Herhangi bir degisimi (uzun bardakta daha fazla
  görünen su) islemi zihninde geri-baslangiç
  noktasina (kisa bardaktaki haline) geri götürerek
  ortadan kaldirim maddede bir degisim olmadigini
  bilebilir.

72
Korunum

• Daha önce çocuklarin korunum edinmemelerinin
  nedenlerinden bir tanesi algida baskinliktir
  (perception dominance).
• Algida baskinlik çocugun o an gözlemledigi somut
  durumun algilayisinin kendisinin baska islem
  yapmasina engel olacak kadar baskin olmasi
  durumunu ifade eder

73
Somut Islemsel Dönem

• Bu dönem çocuklari birer pozitivist/realist
  gibidirler.
• Yani, onlar inatla gözlenebilir olaylara
  yogunlasirlar.
• Önceki dönemlerdeki gibi sihirli düslerin
  gizeminde kalmazlar.
• Mesela rüyalarin kafalarinda vukuu bulduklarini
  düsünürler. Soyut kavramlar ya da atasözleri
  fazla anlam ifade etmez bu dönem çocuklari için

74
Somut Islemsel Dönem

• Bu dönemdeki çocuklarin düsünmeleri mantiksal
  kurallar içerir ve bu çocuklar bir önceki dönemin
  ben-merkezciliginden uzaklasmis olduklarindan
  baskalarinin düsünceleri olabilecegini tasavvur
  edebilir.

75
Somut Islemsel Dönem

• Dünyanin biç çok ülkesinde çocuklarin bu dönemde
  okula gitmelerinin nedeni de bu dönemde
  gruplandirma, siniflandirma, kiyaslama, parçalar
  arasindaki iliskileri görme ve problem çözerken
  hem eldeki unsurlari hem de o durum hakkindaki
  eski bilgilerini birlestirebilirler.
• Bu yetilerine bakarak çocuklarin düsünmelerinin
  üst düzeylere çiktigi yargisina varilmamali.

76
Somut Islemsel Dönem

• Zira çocuklar ulus, kavram, olgu, onur, erdem,
  gibi terimlerde ifade edilen soyut anlamlari
  bilmezler.
• Benzer sekilde, deyimler ve atasözlerindeki soyut
  anlatimi anlayamazlar.

77
Soyut Islemsel Dönem (11 Yas sonrasi)

• Soyut problemleri mantiksal yollarla çözebilir.
  Izafi/göreli ve karsilastirmali düsünür.
• Düsüncede tümdengelim kullanabilir ve mantiksal
  ayirimlar yapabilir.
• Bu yas bireyler ideolojik sorunlarla ilgilenir ve
  kendi ahlaki anlayislarini gelistirme ugrasi
  içine girerler

78
Soyut Islemsel Dönem (11 Yas sonrasi)

• Bilimsel yöntem problem çözme asamalarinda oldugu
  gibi sistematik düsünebilir. Toplumsal olaylara
  ilgisi artar, kim oldugunu sorgular.
• Soyut düsünmenin önemli gerekliliklerinden biri
  varsayimsal düsünmedir

79
Soyut Islemsel Dönem (11 Yas sonrasi)

• Ancak bu yetiyi kazanmis ögrencilere eger 1924
  yilinda Mustafa Kemal degil de Turgut Özal
  ülkenin basinda olsaydi, ne gibi tarihsel
  farkliliklar olurdu? diye soruldugunda mantiga
  uygun yanitlar alinabilir.
• Bu gençler bir bütünü olusturan degiskenleri
  bütünden ayirip- tek tek ele alabilir, bu
  degisken yerine baska bir degisken oldugunda
  bütünün bundan nasil etkilenecegini tasavvur
  edebilir ve ele alinan parçalara dair çokça
  bilgiyi bir araya getirebilir.

80
Soyut Islemsel Dönem (11 Yas sonrasi)

• Ergenlik çaginda çocuklarin varsayimsal
  düsünebilmesi kimlik gelisimi açisindan da
  önemlidir.
• Çünkü gençler baska insanlarin kendilerini nasil
  gördüklerini zihinlerinde test edebilir ve
  kendilerinin degisik özelliklerini tek tek ele
  alip bu özelliklerde degisimlerin kendilerinin
  bütünlerine nasil yansiyacagini zihinlerinde
  canlandirabilirler

81
Soyut Islemsel Dönem (11 Yas sonrasi)

• Yaygin olarak ergen ben-merkezciligi olarak
  nitelendirilen özellik de nitekim soyut
  düsünmenin bir ürünüdür.
• Bu kavram ergenlerin sanki sahnedelermis de
  etraftaki herkes kendilerini izliyor olarak
  algilamalarini tasvir etmek kullanilir

82
Soyut Islemsel Dönem (11 Yas sonrasi)

• Soyut düsünmenin olusmasi için hem olgunlasma hem
  de bu asamaya dek gerekli olan gelisimsel
  görevleri yerine getirmeyi kolaylastiracak
  derecede ögrenme yasantilari açisindan bir çevre
  gereklidir.
• Soyut düsünme yetisini kazanmayi Piaget bireyin
  uyum saglama çabasinin bir ürünü olarak görür

83
Soyut Islemsel Dönem (11 Yas sonrasi)

• Zira bilhassa çagdas dünyada yasayan bireylere
  somut islemsel dönem ve ya önceki dönemlere ait
  düsünme tarzlari yetmemektedir. Hatirda
  tutulmalidir ki, ergenlik çagindaki gençlerde
  soyut düsünme becerileri gelismis olmasaydi
  bugünkü egitimin geregi olan matematik, tarih,
  fizik, felsefe vb. birçok dersten basarili
  olmalari mümkün olmazdi.

84
Piagetye Getirilen Elestiriler ve Piaget Sonrasi
Arastirma Bulgulari

• Piaget farkli kültürden örneklemlerle
  çalismamasina ragmen iddialarinin evrensel
  oldugunu iddia ederdi.
• Sonraki uzmanlar Piagetnin kültürün etkilerini
  hesaba katmamis olmasini elestirdiler.
• Yine kendisine getirilen en önemli elestirilerden
  bir tanesi her bir gelisimsel dönemi kati
  çizgiler halinde izah etmesiydi

85
Piagetye Getirilen Elestiriler ve Piaget Sonrasi
Arastirma Bulgulari

• Piagetnin bilissel gelisimi ergenlik çagina
  kadar getirip-sonraki dönemlere deginmemis olmasi
  da yine kuramina getirilen elestirilerden
  biridir.
• Piaget sonrasi yapilan arastirmalar gelisimsel
  degisimin seyrinin genel çizgileriyle Piagetnin
  ifade ettigi sira içinde vukuu buldugunu ifade
  eder

86
Piagetye Getirilen Elestiriler ve Piaget Sonrasi
Arastirma Bulgulari

• Degisik kültürlerle yapilan çalismalar her bir
  dönem için belirtilen zaman araliklarinda kimi
  farklar olsa da gelisimsel siranin farkli
  kültürlerde de Piagetnin belirttigi sirayi
  izledigini bulmustur.
• Yeni çalismalar, Piagetnin bulgularinin aksine,
  iki dönem arasindaki geçisin daha esnek, daha az
  bir keskinlikle ve bu geçis zamanlarinin her iki
  döneme ait özellikler tasidigi bulunmustur.

87
Piagetye Getirilen Elestiriler ve Piaget Sonrasi
Arastirma Bulgulari

• Kisi ardisik iki dönemden Piagetnin
  düsündügünden daha fazla özellikler sergilemekle
  beraber, tipki Onun degindigi gibi içinde
  bulunulan dönemin özellikleri daha baskindir.
• Baska bir ifadeyle, somut islemsel dönemdeki
  çocuklari islem öncesi dönemden de, soyut
  islemsel dönemden de özellikler tasir.

88
Piagetye Getirilen Elestiriler ve Piaget Sonrasi
Arastirma Bulgulari

• Ancak Piagetnin ifade ettigi üzere baskin olarak
  somut islemsel dönemin özelliklerini tasirlar. Bu
  son bulgu duyusal-motor dönem için o kadar
  geçerli degildir.
• Yani bu dönemde Piagetnin vurguladigi
  karakteristikler üzerinde evrensel bir fikir
  birligi vardir.
• Bu dönem, digerlerine kiyasla bir sonraki döneme
  ait daha az benzerlikler içerir

89
Piaget Elestirisi

• Hatirlanmalidir ki, gelisimsel özellikler yasamin
  ilk 1-2 yilinda biyolojik dinamiklerin baskin
  etkisi altindadirlar.
• Bu nedenle de, sonraki dönemlere kiyasla bu ilk
  zamanlardaki gelisimsel daha az kültürel
  varyasyon gösterirler.
• Bunun nedeni de biyolojinin kültüre kiyasla daha
  evrensel olmasindandir.

90
Piaget Sonrasi

• 1980 ve 90larda çocuklarin baskalarinin bakis
  açilarinin alma (perspective taking) kapasiteleri
  ile arastirmalarla yogundu.
• Bu arastirmacilar siklikla çocuklarin akil
  teorisi (theory of mind) gelistirdikleri ve bu
  vesileyle hem kendi düsünüsleriyle hem de
  baskalarinin nasil düsündükleri ile ilgili bilgi
  ve semalar gelistirdiklerinden bahseder ve buna
  dair arastirmalar yaptilar.

91
Piaget Sonrasi

• Bu arastirmalarin basinda Heinz Wimmer ve Josef
  Perner gelir.
• Bu arastirmalar Maxinin Çikolata Testi (the Maxi
  Chocolate Task) adini verdikleri bir hikâye
  anlatirlar çocuklara.
• Hikâyeye göre Maxi adinda bir çocuk mutfak
  tezgâhinin üzerine çikolatasini koyar ve kosarak
  disari oynamaya gider.

92
Piaget Sonrasi

• Maxi disarida oynarken, annesi mutfaktaki
  islerinden dolayi Maxinin çikolatasini kaldirir
  mutfak masasina koyar.
• Maxi oyundan geri döndügünde çikolatasini ister.
• Wimmer ve Perner (1983) deneylerine katilan
  degisik yas gruplarindan çocuklara Maxi mutfaga
  döndügünde çikolatasini nerede arar? diye sorar.

93
Piaget Sonrasi

• Üç yasindaki çocuklarin çogu Maxinin çikolatayi
  mutfak masasinda arayacagini söyler.
• Buna karsin 4 yasindaki çocuklarin çogu ve 5
  yasindaki çocuklarin neredeyse hepsi Maxinin
  çikolatayi mutfak tezgâhinin üzerinde arayacagini
  çünkü annesinin çikolatanin yerini degistirdigini
  bilmez diye yanit verirler

94
Piaget Sonrasi

• Bu bulgular Piagetnin 6-8 yas çocuklarda olusan
  aklin teorisi fikrinin daha önce de olustuguna
  isarettirler.
• Dolayisiyla 5 yasinda çocuklarin baska bir
  insanin yerine kendilerini koyabileceklerine de
  isaret etmektedirler.
• Yeni bulgular çocuklarin Piagetnin ifade
  ettiginden daha fazla ileri dönemlere ait
  özellikler tasidiklarini vurgular ( Renner,
  Stafford, Lawson, McKinnon, Friot Kellogg,
  1976).

95
Piaget Sonrasi

• Kimi arastirmalar lise son sinif ögrencilerinin
  ancak 30-35nin soyut islemsel döneminin
  özelliklerini tasidiklarini bulmustur (Kuhn,
  Langer, Kohlberg Haan, 1977).
• Öte yandan Piaget çocuklarin 11 yasindan sonra
  çogunlugunun soyut islemsel geçmelerini
  öngörmüstü

96
Piaget Sonrasi

• Bu, bir yandan Piagetnin metodolojisindeki
  sinirliliklardan kaynaklanabilecekken öte yandan
  da simdiki çocuklarin Piagetnin
  zamanindakilerden farkli olabilecegi-
• Yani daha da hizli gelisimse degisimler
  göstermelerine vesile olan- ögrenme için daha
  zengin çevrelerde yasiyor olduklarinin da
  belirtisi olabilir

97
Piaget Sonrasi

• Kisacasi, bu bulgular, gelisimsel dönem fikrinin
  daha esnek bir sekilde yorumlanmasi gerektigini
  gösteriyor ancak Piagetden beri yapilan
  çalismalar Onun teorisini temel anlamda
  dogrulamistirlar.
• Çogu çagdas bilim insanlari Piagetnin ergenligin
  ötesinde gelisime deginmedigi için elestirir.
• Sirf Piagetnin kuramini kullanarak psikolojinin
  Yunus Emre, Mevlana, Dali Lama gibi bilgelerle
  siradan ama soyut islem yapan birey arasinda
  bilissel anlamda nasil bir fark vardir ve bu
  farka ne tür evrelerden geçerek olusabilecegine
  yanit verilmez

98
Piaget Sonrasi

• Çagdas bilissel psikolojide ele alinan elestirel
  düsünceyi arastiran bilim insanlari kimi durum ya
  da önermeleri nasil ele alip-degerlendirdigimize
  bakarken, yaratici düsünmeyi inceleyenler
  normalim disinda-yani farkli olarak nasil
  durumlara- olaylara alternatif/özgün bakis
  açilari üretebildigimizi incelerler

99
Piaget Sonrasi

• Yine kimileri bilissel dünyamizi incelemede her
  bir kiside baskin olarak ya tek yanit bulmaya
  (convergent thinking) dair egilimin ya da var
  olan olay ve fikirleri daha da çogaltarak ele
  alan ayrik düsünme (divergent thinking) hakim
  oldugunu ifade ederler.

100
Piaget Sonrasi

• Buna benzer bir siniflandirmayi sag-ve ya sol
  beyin yarim kürelerinin hangisinin agirlikli
  kullanildigina göre sag beyin agirlik düsünme ya
  da sol beyin agirlikli düsünme olarak
  tanimlarlar.
• Sag beyin agirlikli düsünme daha yaratici ve
  sanatsal bir düsünüs seklidir ve ayriksi
  düsünmeye paraleldir.
• Sol beyin agirlikli düsünme ise var olan
  verilerden yola çikarak çabuk ve tereddüt etmeden
  giderek tek yanita ulasmada bir zorluk çekmezler

101
Piaget Sonrasi

• Mesela, bu grup çoktan seçmeli sinavlarda ayriksi
  düsünen bireylere göre daha az bir oranda
  seçenekler arasinda tereddüt yasar.
• Oysa ayriksi düsünen bireyler bakis açisina
  birden seçenegin de dogru olabilecegini
  düsünürler.
• Geleneksel toplumlarda bireyselligin önemli
  oldugu kültürlere kiyasla ayriksi düsünme pek
  tesvik edilmez ve böyle düsünmekle bireylerin
  kararsiz-ne istedigini bilmeyen bireyler
  olduklarini ifade ederler.

102
Piaget Sonrasi

• Piaget sonrasi bakis açilardan bir tanesi Amerika
  Birlesik Devletlerinin Harvard Üniversitesi-
  Gelisim Çalismalari Laboratuarindan gelir.
• Bu merkezde yillardir bebeklerle arastirmalar
  yapan Elizabeth Spelke kendisinden önce Robert
  Fanz tarafindan kullanilan seçici bakma
  (preferential looking) adi verilen bir teknigi
  kullanarak bebeklerin zihinsel kapasitelerini
  incelemektedir.

103
Piaget Sonrasi

• Spelke Piaget aksine nesne devamliligin temel bir
  düzeyde bebeklerde var oldugunu ifade eder.
• Dahasi, Spelke, bebeklerin kati cisimlerden
  geçilmeyecegi (örnek duvarin içinden yan odaya
  geçme) gibi kimi temel doga kanunlarina dair bir
  farkindalikla dogduklarini ileri sürer

104
Piaget Sonrasi

• Yine bu arastirmaciya göre bebekler temel
  geometrik bilgiler tasidiklarini ve kendilerini
  uzayda (alanda) nasil yönlendireceklerine dair
  bir farkindaliga sahiptirler.
• Kisacasi, bu anlayisa göre bebekler Piagetnin
  ifade ettiklerinden daha çok temel kimi
  bilgilere sahip olduklarini arastirmalariyla
  ele alir.
• Dahasi bebeklerin kimi çok temel bilgileri
  ögrenmeden dogustan tasidiklarini ifade eder.

105
Piaget Sonrasi

• Spelkeün çalismalari ve bu çalismalara iliskin
  tartismalar günümüzde olanca yogunluguyla devam
  etmekte.
• Robert Campbell (2006) gibi kimi psikologlar
  Piagetnin felsefi alt yapisinin 1900lü yillarin
  ilk çeyreginden kalma oldugunu ve dolayisiyla da
  çagdas felsefenin birikiminden uzak
• Aristocu bir yaklasim arz ettigi yönünde
  elestirirler

106
Piaget Sonrasi

• Kimi yani arastirmacilar insan zihnini
  bilgisayarlara benzer bir çalisma usulü olan-bir
  bilgi isleme sistemi olarak görür.
• Ancak bu sistem her an çevreyle aktif bir
  etkilesim içinde olan bir isleyis içindedir.
  Islenen bilgi hem içsel hem de dissal bilgidir.

107
Piaget Sonrasi

• Bu bakis açisina göre zihinsel anlamda yol kat
  etmek (gelismek) su unsurlari içerir
• Giderek artan kapasitede isleyen bellek
  gelistirme
• Daha hizli bilgiyi isleme kapasitesi
• Yeni yöntem (algoritmalar) kurma-gelistirme
• Daha fazla düzeyde kaydedilmis bilgi

108
Piaget Sonrasi

• Bir diger bakis açisi bilissel gelisim gibi genis
  bir alani tümel olarak incelemektense teker teker
  becerileri ya da beceri alanlarini incelemenin
  bilimsel olarak daha islevsel olacagi ve daha
  elle tutulur bilgiler saglayacagi kanisindadir.

109
LEV SEMENOVICH VYGOTSKY

• Vygotsky Marksist bir Rus psikologdu.
• Piagetnin insan gelisimine bakis açisini sosyal
  ve kültürel baglami (context) hesaba katmadigini
  vurgulayarak elestirdi.
• Vygotsky 38 yasinda ölmüstür.
• Bu kisa yasamina ragmen insan gelisimine
  anlamamiz yönündeki katkilari azimsanacak gibi
  degildir.

110
VYGOTSKY

• Insanlarin üst düzeyde zihinsel fonksiyonlara
  sahip oluslarinin kaynagini sorgulamistir.
• Bu kaynagin insanlarin içinde yasadiklari
  sosyo-kültürel yapi/baglam oldugunu düsünmüstür.
• Daha spesifik olarak bu kaynagin sosyal süreç
  oldugu sonucuna varmistir.
• Bireyin bilissel gelisimini kisisel bir çaba
  olarak yani bireysel psikoloji bakis açisiyla
  degil, bireyi toplum-içindeki-birey olarak
  algilamistir.

111
VYGOTSKY

• Vygotskye göre sosyal süreçler giderek zihinsel
  süreçlere dönüsürler.
• Vygotsky Piagetnin önerdigi dengeleme vb. gibi
  süreçlerin hiçbirinin tek basina zihinsel
  gelisimi açiklayamayacagi kanisindadir.
• Vygotskye göre insan davranisi dogal kosullar
  atlinda gözlenmelidir.
• Degisik türler arasinda kiyaslar yapilmalidir.

112
VYGOTSKY

• Tarihsel kosullar gelisim üzerinde önemli etkiye
  sahiptirler.
• Bilimsel incelemenin konusu birey degil, bireyin
  sosyokültürel baglam içindeki etkilesimleridir
  fikrindedir.
• Gelisim bir sosyallesme süreci degil, sosyal
  etkilesimlerin zihinsel süreçlere
  çevrilmesi/dönüstürülmesidir.
• Çocugun kültürel gelisiminde her fonksiyon iki
  kez vukuu bulur ilkin sosyal olarak çocuk ve
  çevresi arasinda- sonra çocugun zihninde

113
VYGOTSKY

• Bu anlamda bütün üst seviyedeki zihinsel
  süreçlerin orijinleri kisiler arasi iliskilerdir.
• Kisiler arasi etkilesimler çocugun zihnindeki
  tartisma ve degerlendirmelere dönüstürülür.
• Bu dis dünya ve bireyin zihni arasindaki bagi
  Vygotskynin deyimiyle araç ve isaretler saglar.

114
VYGOTSKY

• Vygotskye göre çocuklar kendi kendilerine
  konusurken (self-talk) bunu Piagetnin zannettigi
  gibi benmerkezci olduklari için degil, bunu kendi
  düsünüslerini düzenlemek için yaparlar.
• Çocuklar büyüdükçe bu kendi kendiyle sesli
  konusma fisildamaya, sonra sessiz dudak
  hareketlerine dönüsür

115
VYGOTSKY

• Daha sonra da bu konusma tümden içsel bir sekilde
  olur. 4-7 yaslarinda kendiyle konusma en yüksek
  seviyeye ulasir ve 9 yasina dogru içsel düzeye
  ulasir.
• Ancak bu tür süreçler daha zeki çocuklarda daha
  erken/hizli olur.
• Vygotskye göre kendi kendine konusmanin sessiz
  bir sekle gelmesi bilissel gelisim açisindan çok
  önemlidir.

116
VYGOTSKY

• Yani bunu yapabilen kisi kendi zihninde daha
  hizli ve daha kolay ve daha ustalasmis bir tarzda
  bilissel islemler yapabilmektedir.
• Bu yüzdendir ki biz yetiskinler zor durumdayken
  daha sesli bir sekilde düsünürüz çünkü zor
  durumdayken insanlar daha çok gelisimsel olarak
  eski (geri) basamaklara has davranislara
  gerileyebilmektedir (regression).

117
VYGOTSKY

• Vygotskye göre dil bilissel gelisimin
  vazgeçilmez bir parçasidir.
• Dil ise takdir edilecegi üzere sosyal yasamin bir
  geregi ve sonucudur.
• Vygotsky dilin bilissel gelisime katkisini da
  nitekim sosyal baglamin katkilari arasinda sayar.
  
• Bugün de bilinmektedir ki, dil açisindan zengin
  çevre kosullarinda yasamak bilissel gelisime
  manidar katkilar yapar.

118
VYGOTSKY

• Içsel konusmanin araci oldugundan, kisinin soru
  sormasina, fikirler üretmesine, düsünmeye araç
  olan kavram ve kategorileri saglamakla dil
  bilissel gelisimde temel bir önem arz eder.
• Vygotskye göre dilin önemi ayrica dilin sosyal
  etkilesimin temel araci olmasindan da
  kaynaklanir.
• Vygotsky kisinin gelisiminde kisiyi tek basina
  ele almamaktadir.

119
Yakinsal/yaklasik Gelisim Alan (the zone of
proximal development)

• Mesela bebekle konusmanin yani sira, bebegin
  çevresinde birbirleriyle konusmak suretiyle de
  kisiler çocugun gelisimini etkilerler- bu etkide
  araç yine dildir.
• Yakinsal/yaklasik gelisim alan (the zone of
  proximal development) kavrami Vygotskynin en
  temel kavramlarindandir.
• Vygotskye göre gelisim her zaman daha karmasiga
  dogru giden bir hiyerarsi arz ettiginden,
  çocuklar kendilerinin hemen önündeki esikleri
  asmak için rehberlige ihtiyaç duyarlar

120
Yakinsal/yaklasik gelisim alan (the zone of
proximal development)

• Burada sözü edilen alan çocugun tek basina
  beceremeyecegi ama bir baskasinin az bir
  yardimiyla bas edebilecegi becerilere iliskin
  gelismeye açik alan kastedilir.
• Vygotsky çocuklarin gelisiminde sadece
  yetiskinlerin degis diger çocuklarin da önemli
  oldugunu vugurlamistir (birbirlerine örnek teskil
  etme ve rehberlik etmekle).

121
Yakinsal/yaklasik gelisim alan (the zone of
proximal development)

• Yakinsal/ yaklasik gelisim alani denen alan,
  egitimin ve ebeveynlerin gelisime katkida
  bulunmak anlaminda kullanabilecekleri alandir.
• Vygotskye göre kisiler ve gruplar beraberce
  hatirlayabilir ve problem çözebilirler.

122
Yakinsal/yaklasik gelisim alan (the zone of
proximal development)

• Mesela oyuncagini kaybetmis bir çocugun babasi
  tekrar tekrar sorular sorar ve en son çocuk
  oyuncagin arabada unutuldugu sonucuna bu sayede
  varabilir bu da tipki içsel diyalog gibi
  digerleriyle diyalogun da düsünme ve problem
  çözme gibi bilissel islemlerde önemli araç
  oldugunu gösterir

123
Yakinsal/yaklasik gelisim alan (the zone of
proximal development)

• Mesela bu oyuncagin yerini bulma örneginde
  oyuncagi kim buldu?
• Sorusunun yaniti tek basina çocuk ya da tek
  basina baba degildir- cevap ikisi beraber
  buldular.
• Böyle bir yasantidan sonra çocugun ayni problem
  çözme yöntemini ondan sonraki benzeri durumlarda
  kullanmasi olasidir.
• Vygotskye göre gelisimin amaci kisinin düsünsel
  süreçlerinde giderek özerklesmesi-özgürlesmesidir.
  

124
YETISKIN BILISSEL GELISIMI

• Yetiskin zihinsel gelisimine dair arastirmalarin
  birçogu üniversite ögrencileriyle yapilmistir
  (Baxter Magolda, 1992 Kegan, 1982 Perry, 1970,
  1981).
• Bunun yani sira sadece kadinlarla çalisip-
  kadinlarin zihinsel isleyislerini ve yasami nasil
  anlamlandirdiklarina dair çalismalar da mevcuttur
  (Belenky ve ark. 1986).

125
William Perry

• Yetiskin bilissel gelisimi ile ilgili ilk
  çalismalardan biri Harvard Üniversitesinden
  William Perry (1970, 1981) tarafindan
  gelistirildi. William G. Perry, Jr., bir grup
  Harvard Üniversitesi ögrencisiyle üniversite
  egitimleri boyunca detayli görüsmeler yaparak,
  ögrencilerin nasil düsündüklerini ve ne gibi akil
  yürütme tarzlarina sahip olduklarini tespit
  etmeye çalisti.

126
William Perry

• Perry bunu yaparken epistemolojik sorular sordu.
• Ögrencilerin hakikatin ne oldugu, bir seyin
  hakikati temsil edip etmedigini nereden
  bilebileceklerini, bilgi nereden elde edilir gibi
  sorular sormustur.
• Perry ilk çalismasindan (1970) sonra ayni
  üniversitede çalismalarini tekrarladi (1981) ve
  benzer sonuçlar elde etti

127
William Perry

• Perry, Harvard Üniversitesinde okuyan erkek
  ögrencilerle çalismis ve üniversite egitiminin ve
  yasantisinin ögrencilerde bilissel olarak nasil
  degisikliklere vesile oldugunu bulmaya çalisti.
• Perrynin çalismasi bu alanda öncü bir
  çalismadir.
• Ancak sadece erkeklerle çalismis olmakla önemli
  elestiriler almistir

128
William Perry

• Asagida Perrynin tespit ettigi sira ile
  ögrencilerin önemli bir kisminda meydana gelen
  düsünsel degisimlerin seyri betimlenmektedir.
• Sunu hatirlatmakta yarar vardir Perry de dahil
  olmak üzere üniversite ögrencilerinin düsünsel
  gelisimi üzerinde çalisan uzmanlar (örnek
  Chickerin Reisser, 1993) bu gelisimsel sürecin
  çagdas üniversitelerde ve bu üniversitelerdeki
  fikirsel, demografik (örnegin ögrenci ve ögretim
  kadrosu) ve akademik iklimdeki çesitlilik
  kosullarinda meydana geldigini özellikler
  vurgularlar.

129
William Perry

• Arastirmacilar sözü edilen gelisimsel
  degisimlerin üniversitenin düsünce özgürlügü
  ortaminda ve gerek akademik kadrosunun gerekse
  ögrenci kitlesinin çesitlilik arz etmesi ve de bu
  çesitliligi kabul ve tesvik edildigi bu günün
  çagdas üniversite ortaminin sagladigi yasantilar
  sayesinde oldugu kanisindadir.

130
William Perry

• Perry ve sonrasi modeller bireylerin nasil
  dogru-yanlis (ak-kara) gibi daha basit düsünüs
  tarzindan daha kapsayici, çesitliligi hesaba
  katar bir karmasikliga dogru düsünmeye dogru yol
  aldiklarina bakarlar.
• Bu bakis açisi yine gelisimin basitten karmasiga
  dogru oldugu ilkesine bir örnektir.
• Bu kuramlarda daha karmasik düsünmenin ölçüsü
  bireyin düsünüsünün ne kadar toplum ve dogadaki
  karmasiklik ve çesitlilige denk düstügüdür.

131
Perrynin Epistemolojik Pozisyonlari

• 1. Pozisyon Temel Ikilemcilik (Dualism)
• Temel kani "her sey ya dogru ya da yanlistir-ak
  ya da karadir" bunun arasi yoktur.
• Bu asamadaki kisiler için bilgi mutlaktir.
• Üniversite ögrencisi dersi anlatan hocasini
  otorite olarak görür ve ögrencilere dogru
  yanitlari vermekten sorumlu kisi olarak görürler.
  
• Eger dogru yanitlari veremiyorsa o zaman kötü
  hocadir

132
Pozisyon Temel Ikilemcilik (Dualism)

• Bu pozisyondaki ögrenciler, çaliskanlik ve
  uysalligin nihayetinde basariyi getirecektir
  düsüncesine sahiptirler.
• Bilginin kaynagi otoritedir ve ondan sapmak
  yanlistir.
• Bu pozisyonla bagdasmayan ögeler yasamak ve
  gözlemlemek kisiyi bu pozisyondayken degisim ve
  ilerleme kat etmesine ve bir sonraki asamaya
  geçisinde temel kaynak teskil eder (ikinci
  pozisyon).

133
Pozisyon Temel Ikilemcilik (Dualism)

• Kisacasi, ögrenci bu her seyi mutlak algilayisina
  uymayan yasantilar biriktirir.
• Örnegin, daha önce Arap insanlara karsi önyargisi
  olmusken, sinifinda bulunan Lübnanli bir
  ögrenciyi tanimak suretiyle bu algilayisinin
  eksikliginin farkinda olur.
• Çagdas üniversitenin bireyin kalip yargilarini
  zorladigi bir ortam olmasinin neticesinde ögrenci
  eski semalarini sorgular duruma gelir ve ak ile
  kara arasinda baska renkler oldugunun farkina
  varmakla bir sonraki asamaya geçer.

134
Çogulculuk (Multiplicity)

• ("Herkes kendince dogrudur.")
• Çoklu bakis açilarinin varligini fark eder
• Her bir bakis açisini yeteri kadar
  degerlendirecek durumda degildir henüz.
• Bir fikri ötekine üstün ne kilar?
• Buna iliskin ölçütleri henüz mevcut degildir.

135
Görelilik (Relativism)

• ("Aslinda herkesin kendince bir fikri var ve bu
  fikirlerin her biri de pekâlâ dogru olabilir.")
• Insan bilgisi baglamsaldir yani durum ve
  kosullara göre degisir. Bilginin dogruluk ve ya
  yanlisligi söz konusu degildir.
• Birey kendi düsünce ve deger yargilarina disardan
  ve objektif bakip-inceleyecek bir durumdadir.
• Bilgi ve hakikat kisilerin yasantilariyla göreli
  olarak sahistan sâhisa degisir.

136
Görelilikte Kalicilik (Commitment to Relativism)

• ("Kimi fikirlerin dogruluk payi ötekilere göre
  daha güçlüdür. Kisi bir fikri ele alirken
  iddialari ve kendilerini destekleyene kanitlari
  ve diger kosullari dikkatlice ele alarak
  degerlendirilir.")
• Çogulcu bir dünyada kendi yerini belirleme
  sorumlulugunu üstlenir. Bunu yapmakla genç
  yetiskinlikte kendine ergenlikte edinilenden daha
  ayagi yere basar bir kimlik de edinmis olur.
• Hayatina dair gelistirdigi amaçlar dogrultusunda
  bu çogulcu dünyada kendince seçimler yaptiginin
  ve bu seçimlerin baskalarininkilere kiyasla daha
  iyi ya da kötü olmaktansa sadece kendisine
  bilebildigi kadariyla en uygun seçenekler
  oldugunda

137
Kadinlarda Düsünüs Tarzlari

• Psikolojide kadin meselesi feminizmin 1960larda
  güçlenmesiyle yer yer dile getirildiyse de en
  etkili ses 1982 yilinda Amerika Birlesik
  Devletlerinin Harvard Üniversitesi ögretim
  elemanlarindan Carol Gilligandan geldi (1982).
• Gilligan onyillarca ahlak gelisiminde otorite
  olan Kohlbergün yüksek lisans ögrencisiydi.

138
Ses ve Kadin

• Gilligan ve sonraki arastirmacilar ses kisiyi
  yansitan onun kimligini sosyal arenada ortaya
  koyan bir ayirt edici özelliktir diye düsünürler.
  
• Farkli Bir Sesten (In a different voice) adli
  kitabinda psikoloji biliminin arastirmalarinin
  erkeklerle yapilan çalismalardan elde edilen
  verilere dayanmalarina karsin bu bulgularin
  herkese (kadinlara da) genellenmesine itiraz etti.

139
Ses ve Kadin

• Gilligan ayni zamanda ahlak gelisimi konusunda
  hocasi Kohlbergü sert bir sekilde elestirdi.
• Gilligan ile baslayan bu yeni sese Belenky ve
  arkadaslari (1986) kadinlarin düsünüs sekillerini
  incelediler.
• Gilligan gibi bu arastirmacilar da kadinlarin
  evrensel olarak erkeklerin adalet kaygilarinin
  ötesinde insanlararasi iliskileri önemsediklerini
  vurgularlar.

140
Kendi ve Ötekilerin Ihtiyaçlari

• Bu nedenledir ki, kadinlarin kisilik gelisiminde
  ve dolayisiyla dünyayi anlamlandirmalarinda temel
  zorlugun (dilemma) onlarin iliskileri
  önemseyisleriyle kendi bireysellikleri arasindaki
  diyalektik dengedir.
• Bu yazarlar, kadinlarin erkeklerden farkli olarak
  kendi gelisimlerinde, kendi ihtiyaçlari ile
  baskalarinin ihtiyaçlari arasinda tercihler
  yapmak zorunda hissettiklerini savunurlar.

141
Belenky ve Arkadaslari

• Belenky ve arkadaslari ABDde 135 tane kadinla
  uzun saatler süren görüsmeleri sonucunda
  yazdiklari Kadinlarin bilme yollari Benlik, ses
  ve aklin gelisimi (Women's ways of knowing The
  Development of self, voice, and mind) adli
  kitapta kadinlarin kendilerine has yasami
  anlamlandirma tarzlarini incelediler

142
Kadinlarin Düsünme Tarzlari

• Arastirmaya konu olan kadinlarin demografik
  özellikleri çesitlilik arz eder.
• Aralarinda kirsal/kentsel, okumamis, ergenlik
  çaginda çocuklari olanlar, üniversitede ögretim
  üyesi olanlar, vb. toplumun muhtelif
  kesimlerinden kadinlarla çalisilmistir.

143
Kadinlarin Düsünme Tarzlari

• Arastirmaya katilan kadinlarin yaslari 14 ile 60
  arasinda degismektedir.
• Belenky ve arkadaslari Perrynin sorduklarina
  benzer (ayni degil) epistemolojik sorular
  sormuslardir kadinlara.

144
Kadinlarin Düsünme Tarzlari

• Sorduklari sorulardan bir kismi sunlardir
• Hakikate nedir?
• Otorite nedir? Birinin (bir seyin) otorite
  olduguna kanit nedir?
• Bildiklerimizi nasil biliriz? Son yillari
  düsündügünüzde sizin gelisim ve degisiminize
  katkida bulunan etmenler arasinda hangileri
  özellikle akla gelmektedir?

145
Kadinlarin Düsünme Tarzlari

• Bu tür sorulari, benlik imaji, iliskileri, egitim
  ve ögrenme, kisisel gelisimleri ve etik sorular
  izlemistir.
• Kadinlarin bu sorulara verdikleri cevaplardan 5
  tane epistemolojik bakis açisi saptanmistir.
• Belenky ve arkadaslarini bu kategorileri
  ardisiklik arz eden bir sira olarak
  sunmamislardir. Sadece olani tespit etmeye
  çalismislardir.

146
Kadinlarin Düsünme Tarzlari

• Baska bir deyisle, bu düsünüs sekillerinin
  birbirlerinin ardi sira gelen bir hiyerarsi arz
  ettikleri düsünülmemelidir.
• Bu arastirmacilar kategorileri siralarken
  basitten karmasiga dogru bir siralama
  yapmislardir.
• Belenky ve arkadaslari insanlarin nasil olup da
  bir düsünüs tarzindan ötekine geçis yaptiklarini,
  ya da bulunduklari asama/döneme nasil
  ulastiklarina dair fikir belirtmemislerdir.

147
Kadinlarin Düsünme Tarzlari

• Bu arastirmacilarin bulduklari düsünüs tarzlari
  genel olarak Perrynin dönemlerine paralellik
  göstermekle beraber önemli farklar da tasirlar

148
Bilmenin Bes Yolu

• Sessizlik (Silence) Dissal otoriteye tümden
  baglilik
• Edinilmis Bilgi (Received Knowledge) Dualizm
  hâkimdir, bilgiye sahip kisiler dikkatle
  dinlenerek dogru bilgi elde edilebilir
• Subjektif Bilgi (Subjective Knowledge) Bilgi
  kisiseldir
• Yasantisal Bilgi (Procedural Knowledge) Aslolan
  bilgiyi edinmenin yoludur.
• Yapilandirilmis Bilgi (Constructed Knowledge)
  Bilgi baglamsaldir. Bilgiyi (hakikati) edinmek
  hem kisisel hem de objektif yollarla olur

149
Sessizlik (Silence)

• Baskalarina bagimlilik ve körü-körüne itaatkârlik
  ve pasiflik ifade ederler.
• Örneklemdeki en fakir, en genç ve en egitimsiz
  kadinlarin düsünüs tarzi olarak dikkati
  çekmistir.
• Kelimeleri ve dili ürkücü ve baskalarinin
  kendilerini cezalandirma amaciyla kullandiklari
  araçlar olarak algilarlar

150
Sessizlik (Silence)

• Düsünüsleri simdi ve burada ve de çevrelerindeki
  somut gerçege dairdir. Her sey ak ya da karadir.